Tidslinje over norsk historie

Tidslinje over norsk historie tek for seg viktige tidspunkt og hendingar som kan knytast til det området Noreg utgjer i dag.

Frå eldre steinalder til vikingtida

  • 10.000-4000 f.Kr. Eldre steinalder. Folk lever av jakt, fangst og fiske. Veideristningar.
  • 10.500 f.Kr. Blomvåg-funnet i Øygarden kommune. Dei eldste sannsynlege spora etter menneske. – Kyststrøka er blitt isfrie. Funn avkrefta som spor etter menneske.
  • 9500 f.Kr. Sarnes-funnet på Magerøya i Finnmark. Dei eldste sikre spora etter menneske.
  • 9000 f.Kr. Rennesøy-funnet i Rogaland. Dei eldste sikre spora etter ein buplass.
  • 9000 - 8000 f.Kr. Ein ny isbre dekkjer det meste av landet.
  • 8000 f.Kr Klimaet blir varmare. Samanhengande busetnad i heile landet. Komsakultur i nord, fosnakultur i sør.
  • 7000-4000 f.Kr. Nøstvetkultur. Slipte økser. – Grønstein-brot på Hespriholmen ved Bømlo, Noregs første industriverksemd.
  • 4200-3600 f.Kr. Helleristningane i Alta.
  • 4000 f.Kr. Jegerfolka i nord tek i bruk keramikk og reiskapar av skifer.
  • 4000-1800 f.Kr. Yngre steinalder. Jordbrukskultur breier seg i Sør-Noreg.
  • 2000 f.Kr. Jordbruket hovudnæring i Sør-Noreg. Dei første gardane.
  • 1800-500 f.Kr. Bronsealderen. Lagdelt samfunn med mektig høvdingklasse. Store gravrøyser. – Jordbruksristningar. – Havgåande båtar med padleårar.
  • 500 f.Kr.-0 Keltisk jernalder. – Kjøligare klima. – Keltarane gjev oss kunnskapen om jernet. – Gardstun med langhus. – Dei døde blir brende.
  • ca. 500 f.Kr. Eldste spor etter samisk busetnad.
  • ca. 325 f.Kr. Pyteas frå Massilia (Marseilles) skildrar ei reise til Thule (truleg Nord-Noreg).
  • 0-400 e.Kr. Romersk jernalder. Samfunnet blir på nytt meir lagdelt, høvdingdømme veks fram. Rike gravfunn.
  • ca. 100 Tacitus skildrar folket «fenni», som bur lengst mot nord (truleg samar).
  • ca. 200 Stabu-innskrifta frå Toten. Truleg den eldste innskrifta på urnordisk språk.
  • 400-600 Folkevandringstida. Bygdeborger. Store gravhaugar.
  • 500-800 Synkopetida. Språket endrar seg frå urnordisk til norrønt.
  • 542 Den justinianske pesten, rammar truleg også Noreg. Nedgang i folketalet.
  • ca. 550 Jordanes omtalar dei norske stammene ranrikingar, romerikingar, grenar, egder, øyryger, adalryger, hordar og raumar. – Prokopios skildrar øya Thule og folka som bur der.
  • 600-800 Merovingartida. Vikingskipet blir utvikla.

Vikingtida (ca. 800-1066)

Mellomalderen 1066-1536

1536-1814

  • 1536-37 Reformasjonen blir innført i Noreg.
  • 1645 Freden i Brømsebro.
  • 1660 Freden i København. – Eineveldet blir innført i Danmark-Noreg.
  • 1807 «Flåteranet» i København fører Danmark-Noreg inn på fransk side i Napoleons-krigane.
  • 1811 Universitet i Kristiania.

