Umberto Nobile

Umberto Nobile urodził się 21 stycznia 1885 roku w Lauro koło Salerno^[1] [2] .

Po ukończeniu inżynierii elektrycznej i inżynierii przemysłowej na uniwersytecie w Neapolu pracował dla kolei włoskich nad elektryfikacją sieci kolejowej^[3] .

Następnie zainteresował się lotnictwem i w 1911 roku uczestniczył w rocznym kursie aeronautyki armii włoskiej^[3] . Po przystąpieniu Włoch do I wojny światowej w 1915 roku, Nobile, wcielony do wojska, pracował przy produkcji i modernizacji samolotów^[3] .

W lipcu 1918 roku wraz z trzema innymi inżynierami: Giuseppem Valle (1886–1975), Benedettem Croce i Celestinem Usuellim (1877–1926) założył spółkę konstruującą sterowce^[3] . Firma wyprodukowała sterowiec oznaczony symbolem T-34, sprzedany armii amerykańskiej, który rozbił się i spłonął po zaczepieniu o linie wysokiego napięcia w 1922 roku^[3] .

W 1922 roku Nobile wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pracował dla firmy Goodyear w Akron^[3] . Po powrocie do Włoch zaprojektował i zbudował w 1924 roku nowy model sterowca półszkieletowego oznaczony symbolem N-1^[3] . Nobile osobiście pilotował N-1, a na loty zawsze zabierał swojego psa o imieniu Titina^[3] . W 1926 roku został mianowany generałem^[4] .

Lot transpolarny Amundsena-Ellswortha-Nobilego (1926)

W 1926 roku wspólnie z Roaldem Amundsenem (1872–1928) i Lincolnem Ellsworthem (1880–1951) oraz 13 innymi uczestnikami dokonał pionierskiego przelotu nad biegunem północnym na sterowcu N-1, przez Amundsena nazwanym „Norge”^[5] . Trasa przelotu wiodła z Ny-Ålesund na Svalbardzie do Teller na Alasce^[6] . Nobile pilotował sterowiec, a na pokład zabrał swojego psa^[6] .

Przelot nad biegunem był planowany przez Amundsena i Ellswortha od maja 1925 roku^[6] . Hjalmar Riiser-Larsen (1890–1965) zarekomendował użycie sterowca N-1 konstrukcji Nobilego^[6] . W 1925 roku rząd włoski zgodził się sprzedać sterowiec ekspedycji za 75 tys. dolarów i odkupić go po wyprawie za 46 tys. o ile statek będzie w dobrym stanie^[6] . Cena była obniżona, pod warunkiem, że Nobile będzie kapitanem statku, a w ekspedycji weźmie udział pięciu Włochów^[7]. 29 marca 1926 roku na lotnisku Ciampino koło Rzymu dokonano uroczystego aktu przekazania statku ekspedycji w obecności włoskiego premiera Benito Mussoliniego (1883–1945)^[6] .

Pierwszego przelotu nad biegunem północnym mieli dokonać amerykański pilot Richard Byrd (1888–1957) i Floyd Bennett (1890–1928) samolotem Fokker F.VII/3m o nazwie „Josephine Ford”^[5] , jednak nie wszyscy wierzyli, by udało im się przelecieć nad biegunem, ponieważ wrócili dość szybko do bazy^[3] . Wyprawa Amundsena wyruszyła wkrótce po powrocie Byrda i Bennetta^[3] . W locie brali udział: Amundsen, Ellsworth, Nobile, pięciu włoskich mechaników, Riiser-Larsen, Oscar Wisting (1871–1936), pięciu innych Norwegów i szwedzki meteorolog Finn Malmgren (1895–1928)^[8] .

