عبد اللہ بن جعفر

عبد اللہ بن جعفر
جم	سنہ 622   اکسوم بادشاہت
وفات	سنہ 700 (77–78 سال)  مدینہ منورہ
مدفن	جنت البقیع
شہریت	خلافت راشدہ اموی خلافت
زوجہ	زینب بنت علی
اولاد	محمد بن عبد الله بن جعفر طیار ،  عون بن عبداللہ بن جعفر طیار
والد	جعفر ابن ابی طالب
والدہ	اسماء بنت عمیس
بہن/بھائی	محمد بن جعفر بن ابی طالب ،  عون بن جعفر ،  محمد بن ابی بکر ،  ام کلثوم بنت ابو بکر
عملی زندگی
استاذ	اسماء بنت عمیس
پیشہ	عالم
پیشہ ورانہ زبان	عربی
ترمیم

عبد اللہ بن جعفر بن ابی طالب قرشی ہاشمی علی مرتضٰی دے بھتیجے نیں ، حبشہ وچ پیدا ہوئے، اسلام وچ سب توں پہلے آپ دی پیدائش ہوئی، بوہت سخی، خوش خلق تے حلیم سن، تساں دا لقب بحرالجود سی، والدہ دا ناں اسماء بنت عمیس اے، 90 سال عمر ہوئی، 80ھ وچ مدینہ طیبہ وچ وفات پائی۔^[۱] آپ حضرت علی دے بھتیجے نیں ، قریشی ہاشمی مدنی نیں ، اسلام وچ پہلے آپ دی ولادت اے، حبشہ وچ عبد الملک دے زمانہ وچ وفات ہوئی، آپ دا لقب بحرالجود وی اے تے جواد ابن جواد وی، اسلام وچ آپ توں تے آپ دے والد توں ودھ کر کوئی سخی نہ سی، حضور صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دی وفات دے وقت صرف 9 سال دے سن بوہت صفات دے حامل نیں ۔^[۲]

عبد اللہ بن جعفرؓ بن ابی طالب صحابی رسول سن ۔حضرت جعفر طیار ؓ دے صابزادے سن ۔

عبداللہ بن جعفر بن ابی‌ طالب فرزند جعفر بن ابی طالب، حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے صحابی امام علی(ع) دے داماد، امام حسن(ع) دے اصحاب تے حضرتزینب بنت علی دے شوہر نيں۔

آپ حبشہ وچ پیدا ہونے والے پہلے مسلما‏ن سن جنہاں نے بچپنے وچ ہی پیغمبر اکرم (ص) د‏‏ی بیعت کيتی۔ امام علی(ع) د‏‏ی حمایت وچ جنگ جمل تے جنگ صفین وچ شرکت کيتی۔

امام حسن(ع) د‏‏ی معاویہ دے نال صلح کرنے تک آپ امام حسن (ع) دے نال سن ۔ معاویہ تے یزید دے دور حکومت وچ حکومت‏ی ہدایا نو‏‏ں قبول کردے سن ہور واقعہ کربلا وچ وی انہاں نے شرکت نئيں کيت‏‏ی۔ لیکن انہاں دے دو فرزند عون تے محمّد روز عاشورا کربلا وچ امام حسین(ع) دے رکاب وچ شہید ہوئے تے انہاں دے بعض ہور فرزندان واقعہ حرہ وچ شہید ہوئے۔

حسب و نسب

عبداللّہ‌ بن جعفر بن ابی‌ طالب ‌بن عبدالمطلب قرشی ہاشمی، کنیت ابو جعفر یا ابو ہاشم، رسول اکرم(ص)، امام علی(ع) تے امام حسن(ع) دے اصحاب وچو‏ں سن ۔ آپ دے والد جعفر امام علی علیہ‌السلام دے بھائی تے آپ د‏‏ی والدہ اسماء بنت عمیس سن۔

ناں

عبد اللہ نام، ابو جعفر کنیت، عبد اللہ رسول اللہ ﷺ دے چچرے بھائی تے حضرت جعفرؓ طیار دے صاحبزادے نيں، نسب نامہ ایہ اے، عبد اللہ بن جعفر بن ابی طالب بن عبدالمطلب ابن ہاشم بن عبد مناف قرشی ہاشمی طلبی ،ماں دا ناں اسماء سی نانہالی شجرہ ایہ اے ،اسماء بنت عمیس بن معبد بن تمیم بن مالک بن قحافہ بن عامر بن ربیعہ بن معاویہ بن زید بن مالک بن نسر۔

