Bordèu

Bordèu es situada a l'oèst d'Occitània e es adaigada per Garona. I a 260 958 abitants dens la ciutat de Bordèu, e mèi de 809 562 dens l'aglomeracion.

Après un periòde rapide de despoblament e d'importantas òbras de renovacion dens los quartièrs mei ancians, la populacion de la vila que s'ei estabilizada . Dens lo medish temps, la soa zòna metropolitana que's desvolòpa a un ritme rapide, pr'amor d'ua hòrta expansion urbana. Aquera expansion qu'ei devuda au hèit qui los ostaus despassan rarament dus o tres solèrs, quitament dens las banlègas pròchas deu centre-vila.

Après aver abandonat un projècte de mètro leugèr automatic de tipe VAL (Aleugerit Automatic Vehicle), la vila que s'ei dotada d'un hialat de tram, inaugurat lo 21 de deceme de 2003. Ua de las soas particularitats qu'ei l'abséncia de catenari dens las zònas toristicas, puishque los trams receben la lor alimentacion electrica deu sòu.

Comunas confrontantas de Bordèu

Bruge, Lo Boscat, Aisinas	Blancahòrt	Bassens, Larmont
Merinhac		Senon
Peçac	Talança	Hloirac, Begla

Demografia

Evolucion demografica 1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851 104 676 91 652 92 219 89 202 99 062 98 705 104 686 125 520 130 927 1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896 149 928 162 750 194 241 194 055 215 140 221 305 240 582 252 415 256 906 1901 1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954 256 638 251 947 261 678 267 409 256 026 262 990 258 348 253 751 257 946 1962 1968 1975 1982 1990 1999 - - - 249 688 266 662 223 131 208 159 210 336 215 363 232 260[7] - -

Clima

Lo clima d'Aquitània es de tipe oceanic; a Bordèu los ivèrns son doç e los estius cauds. Las pluèjas son sovendièras e repartidas tot lo long de l'annada damb 820 mm d'aiga e 150 jorns plojós per annada.

Urbanisme

Bordèu es una vila espandida, bassa e clara. Es caracterizada per las faciadas classicas de sos cais e per sas botigas que son ostalòts de pèira de un o dus nivèus comportant un casau.

Sus lo plan, pòden veire encara la ciutat romana. Los ostaus esturen remplaçats per bastiments mèi nèus. Es un rectangle orientat nòrd-sud que l'ais màger, l'antic cardo, es l'actuau carrièra Santa Catarina dinc au cors Victor Hugo. Dens lo sens èst-oèst, los decumani son istoriats per las carrièras daus Tres Conilhs, Porta Dijeus e lo Cors de l'Intendéncia.Aquela vila s'estamplèva, abans la bastison dau premèirs barris, dinc au mons Judaïc.Devath lo grand teatre son las roinas daus Pilars de Tutela, un edifici ubèrt compausat d'una auta colomnada que n'era vesedoira dempuei la ribèira e dont la foncion es desconeishuda.Lo darrèir vestigi d'aquera epòca es lo Palais Galian, qu'es çò que demòra d'un anfiteatre de 15 000 espectators.representatsA l'edat Mejana, tres edificis religiós son bastits a l'entorn de la vila : un site paleocrestian a l'oèst, on es adara la basilica de Sent Saurin, una glèisa au sud, probèt de la futura catedrala de Sent Andriu, lo tresau qu'es una comunautat benedictina au sud-èst, site de l'abadiala de Senta Crotz.

Au sègle XIII la vila s'esten a l'entorn dau pòrt antic e entre los actuaus cors Victor Hugo e Alsace Lorraine. Una novèra murralha es bastida, qu'ensarra una trama urbana densa e tòrta.Au sègle XIV, una segonda cintura de barris tempta d'enserrar los bastiments qu'an desbordat dinc a l'actuau plaça de la Victòria e a l'abadiá benedictina de Senta Crotz. Los cors Pasteur e de la Marne soslinhan aquera avançada.

