Lo Puèi de Velai

Lo Puèi de Velai ([luˈpœj ðə vəˈlaj] localament, e [lu/lø'pɛj] enquesiam mai en Auvèrnhe), e sa forma classica Lo Puèi Nòstra Dòna (Le Puy-en-Velay en francés, ancianament Le Puy-Sainte-Marie), es la capitala de la region istorica de Velai (Occitània) e lo chapluòc delh departament delh Naut Léger dins la region d'Auvèrnhe-Ròse-Aups, ancianament d'Auvèrnhe.

Lo Puèi de Velai
Le-Puy-en-Velay

Lo Puèi de Velai.

Armas

Geografia fisica

Coordenadas

45° 02′ 39″ N, 3° 53′ 09″ E

Superfícia

16,79 km²

Altituds
· Maximala
· Mejana
· Minimala

888 m
628 m
600 m

Geografia politica

França

Lo Puèi de Velai (chapluòc)

Canton
4399

Lo Puèi de Velai 1, 2, 3 e 4

Intercom
244300018

Comunautat de l'aglomeracion delh Puèi de Velai

Cònsol

Michel Chapuis
(2016-2020)

Geografia umana

Populacion
Populacion totala
(2018)

19 061 ab.

Evolucion de la populacion

19 940 ab.

Densitat

1 108,93 ab./km²

Autras informacions

Gentilici

pogés -esa; ponòt, ponòta

Còde postal

43000

Còde INSEE

43157

http://www.mairie-le-puy-en-velay.fr/

Sos abitants se dison los ponòts, las ponòtas (rarament los pogés/las pogesas).^{[cal referéncia]}

Geografia

Lo Puèi de Velai se situa alh centre delh departament delh Naut Léger, la vila se trapa a 135 km de Lion, 130 km de Clarmont d'Auvèrnhe e a 76 km de Sant Estève. Adoncas, es ben isolada de la rèsta d'Auvèrnhe e a mai de relacions ambe Sant Estève qu'ambe Clarmont d'Auvèrnhe : es religada a la promèira ambe una autorota e nonmàs per la rota a la segonda).

Es la capitala delh país istoric de Velai que faguèt istoricament partida de Lengadòc e qu'ocupa la màger part delh departament delh Naut Léger (aiara dins la region administrativa d'Auvèrnhe Ròse Aups).

Istòria

Antiquitat : un siti ja religiós

Lo siti extraordinari del Puèi foguèt occupat au mens dempuèi lo Paleolitic (recèrcas arqueologicas en la bauma delh "Ranc delh Barri" amont de la vila). Lo "Puèi" (delh latin Podium o latin popular Podiu , que venguèt Puèi en occitan) èra lo plan d'un latz delh ranc Cornelha, qu'es ara lo plan del Fòr. I foguèt situat un dolmen, que venguèt la "peira de las febras", qu'es tojorn dins la catedrala.. Lo luòc venguèt un sanctuari gallo-roman per la divinitat Adidon, que se nomenat tanben Anis e qu'es beleu lo contrapar d'Appolon : lo nom latin de la vila èra Anicium. Lo terrador èra qu' un locus : la ciutat capitala del Velai èra Ru-essio (Sant Paulian).

Nauta Edat Mejana : naissença de la vila

A partir del sègle IV, lo culte es marial. L'avescat quitèt Sant Paulian per lo Puèi beleu alh sègle VI. Lo nom qu' erá entre Lo Puèi e Anicium/ Anis es Lo Puèi al sègle XII. Es la capitala del Velai alh sègle X.

Dison que la verge nèira del Puèi foguèt donada per Sant Loís.

Edat Mejana : desvolapement

La vila se bastiguèt alh sègle XIII (muralhas e tors, fònt de la Bidoira ). Es un de los pus grands centres de pelerinatge. Lo punt de despartida delh chamin vers Sant Jaume de Compostèla bailèt son nom a la Via Podiensis. Dos capdòbras de l'art romanic i fogueron bastits: la catedrala et la chapèla Sant Michial d'Agulha^[1].

Es tanben un grand centre intellectual d' Occitània : los trobadors s 'encontran a la "cor delh Puèi' e l'universitat Sant Maiòl i èra famosa. Peire Cardenal ne's sortit.

Sègles XVI a XVIII : l'atge d'aur de la vila

La vila es d'importança: mai de 15000 abitants (coma uèi!), una de las pus grandas d'Occitània. La richessa de la vila se vei amb força ostalas d'aquelh temps.Grandas fèiras, mestièrs delh cuer e de la dentèla fon la fama de la ciutat. Èra tanben un grand país de vinha, çò qu'es dificil d'imaginar uèi (mès la toponomia i fai pensar).

Força testimònis escrits son gardats sobre aquela epòca :

las cronicas d’ Estiène Mètge (dit “ de Médicis”), Joan Burel, A. Jacmon bailan una descripcion au jorn lo jorn de la vida de la ciutat (epidemias, visita reila ou autres, facts de justiça,...) .
las comedias en occitan e francés d’Antòni Clet montran lo monde de la vila vès 1750 : cònsol “content” d’èstre estat eligit, eposa o maire que n’ an pro, cirurgians sobretot amaturs de cabaret, bolongièra que “cranha pas”, vinhairon malin e mesme un abat qu'a perdut lo cap...