Sterowiec wystartował 11 maja 1926 roku i następnego dnia przeleciał nad biegunem północnym, gdzie wyrzucono na lód flagi Norwegii, Włoch i Stanów Zjednoczonych^[8] . Wobec wątpliwości co do zdobycia bieguna północnego przez Cooka (1865–1940) i Peary’ego (1856–1920) w 1908 roku, czy następnie przez Byrda i Bennetta, dotarcie na biegun północny przez załogę sterowca było pierwszym w pełni udokumentowanym zdobyciem bieguna^[8] . 13 maja 1926 roku sterowiec wylądował w Teller na Alasce, gdzie został zdemontowany, a uczestnicy wrócili do domu konwencjonalnymi środkami transportu^[8] . Po wyprawie Nobile i Amundsen wdali się w publiczny konflikt o to, kto miał większe zasługi dla zdobycia bieguna, co bardzo nadszarpnęło ich reputację^[8] .

Wyprawa Nobilego (1928)

Osobny artykuł: Wyprawa generała Nobilego.

Po powrocie Nobile planował wyprawę na północ, by poszukiwać nowych lądów i przeprowadzić prace badawcze^[7]. Pomimo niechęci władz włoskich, które pracowały nad własnymi planami badań arktycznych, Nobile uzyskał zgodę Mussoliniego w 1927 roku na przeprowadzenie własnej wyprawy sterowcem^[7]. Wsparcie otrzymał od włoskiego towarzystwa geograficznego, a pomoc finansową od burmistrza Mediolanu^[7]. Statek i załogę zapewniło ministerstwo lotnictwa^[7]. Załoga liczyła 18 osób, w tym 4 uczestników lotu „Norge” oraz 3 naukowców – w wyprawie uczestniczyli włoski fizyk Aldo Pontremoli (1896–1928), szwedzki meteorolog Finn Malmgren (1895–1928) i czeski fizyk František Běhounek (1898–1973)^[7].

Pierwszy lot na pokładzie sterowca „Italia” odbył się 15 maja 1928 roku^[9]. Nobile planował dwa kolejne – do bieguna północnego przez Grenlandię oraz lot pozwalający na zbadanie jak największego obszaru arktycznego^[9]. 23 maja 1928 roku „Italia” wyruszyła na biegun północny z 16 członkami załogi na pokładzie^[9]. Krótko po północy dotarła nad biegun, lecz silny wiatr uniemożliwił lądowanie i prowadzenie badań^[9]. Po zrzuceniu flagi Włoch i krzyża podarowanego przez papieża wyprawa zawróciła do Svalbardu^[9]. By uniknąć gęstej mgły, sterowiec leciał nisko, pod silny wiatr, co spowolniło lot^[9]. Na metalowych częściach zaczął osadzać się lód, który kruszył się, a fruwające odłamki zagrażały zbiornikom wodorowym^[9]. Po tym jak doszło do blokady koła windy, sterowiec, lecący na wysokości 250 m nad ziemią, nagle zanurkował i pomimo szybkiej reakcji Nobilego, który nakazał natychmiastowe wyłączenie silników, statek uderzył w lód^[9]. Gondola uległa rozbiciu i 10 członków załogi, w tym Nobile, wraz ze sprzętem i prowiantem wypadło na zewnątrz^[9]. Sterowiec stał się lżejszy i uniósł się w górę z pozostałymi sześcioma członkami załogi na pokładzie – ich dalsze losy nie są znane^[9].

Jeden z rozbitków poniósł śmierć na miejscu, inny złamał nogę, a sam Nobile doznał złamania ręki i nogi^[9]. Ekwipunek, który wypadł ze sterowca, zawierał 4-osobowy namiot, śpiwór, 70 kg jedzenia i nadajnik radiowy^[9]. Początkowo mimo sygnału SOS nadawanego co dwie godziny, nikt go nie odebrał i 3 członków załogi wyprawiło się 30 maja po pomoc drogą lądową^[9]. 6 czerwca rozbitkom udało się nawiązać kontakt ze statkiem włoskim, jednak Włochy odmówiły ratunku^[9]. Akcje ratunkowe zorganizowały natomiast Finlandia, Francja, Norwegia, Szwecja i ZSRR, oraz mieszkańcy Mediolanu^[9]. W poszukiwaniach wzięło udział 1500 osób, 18 statków i 22 samoloty^[9].