Au sègle XV, Carles VII de França ensarra la vila entre duas fortaressas, lo Fòrt dau Har e lo Castèth Tropeita. Aquel serà destruisut per venir la Plaça de las Quinconças.

Au sègle XVI, cap au nòrd, un quartèir de vinatariás es bastit per de negociants sus d'ancians terrenhs monastics : los Chartrons.

Aus sègles XVII e XVIII, se bastit la vila de faciadas classicas que vesem encara auèi. Las faciadas daus cais bastidas suus ancians barris, Gran Teâtre, Andanas de Tourny, Jardin Public.

Lo sègle XIX vei l'arribada dau tren, lo desvolopament dau quartèir de La Bastida sus la riba dreita, lo passatge de Garona per dus ponts, e l'espandida de la vila a l'oèst cap aus baloards.

Au sègle XX, lo lac es cavat au nòrd on es bastida la fèira internacionau. Au sud, son dus ponts de mei que travèrsan la ribèira. Quartèirs nèus sortissen de tèrra : lo Gran Parc, Meriadeck au centre, las facultats dèishan la vila per lo domeni universitari de Talença, e la populacion aumenta dens las comunas a l'entorn.

Au sègle XXI, la comuna a profitat dau tram per unificar la vila, favorizar la circulacion. Los batèus aniràn pas mei per los cais, aqueths son tornats aus peishonèirs. L'arribada dau TGV estut l'ocasion de reviscolar lo quartèir au sud de la gara Sent Jan, barrejant burèus e abitacions.

Estradas

La vila es desservida per las autorotas :

• A10 cap a París
• A89 cap a Peireguers, Lemòtges, Briva e Clarmont d'Auvèrnhe
• A62 cap a Tolosa
• A65 cap a Lo Mont de Marsan e Pau
• A63 cap a Baiona e Espanha.

Aquelas autorotas son ligadas a la rocada A630, que contorna Bordèu, aquò pòt explicar qu'aquera es sovent encombrada.

Vias ferradas

Las grandas linhas de camin de fèrre arriban a l'estacion de Sent Joan. La ligason de TGV permetrà de religar París en 2 h a la fin de 2016.Nantas es a 4 h de tren, Tolosa e Pau a 2 h 10, Biarritz a 2 h.La ret de TER liga las vilas de la region.

Passatges de Garona

Ponts rotèrs

• Pont de Pèira
• Pont Sent Joan
• Pont d'Aquitània
• Pont Jacques Chaban-Delmas

Ponts ferroviaris

• Palanca Sent-Joan
• Pont ferroviari de Bordèu

Ligasons aerianas

L'aeropòrt internacional de Bordèu Merinhac acuèlha lo trafec de passatgièrs e de merças.

Tram e bus

La ret TBC (Tram e Bus de la Commmunautat) es compausat de :

• 3 linhas de tram (A, B e C)
• 65 linhas de bus.

Aquel ret percanta las 27 comunas de la CUB de 5H a 1H del matin.

Bicicleta

Un sistèma de bicicletas en liure-servici, lo VCUB, es embiaissat? sus lo conjunt de la CUB.

Sus la riba esquèrra de Garona, a 100 km de la boca dau flume, una terrassa de grava de la plana lanesa susplomba los palús e davala sus la boca d'un riu, la Devesa.

Lo site es lo crosament de duas vias comerciaus fluviau e terrèstre.

Daus permèirs estatjants n'avem pas gardat nada traça.

Una aglomeracion existís au mens dempui lo sègle V abC en riba de Devesa. L'arribada daus Bituriges Vivisques, una tribú cèlta, sembla mei tardiva, au sègle III abC, senon passat la conquista romana, au sègle I abC.

Apuei Burdigala estut envasida per mantun pòples (vandals, visigòts, francs e normands).