1814-1905

1905-1940

  • 1905 Noreg går ut av unionen med Sverige. Håkon 7. blir konge.
  • 1907 Riksmålet blir reformert og skil lag med dansk rettskriving.
  • 1908 Menighetsfakultetet blir skipa i Kristiania.
  • 1909 Konsesjonslovene.
  • 1911 Roald Amundsen når Sørpolen.
  • 1913 Allmenn røysterett for kvinner.
  • 1914-1918 Første verdskrigen. Over 800 norske skip går tapt under den tyske ubåtkrigen. 2000 norske sjøfolk misser livet.
  • 1915 Dei «castbergske barnelovene» sikrar rettane til born fødd utanfor ekteskap.
  • 1916 Forbod mot sal av brennevin. (Oppheva ved folkerøysting 1926).
  • 1918 Over 7000 døyr i spanskesjuka. – Ei ny, revolusjonær retning vinn fleirtal på landsmøtet i Arbeidarpartiet.
  • 1919 Arbeidarpartiet melder seg inn i Komintern. – Lover om åtte timars arbeidsdag og ei vekes ferie med løn for industriarbeidarar. – Ny valordning som byggjer på forholdstalsprinsippet.
  • 1920-28 Paripolitikken fører til økonomiske vanskar for mange.
  • 1920 Bondepartiet (i dag Senterpartiet) skipa.
  • 1921 Høgrefløyen i Arbeidarpartiet bryt ut og skipar Norges Socialdemokratiske Parti. – Over 150.000 arbeidarar i streik.
  • 1922 Fritjof Nansen får Nobels fredspris.
  • 1923 Første radiosendinga. – Arbeidarpartiet går ut av Komintern. – Norges Kommunistiske Parti (NKP) skipa.
  • 1924 Arbeidernes Idrettsforbund (AIF) skipa. – Katti Anker Møller tek initiativ til det første mødrehygienekontoret i Oslo.
  • 1925 Norsk suverenitet over Svalbard.
  • 1927 «Tukthuslova» vernar streikebrytarar. – Samlingskongress der Arbeidarpartiet, Norges Socialdemokratiske Parti og delar av NKP blir samde om eit felles program. – Arbeidarpartiet blir det største partiet på Stortinget.
  • 1928 Christopher Hornsrud skipar den første Arbeidarparti-regjeringa. Felt etter to veker.
  • 1931 Noreg okkuperer Aust-Grønland. – Storkonflikt i arbeidslivet. Menstad-slaget. – Skulefrukost blir innført i Oslo.
  • 1932 Legen Karl Evang gir ut bladet Tidsskrift for seksuell opplysning.
  • 1933 Nasjonal Samling og Kristeleg Folkeparti blir skipa.
  • 1934 Lov om sterilisering.
  • 1935 Arbeidarpartiet og Bondepartiet blir samde om eit kriseforlik. – Johan Nygårdsvold frå Arbeidarpartiet skipar regjering med støtte frå Bondepariet. – LO og NAF samde om ein hovudavtale.
  • 1936 Lov om alderstrygd.
  • 1938 Lov om arbeidsløysetrygd. – Råfisklova.
  • 1939 Andre verdskrigen. Både Frankrike, Storbritannia og Tyskland vurderer aksjonar i Noreg. – Norsk nøytralitet under sterkt press. – Vidkun Quisling vitjar Hitler i Berlin (desember).

Okkupasjonstida 1940-45

For meir om dette emnet, sjå Noreg under andre verdskrigen.
  • 1940 Storbritannia legg ut miner langs norskekysten (8/4). – Slagskipet «Blücher» blir senka ved Oscarsborg. Tyskland okkuperer Oslo og ei rekkje byar. Quisling gjer «radiokupp» (9/4). – Quisling trekkjer seg attende og blir avløyst av Administrasjonsrådet, som vert utnemnt av Høgsterett (15/4). – Felttoget mot okkupasjonsstyrkane varer i fire veker, 9/4-10/6. – Kongen og regjeringa flyktar til London (7/6). – Riksråds-forhandlingane (juni-september). – Rikskommisær Josef Terboven utnemner ei regjering som består av 10 NS-medlemmer og tre personar til. Alle andre parti blir forbodne. Administrasjonsrådet blir oppløyst (21/9).
  • 1942 Statsakta på Akershus. Qusling blir ministerpresident for ei NS-regjering (1/2). – Unntakstilstand i Trøndelag og på Helgeland. 34 personar blir skotne. – Den vesle bygda Telavåg på Sotra blir brend ned, alle menn sende til konsentrasjonsleir i Tyskland, der 31 døyr. – Norsk politi og NS-folk set i gang massearrestasjonar av norske jødar. 759 jødar blir sende til Auschwitz, 25 overlever.
  • 1944 Russarane frigjer Aust-Finnmark (Sør-Varanger). Tyskarane tek i bruk «den brende jords taktikk».
  • 1945 Dei tyske styrkane kapitulerer (8/5). – Qusling blir dømd til døden for landssvik og skoten på Akershus festning (24/10). I alt blir 25 personar avretta for landssvik.

