Elzenzegge-elzenbroek

• Synoniem: Carici elongatae-Alnetum glutinosae Schwick. 1933
• Frans: Aulnaie marécageuse
• Duits: Walzseggen-Erlenbruch
• Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r42Aa02
• BWK-karteringscode: vm
• Natura2000-habitattypecode (EU-code): H91EO
• Corine-code: 41.911 : Meso-eutrophic swamp alder woods; 41.9112 : Elongated sedge alder wood

De wetenschappelijke naam Carici elongatae-Alnetum is afgeleid van de botanische namen van twee kensoorten, de elzenzegge (Carex elongata) en de zwarte els (Alnus glutinosa).

Het elzenzegge-elzenbroek kent een hoog opgaande boomlaag (tot 20 m hoog), met overwegend zwarte els maar ook andere bomen. De struiklaag kan plaatselijk zeer dicht zijn en op andere plaatsen ontbreken.

De kruidlaag is matig tot goed ontwikkeld en wordt meestal gedomineerd door zeggen, maar kan eveneens zeer bloemenrijk zijn.

De moslaag is meestal zwak ontwikkeld en bestaat overwegend uit bladmossen zoals het gewoon sterrenmos.

Het elzenzegge-elzenbroek is een bostype van natte, meso-eutrofe standplaatsen op een venige bodem, waar de veenlaag beperkt in dikte is (tot 1 m) zodat de vegetatie in contact blijft met het grondwater. Ze komt ook voor op zeer natte lemige zandbodems. De toplaag is dikwijls gemineraliseerd.

De associatie is te vinden in rivier- en beekdalen, in afgesneden beekmeanders, verlande poelen en aan de randen van laagveengebieden. Elzenbroeken werden in het verleden dikwijls gebruikt als hakhoutbos, deze zijn herkenbaar aan een microreliëf van rabatten (bulten) waarop vooral bosplanten groeien, en slenken, waarin vooral moerasplanten een plaats vinden.

Elzenzegge-elzenbroeken ontstaan spontaan uit struwelen van de klasse van wilgenbroekstruwelen, uit moerasvaren-elzenbroeken of rechtstreeks uit rietlanden van de riet-klasse, uit hooilanden van de pijpenstrootje-orde of uit natte heide van de klasse van hoogveenbulten en natte heiden. Onder ideale hydrologische omstandigheden vormen elzenzegge-elzenbroeken het eindstadium van de natuurlijke successie in een broek.

Van het elzenzegge-elzenbroek worden in Nederland en Vlaanderen vijf subassociaties onderscheiden.

De typische subassociatie (Carici elongatae-Alnetum typicum) zoals hieronder beschreven. De syntaxoncode voor Nederland is r42Aa02a.

Een subassociatie (Carici elongatae-Alnetum cardaminetosum amarae) die voorkomt op plaatsen die onder invloed staan van kwelwater, met soorten die ook voorkomen in het goudveil-essenbos (Carici remotae-Fraxinetum), zoals bittere veldkers (Cardamine amara), paarbladig- en verspreidbladig goudveil. De syntaxoncode voor Nederland is r42Aa02b.

Een subassociatie met zwarte bes (Carici elongatae-Alnetum ribetosum nigrae) met zwarte bes (Ribes nigrum), gewone dotterbloem en moerasspirea. De syntaxoncode voor Nederland is r42Aa02c.

Een subassociatie met framboos (Carici elongatae-Alnetum rubetosum idaei) met als differentiërende soort de framboos (Rubus idaeus). De syntaxoncode voor Nederland is r42Aa02d.

Een subassociatie met zompzegge (Carici elongatae-Alnetum caricetosum curtae) met als differentiërende soort de zompzegge (Carex curta). De syntaxoncode voor Nederland is r42Aa02e.

Het elzenzegge-elzenbroek heeft een breed verspreidingsgebied over subcontinentaal- en subatlantisch Europa, van Frankrijk tot Polen en van Zuid-Zweden tot Zwitserland en Oostenrijk. De associatie komt voor van het laagland tot op een hoogte van 600 m.

In Nederland is ze vrij algemeen, vooral in het rivierengebied en in beekdalen.

De associatie heeft als specifieke kentaxa zwarte bes, elzenzegge, stijve zegge en de zeldzame paardenhaarzegge. De zwarte els is de dominante boomsoort, maar het elzenzegge-elzenbroek telt meer boomsoorten dan het verwante moerasvaren-elzenbroek, zoals de zomereik en de zachte berk. De meeste soorten uit de kruidlaag zijn typische moerasplanten, zoals hennegras, gele lis, grote wederik, melkeppe en grote kattenstaart. Opvallend is de aanwezigheid van lianen in de bomen, voornamelijk bitterzoet, hop en wilde kamperfoelie.

Differentiërend tegenover het verwante moerasvaren-elzenbroek zijn hop, pinksterbloem, ijle zegge, ruwe smele, wijfjesvaren, wilde kamperfoelie, gewone vogelkers en framboos.

In de onderstaande tabel staan de belangrijkste diagnostische plantentaxa van het elzenzegge-elzenbroek voor Nederland en Vlaanderen.

Boomlaag

Struiklaag

Kruidlaag

Moslaag

Net als de meeste broekbossen worden elzenzegge-elzenbroeken bedreigd door verdroging. Bij een langdurige sterke daling van de grondwatertafel zal de voedselrijke bodem versneld mineraliseren, waardoor een plotse verruiging kan optreden.

Naast de bedreiging door verdroging is de neiging langdurend te vernatten door opstuwen van (regen)water een bedreiging voor elzenbroekbossen^[1]. Elzen kunnen afsterven en elzenbroekbos gaat over in een broekstruweel uit de klasse van wilgenbroekstruwelen.

• Lijst van bosgemeenschappen in Nederland
• Vegetatiekunde van A tot Z