A l'Edat Mejana (sègle XII) Bordèu tornèt trobar son esplendor, Alienòr d'Aquitània esposèt Enric II Plantagenèst que n'èra pas encara, lavetz, rei d'Anglatèrra, mès solament comte d'Anjau e dau Maine, çò que fèi que Bordèu n'estut pas jamèi anglesa. La ciutat vengut una partida dau maine daus Plantagenèst. Pendent aquesta tempsada, la lenga d'òc estut totjamèi practicada a Bordèu, on damorèt la lenga oficiau. A la Guèrra de Cent Ans, Bordèu estut de fòrça restacada a França e vengut francesa. Los reis de França remplacèren l'occitan prau francés, dau mens oficiaument.

Article principal : Bordalés (parlar).

Bordèu es una vila on se rencontran lo parlar gascon de las lanas damb lo parlar lengadocian de Guiana (sens ?). A l'entrada dau sègle XIX, lo gascon dominava dens la lenga dau pòble.

Cantons

Bordèu es devesida en 5 cantons dempuèi 2015 (8 avant).

Lista daus jurats màgers

Bordèu es lo sèti de l'academia de Bordèu que compren cinc departaments.

Bordèu es la 6^a vila universitària francesa après París, Lion, Tolosa, Lilla e Marselha^[8]. La vila aculhís 77 216 estudiants dens sas universitats e grandas escòlas. La màger part daus ensenhaments se fan sus lo domeni universitari de Pessac Talença Gradinhan, lo màger campus d'Euròpa, levat los estudis medicaus a costat dau CHU, las sciéncias de l'òme plaça de la Victòria e los estudis de gestion.

A Bordèu i a quate universitats dins quate domenis de competéncias :

• l'Universitat de Bordèu I : sciéncias e tecnologias.
• l'Universitat de Bordèu II : medecina, sciéncias de l'òme, espòrt e enologiá.
• l'Universitat de Bordèu III : sciéncias umanas, letras en lengas.
• l'Universitat de Bordèu IV : dreit, sciéncias politicas, sciéncias economicas, sciéncias socialas, sciéncias de gestion e management.

I a tanben d'establiments publics d'ensenhament superior :

• L'Escòla Nacionau de la Magistratura.
• Arts e Mestièrs ParisTech (ENSAM).
• École spéciale de mécanique et d'électricité (ESME Sudria).
• L'Escòla Nacionau Superiora de Sciéncias Agronomicas de Bordèu Aquitània Bordèu sciéncias agro, ancianament ENITA.
• L'Escòla Nacionau Superiora d'Arquitectura e de Paisatge de Bordèu (ENSAPBx).
• L'Institut d'Estudis Politics de Bordèu (IEP).
• L'Escòla Nacionau Superiora de Cognitica (ENSC)
• L'Escòla Nacionala Superiora en Environament Georessorsas e Engenheria deu Desvolopament durable (ENSEGID), creada en 2011.
• L'Escòla Nacionau Superiora d'Electronica, Informatica, Telecomunicacions, Matematicas e Mecanica de Bordèu (ENSEIRB-MATMECA).
• L'Escòla Nacionau Superiora de Tecnologia de las Biomoleculas de Bordèu (ENSTBB).
• L'Escòla Nacionau Superiora de Quimia, Biologia e Fisica de Bordèu (ENSCBP), issuda de la fusion de l'ENSCPB e de l'ISTAB.

L'economia màger de Bordèu es la viticultura, Bordèu es la capitala dau vin emb d'una chifra d'afar de 14,5 miliards d'èuros.L'industria emplega 28 000 personas a Bordèu, que 16 000 trabalhan dens lo sector de la fusta e dau papèir.

Lo caumatge a Bordèu es de 8,8 %.

• Lo Pòrt de la Luna que fèi partida de la lista del Patrimòni Mondial de l'umanitat.