Na ratunek pospieszył również Amundsen^[8] . Za pośrednictwem norweskiego biznesmena rząd francuski dostarczył mu łódź powietrzną Latham 47, którą pilotował Leif Dietrichson^[8] . Wyprawa ratunkowa Amundsena ruszyła z Tromsø 18 czerwca 1928 roku, lecz trzy godziny po starcie utracono z nią kontakt radiowy^[10] . Uważa się, że samolot rozbił się u wybrzeży Wyspy Niedźwiedziej, choć nikogo nigdy nie odnaleziono^[11].

Koczująca na lodzie załoga „Italii” została wkrótce dostrzeżona przez samolot włoski, a wkrótce obok obozu wylądował szwedzki pilot, który zabrał Nobile i jego psa^[12]. Pilot wrócił po resztę załogi, lecz samolot rozbił się przy lądowaniu^[12]. Rozbitkowie zostali ostatecznie uratowani przez radziecki lodołamacz „Krasin”^[12].

W wyniku śledztwa przeprowadzonego we Włoszech Nobile został uznany za odpowiedzialnego za katastrofę i wystąpił z armii włoskiej^[2] . W 1931 roku wziął udział w radzieckiej wyprawie arktycznej^[2] . Po zakończeniu II wojny światowej raport śledztwa w sprawie katastrofy w 1928 roku został obalony, a Nobile przywrócony w szeregi wojska^[2] .

Po wojnie Nobile zasiadał w parlamencie Włoch oraz wykładał na uniwersytecie w Neapolu^[2] . W 1959 roku opublikował wspomnienia z podróży arktycznych Gli italiani al Polo Nord^[2] . W 1969 roku odsłonił w Tromsø pomnik ku czci tych, którzy zginęli podczas poszukiwań uczestników wyprawy w 1928 roku^[4] .

Nobile zmarł w Rzymie 30 lipca 1978 roku^[1] [2] , pochowany na Cmentarzu Flamińskim^[13].

• Kawaler Orderu Sabaudzkiego Wojskowego (1926)^[14]
• Wielki Oficer Orderu Zasługi Republiki Włoskiej (1966)^[15]
• Złoty Medal Kongresu (1928)^[16]

W 1969 roku Michaił Kałatozow nakręcił film Czerwony namiot o tragicznej wyprawie z 1928 roku, nominowany w 1972 roku do nagrody filmowej Złoty Glob w kategorii dla najlepszego zagranicznego filmu anglojęzycznego^[17].

W 1994 roku na cześć Nobilego nazwano jeden z kraterów na Księżycu – Nobile^[18]. Jeden z lodowców Ziemi Grahama w północnej części Półwyspu Antarktycznego od 1960 roku nosi nazwę upamiętniającą Nobilego – Nobile Glacier^[19].

W rodzinnej miejscowości Nobilego – Lauro – funkcjonuje muzeum mu poświęcone^[20].

• Barr, Susan: Leif Dietrichson. W: I Norsk biografisk leksikon. 2009-02-13. (norw.).
• Barr, Susan: Roald Amundsen. W: I Norsk biografisk leksikon. 2014-09-29. (norw.).
• Cameron, Garth James: From Pole to Pole: Roald Amundsen's Journey in Flight. Pen and Sword, 2013. ISBN 978-1-4738-3447-7. [dostęp 2021-06-22]. (ang.).
• Henriksen, Vera: Bernt Balchen. W: I Norsk biografisk leksikon. 2009-02-13. (norw.).
• Johnson, Charles W.: Ice Ship: The Epic Voyages of the Polar Adventurer Fram. ForeEdge from University Press of New England, 2014. ISBN 978-1-61168-604-3. [dostęp 2021-06-22]. (ang.).
• Mills, William J.: Exploring Polar Frontiers: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2021-06-22]. (ang.).
• Nobile Umberto, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-06-22] .
• Umberto Nobile, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-06-22]  (ang.).
• The Fram Museum: Expeditions: The Norge flight (1926). frammuseum.no. [dostęp 2021-06-22]. (ang.).
• Umberto Nobile. W: Store norske leksikon. (norw.).