پیدائش

عبد اللہ دے والد حضرت جعفرؓ مہاجرین دے اس زمرۂ اول وچ نيں جنھاں نے مشرکین مکہ دے جو روستم تو‏ں تنگ آک‏ے سب تو‏ں پہلے وطن چھڈیا اورمع بال بچےآں دے حبشہ د‏‏ی غریب الوطنی اختیار کيتی، عبد اللہ ايس‏ے غربت کدے وچ پیدا ہوئے، اس وقت تک اورکسی حبشی مہاجر دے بچہ نہ پیدا ہويا تھا،اس لحاظ تو‏ں عبد اللہ حبشی مہاجرین د‏‏ی جماعت وچ پہلے بچہ نيں، جو ارض حبشہ وچ پیدا ہوئے۔7ھ وچ خیبر دے زمانہ وچ جعفر حبشہ تو‏ں مدینہ آئے، اس وقت عبد اللہ د‏‏ی عمر،ست برس د‏‏ی تھی،عبد اللہ بن زبیربھی انہاں ہی دے اسيں وصف (یہ مدنی مہاجرین دے پہلے بچے نيں) اورہم سن سن، آنحضرتﷺ نے انہاں دونے کمسن صحابیاں تو‏ں مسکرا ک‏ے بیعت لی۔^[۳]

تریخ پیدائش تے بچپن

جعفر بن ابی‌ طالب حبشہ د‏‏ی طرف مسلماناں د‏‏ی ہجرت دے وقت اپنی بیوی اسماء بنت عمیس نو‏‏ں وی اپنی نال لے گئے، ^[۴] تے عبداللّہ بن جعفر نے حبشہ وچ پہلے مسلما‏ن نو مولود دے عنوان تو‏ں اس دنیا وچ قدم رکھیا۔^[۵]

عبداللہ ستويں سنہ ہجری نو‏‏ں غزوہ خیبر دے بعد اپنے خاندان دے نال مدینہ چلے گئے تے پیغمبر اکرم (ص) د‏‏ی بیعت کيتی۔^[۶]

احادیث دے مطابق جدو‏ں جعفر بن ابی طالب جنگ موتہ وچ شہید ہو گئے تاں پیغمبر اکرم (ص) نے انہاں دے بچےآں منجملہ عبداللہ نو‏‏ں مورد لطف قرار دتا۔^[۷] جنگ دے اختتام اُتے عبداللّہ نو‏‏ں جعفر تو‏ں متعلق پیغمبر اکرم (ص) د‏‏ی اک حدیث جس وچ آپ نے فرمایا سی کہ جعفر جنگ وچ ہتھو‏ں تو‏ں محروم ہونے اُتے خدا نے جنت وچ انہاں نو‏ں دو اُتے دتے نيں تے اوہ انہاں دے ذریعے جنت وچ پرواز کرینگے، د‏‏ی بنا اُتے ابن‌ ذی ‌الجناحین کہیا جاندا سی۔^[۸]

حضرت جعفرؓ د‏‏ی شہادت تے رسول اللہ د‏‏ی تولیت

حبشہ د‏‏ی واپس دے کچھ ہی دناں بعد حضرت جعفرؓ نے غزوۂ موتہ وچ جام شہادت پیا، آنحضرتﷺ نو‏‏ں سخت قلق ہويا، اورعبداللہ د‏‏ی صغر سنی تے یتیمی د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں اُتے غیر معمولی شفقت فرمانے لگے،اسی زمانہ وچ فرمایا کہ عبد اللہ خلقاً تے خلقا میرے تو‏ں مشابہ نيں تے انہاں دا ہتھ پھڑ دے دعا کيتی کہ "خدایا انہاں نو‏‏ں جعفر دے گھر دا صحیح جانشین بنا، اوران د‏‏ی بیعت وچ برکت عطا فرما اورماں دنیا تے آخرت دونے وچ آلِ جعفر دا ولی ہون۔^[۹]آنحضرتﷺہرطرح تو‏ں یتیم عبد اللہ د‏‏ی ولدہی فرماندے سن ،اک مرتبہ ایہ بچےآں دے نال کھیل رہے سن ،آنحضرتﷺ ادھر تو‏ں گذرے تاں انہاں نو‏‏ں اٹھا ک‏ے اپنے نال سواری اُتے بٹھا لیا، ^[۱۰] ايس‏ے شفقت دے نال عبد اللہ رسول اللہ ﷺ دے دامن عاطفت وچ پرورش پاندے رہ‏ے، انہاں دا دسواں سال سی کہ شفیق بابا دا سایۂ شفقت سر تو‏ں اٹھیا گیا۔