1945 til i dag

  • 1945-1965 «Gerhardsen-perioden» (Arbeidarpartiet har regjeringsmakta i heile perioden minus 3 veker i 1963.)
  • 1945 Alle parti går til val på «Fellesprogrammet». – Kirsten Hansteen frå NKP blir Noregs første kvinnelege statsråd.
  • 1946 SAS skipa.
  • 1947 1. mai blir offentleg høgtidsdag og lovfesta fridag.
  • 1948 Stortinget vedtek å ta imot Marshall-hjelpa.
  • 1949 Noreg går med i forsvarsalliansen NATO.
  • 1950 Nord-Noreg-planen vedteken. Statsstøtte til bedrifter som vil slå seg ned i landsdelen.
  • 1952 Nordisk Råd skipa.
  • 1960 Distriktsutbyggingsfondet vart oppretta. – Noreg med i frihandelsorganisasjonen EFTA.
  • 1961 Sosialistisk Folkeparti (SF) blir skipa av utbrytarar frå Arbeidarpartiet. – Ingrid Bjerkås, den første kvinnelege presten, blir ordinert.
  • 1962 Norsk utviklingshjelp skipa.
  • 1963 Kings Bay-ulukka på Svalbard. – John Lyng frå Høgre skipar ei borgarleg koalisjonsregjering som blir felt etter tre veker.
  • 1965 Per Borten frå Senterpartiet skipar ei borgarleg koalisjonsregjering.
  • 1967 Folketrygda blir innført.
  • 1969 Dei første oljefunna på Ekofisk-feltet. – Obligatorisk niårig skule blir innført. – Ungdomsorganisasjonen til Sosialistisk Folkeparti, SUF, bryt ut av partiet.
  • 1970 Nyfeministgrupper blir skipa. Kvinnefronten tek initiativ til 8. mars-tog.
  • 1972 Folkerøysting om norsk medlemskap i EF (i dag EU). Knapt nei-fleirtal.
  • 1973 SF, NKP og utbrytarar frå Ap skipar valsambandet Sosialistisk Valforbund. Etter at mange frå NKP gjekk ut, vart denne grupperinga til eit nytt parti, Sosialistisk Venstreparti. – Marxist-leninistane skipar Arbeidernes Kommunistparti (marxist-leninistene) (AKP-ml) og stiller til val gjenom Raud Valallianse (RV), i dag partiet Raudt. – Anders Lange skipar Anders Langes parti til sterk nedsettelse av skatter og avgifter (ALP), i dag Framstegspartiet (FRP).
  • 1977 Ukontrollert utblåsing på Ekofisk-feltet (Bravo-utblåsinga).
  • 1978 Lov om sjølvvald abort vedteken. Det første krisesenteret for mishandla kvinner oppretta i Oslo.
  • 1980 Bustadplattforma Alexander Kielland havarerer og 123 personar misser livet.
  • 1980-82 Strid om utbygginga av Alta-Kautokeino-vassdraget.
  • 1981 Kåre Willoch frå Høgre skipar regjering. Innleier ei høgre-bølge prega av nyliberalisme.
  • 1986 Gro Harlem Brundtland frå Arbeidarpartiet skipar regjering med åtte kvinnelege statsrådar.
  • 1988 Sametinget skipa.
  • 1994 Ny folkerøysting om norsk medlemskap i EU. Nei-sida sigra for andre gong.

Fotnotar