En 1794, la verge nèira es cremada per Guyardin, un ancian abat sortit de la Marna vengut revòlucionari, davant que d'achabar sa corsa coma "chabalièr de l'Empèri".

Sègles XIX e XX: lo chapluòc delh Naut Léger

Lo chapluòc delh departament delh Naut Léger s'espandís. De novels monuments son bastits: l'estatua Nostra Dama de França (1860) a l'estetica discutida e sobretot lo musèu Crosatièr (1868), un delhs plus grands de França en 1900. La vila es dinamica mès pas pro per retrobar son prestigi d'autres còps.

La vielha vila es renovada remarcadoirament dins las annadas 1970-1980.

Eraldica


Escut delh Puèi de Velai	D'azur semenat de floralís d'aur ambe l'agla d'argent delh vòl abaissat brochant.

Administracion

Lista delhs cònsols successius
Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
29 de genièr 2016	2020	Michel Chapuis	UDI	educator, conselhièr regional
2008	2016	Laurent Wauquiez	UMP, LR	Mèstre de las requèstas al Conselh d'Estat, deputat (2004-2007, 2012-2017), Secretari d'Estat (2007-2010), Ministre charjat dels Afaires europèus (novembre 2010-junh 2011), Ministre de l'Ensenhament superior e de la Rechèrcha (junh 2011-junh 2012), President delh Conselh regional (2015-)
2001	2008	Arlette Arnaud-Landau	PS	Agenta delh Tresaur, Vice-presidenta delh Conselh regional d'Auvèrnhe (2004-2015)
1995	2001	Serge Monnier	UDF-CDS	Professor agregat de filosofia, deputat (1995-1997)
	1995
Totas las donadas son pas encara conegudas.

Demografia

modificar « persona »
v · d · m

Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): 18619, totala: 19712

11 060

10 601

12 318

14 844

14 930

14 924

14 674

14 995

15 723

16 666

17 015

19 532

19 233

19 250

18 825

19 031

20 308

20 793

20 570

21 420

20 944

18 488

19 821

20 288

21 660

22 705

23 453

25 125

26 389

26 594

24 064

21 743

20 490

19 321

18 885

18 879
20 046

2009

2010

18 810
19 999

18 521
19 665

Fonts

Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE

Evolucion de la populacion 1962-2008

Quartièrs e charrèiras delh Puèi

Lo plan

Una de las plaças majoras delh Puèi. En francés "place du plot" és una tautologia, que vòl dire "plan delh plan" ! Èra benleu lo "cardò" de la vila galloromana e es d'aquí que los pelegrins parton ves Sant Jaume de Compostèla.

Lo plan èra alh sègle XVI lo plan de la Fruta: un mercadal. I a totjorn lo mercat los dissabtes. Es d'una arquitectura occitana. D'un latz, la comuna foguèt bastida en 1762. La fònt de la Bidoira alh mièg de la plaça es de 1246 e se ditz qu'es alquimics.

I a los quartèirs delhs Olèirs e lo delhs Barris.

Lo Clausèl e lo Martoret

De l'autre latz de la comuna, doas plaças tocat-tocantas. Lo clausèl èra un cimentèri a l'Eatge Mejan. Lo martoret èra l'endreit ont los condemnats èran pendolats puèi guilhotinats (pendent la Revolucion Franceda). La famosa "verge nèira" de la catedrala delh Puèi i foguèt cremada per los revolucionaris lo 8 de junh delh 1794.

Lo barri delh Collègi

Entre lo Clausèl e lo Potzaròt. S'apelava charrèira de Sabatariá-Velha dempuèi lo sègle XIV. Èra lo quartèir mai poblat de la ciutat amb los òmes e femnas dels mestèirs del cuèr, de la dentèla amai los orfèbres. Antòni Clet i teniá sa librariá/estampariá. Lo collègi foguèt fondat per los jesuitas (que se dison "joistes" al Puèi) dins las annadas 1580. Aviá 1200 escolans en 1712. Venguèt lo licèu "imperial", lo licèu "de garçons" davant de devenir a l'ora d'ara lo collègi La Faieta. L'alumnus mai famos foguèt Francés Peirard, menaire politic pendent la Revolucion, e matematician.

Lo potzaròt

Un barri qu'èra fòra las muralhas de la ciutat e ont i aviá un potz de ròda... Ara es un polit vilatge alh mièg de la vila modèrna, mas qu'èra lo quartièr delh "petit monde" delh Puèi.

La còla de basquet de la vila ten son antièna d'un vielh chant occitan delh quartièr :

"Anem, anem elh baschàs Potzaròt

Carnaval apròcha

Aqu'es aquò,

la farça i sará".

Charrèira Pana-sac

Alh cap, la tor Pana-sac, la sola conservada de las muralhas de la ciutat. Alh mièg d'un barri ont èra descargat lo granatge e ont los sacs èran panats... I a de polits ostalàs que mostran la richessa de la ciutat alh sègle XVII.