Teatre

Las salas

• Opéra National de Bordeaux, Grand-Théâtre -> Tram A/Grand Théâtre.
• Théâtre Trianon, 6 carrièra Franklin
• Théâtre Femina, 10 carrièra de Grassi
• Comédie Gallien, 20 carrièra Rolland
• Théâtre national de Bordeaux en Aquitaine (TNBA), 3 plaça Pierre Renaudel -> Tram C/Sainte Croix.
• Café Théâtre des Beaux Arts, 2 carrièra Beaux Arts
• Théâtre Onyx, 13 carrièra Fernand Philippart -> Tram C/Place de la Bourse.
• Théâtre des Salinières, 4 carrièra Buhan -> Tram B/Place du Palais.
• Enchântier Théâtre, 37 carrièra de la Fusteria (Fusterie) -> Tram C/Saint Michel.
• Glob théâtre,
• La Lucarne, 49 carrièra Carpentèira (Carpenteyre) -> Tram C/Saint Michel.
• Théâtre du Pont Tournant
• Espace Médoquine

Bastiments e lòcs publics remarcables

• Plaça de la Borsa
• Plaça de las Quinconças
• Colona daus Girondins
• Grand Teatre
• Palais Rohan
• Plaça de la Victòria (ancianament d'Aquitània)
• Pòrta Calhau
• Tor Sent Ilègi (Grosse Cloche)
• Pòrtas Dijaus, de la Moneda, d'Aquitània
• Gara Sent Joan
• Alèias de Tourny
• Anciana gara d'Orleans
• Bassins a flòt
• Anciana basa sos-marina
• Jardin public
• Parc bordalés

Bastiments religiós

• Catedrala Sent Andriu
• Tor Pèir Berland
• Basilica Sent Miquèu (e la Flècha)
• Basilica Sent Saurin
• Abaciala Senta Crotz
• Glèisa Nòsta Dama : edifici barròc
• Glèisa Senta Eulalia^[9]
• Glèisa Sent Brunò
• Glèisa Sent Pèir
• Glèisa Sent Pau-Sent Francés Xavièr (Dominicans)
• Glèisa Sent Loís
• Capèra de la Magdalena (cors Pasteur)
• Glèisa Senta Maria de la Bastida
• Glèisa Nòsta Dama dau Cipressat
• Glèisa Sent Marçau
• Glèisa Sent Nicolàs
• Glèisa Sent Amand de Cauderan
• Glèisa dau Còr Sacrat
• Ancianas glèisas Sent Remèdi e Sent Progèit
• Granda Sinagòga de Bordèu

Musèus

• Musèu d'Aquitània (Musée d'Aquitaine)
• Musèu de las Bèras Arts (Musée des Beaux Arts)
• Musèu d'Art Contemporan (Musée d'Art Contemporain)
• Musèu d'Art Decoratiu (Musée d'Art Décoratif)
• Musèu de las Doanas (Musée des Douanes)
• Musèu Goupil
• Centre Jean Moulin
• Cap Sciences

Còlas de nivèl nacional

• Fotbòl : Girondins de Bordeaux
• Rugbi de XV : Union Bordeaux Bègles
• Andbòl : Girondins de Bordeaux HBC
• Basquetbòl : JSA Bordeaux

Personas celèbras nascudas a Bordèu

• Ricard II d'Anglatèrra, rei d'Anglatèrra e duc d'Aquitània.
• Carle Vernet, pintre.
• Mèste Verdièr, escrivan e poèta.
• Franz Schrader, geograf. alpinista e pintre.
• Jules Ladoumègue, atlèta de mièg fons.
• Jean Anouilh, autor dramatic.
• René Clément, cineasta.
• Danielle Darrieux, actritz.
• Edouard Molinaro, cineasta.
• Marcèu Amont, cantaire.
• Boris Cyrulnik, psicològ.
• Lucenzo, cantaire francés e portugués

Personas celèbras ligadas a Bordèu

• Ausòni, poèta latin.
• Pèir Berland, arshavesque.
• Miquèu de Montanha, escrivan, filosòf e cònsol de Bordèu.
• Montesquieu, escrivan e pensaire.
• Camille Jullian, istorian.
• Aristides de Sousa Mendes, diplomata portugués.
• Joël Supéry, escrivan e istorian navau.

• Bristol ( Reialme Unit)
• Casablanca ( Marròc)
• Los Angeles (  Estats Units)
• Madrid (  Espanha)
• Munic ( Alemanha)
• Oran ( Argeria)

• Portau de Guiana