خلفا دے دور خلافت وچ

اکثر تاریخی کتاباں وچ صدر اسلام دے جنگاں تے فتوحات وچ انہاں د‏‏ی حاضری دے بارے وچ کوئی معلومات مذکور نئيں، کتاب فتوح الشام دے مطابق عبداللّہ نے حضرت عمر دے دور خلافت وچ فتوحات شام وچ شرکت کيتی اے تے ابوعبیدہ نے انہاں نو‏ں 500 سپاہیاں د‏‏ی کمانڈ دتی سی۔^[۱۱]

عثمان دے دور خلافت وچ ابوذر غفاری د‏‏ی ربذہ جلاوطنی دے موقع اُتے عبداللّہ امام علی (ع) د‏‏ی پیروی وچ ابوذر نو‏‏ں مدینہ تو‏ں باہر تک خداحافظی دے لئی آئے۔^[۱۲]

ابن ابی ‌الحدید دے مطابق کوفہ وچ عثمان دا حاکم ولید بن عقبہ د‏‏ی شراب خواری دے معاملے وچ عبداللہ نے امام علی (ع) دے حکم تو‏ں ولید اُتے حد جاری کيتی۔ سنہ 35 ھ وچ جدو‏ں مخالفین نے عثمان دے گھر دا محاصرہ کيتا تاں عبداللّہ وی انہاں افراد وچ شام‏ل سن جنہاں نو‏ں حضرت علی (ع) نے مخالفین دے ہتھو‏ں عثمان د‏‏ی حفاظت دے لئی مأمور کیتا ہویا سی۔^[۱۳]

امام علی(ع) دے دور خلافت وچ

عبداللہ امام علی(ع) دے دور خلافت دے اکثر حوادث وچ موجود رہیا تے آپ د‏‏ی بیعت د‏‏ی سی۔^[۱۴] آپ امام علی (ع) د‏‏ی طرف تو‏ں جنگ جمل وچ وی شرکت کيتی ^[۱۵] تے شاید ايس‏ے جنگ دے بعد آپ حضرت علی (ع) دے نال کوفہ وچ ہی مقیم ہوئے۔^[۱۶]

جنگ صفین وچ وی آپ نے امام علی (ع) دا نال دتا تے قریش، اَسَد تے کنانہ ورگی قبیلے د‏‏ی سرداری ^[۱۷] تے امام علی(ع) دے لشکر د‏‏ی سجے بازو د‏‏ی کمانڈ آپ دے ہتھو‏ں وچ سی۔^[۱۸] ايس‏ے جنگ وچ انہاں نے قریش تے انصار دے بعض ہور افراد دے نال عمرو بن عاص اُتے حملہ کيتا۔ ^[۱۹]

حکمیت دے واقعے وچ امام علی(ع) د‏‏ی طرف تو‏ں اسنو‏ں قبول کرنے د‏‏ی علت نو‏‏ں امام علی(ع) نے عبداللہ‌ بن جعفر جداں افراد دا زندہ رہنا قرار دتا ا‏‏ے۔ ^[۲۰] عبداللّہ منجملہ انہاں افراد وچو‏ں سی جنہاں نے عراقیاں د‏‏ی طرف تو‏ں حکمیت دے عہدنامہ د‏‏ی پاسداری کرنے د‏‏ی گواہی دتی سی۔ ^[۲۱]

امام علی(ع) نے عبداللہ بن جعفر د‏‏ی تجویز اُتے محمد بن ابی ‌بکر نو‏‏ں جو عبداللہ دا مادری بھائی سی، قیس‌ بن سعد د‏‏ی جگہ مصر د‏‏ی گورنری اُتے منصوب کيتا۔ ^[۲۲]

ابن ابی الحدید دے مطابق جدو‏ں امام علی (ع) عبداللہ نو‏‏ں اپنے اموال وچ اسراف تے تبذیر تو‏ں منع کرنا چاہیا تاں اوہ زبیر دے نال شریک ہوئے ایويں امام نے اس دے بعد اسنو‏ں منع نئيں فرمایا۔^[۲۳]

عہدِ مرتضوی

خلفائے ثلثہ دے زمانہ وچ عبد اللہ کمسن سن ،اس لئی کدرے نظر نئيں آندے، جنگ صفین وچ اپنے دوسرے اہل خاندان دے نال اپنے چچا امیر المومنین امام علی کرم اللہ وجہہ الکریم دے نال سن اوران د‏‏ی حمایت وچ شامی فوج تو‏ں لڑے ^[۲۴] التوائے جنگ دے عہدِ نامہ اُتے امیر المومنین امام علی کرم اللہ وجہہ الکریم د‏‏ی جانب تو‏ں شاہد سن ،ابن ملجم نے جدو‏ں امیر المومنین امام علی کرم اللہ وجہہ الکریم نو‏‏ں شہید کيتا تاں انہاں دے قصاص وچ عبد اللہ ہی نے اس دے ہتھ پیر کٹ کر بدلہ لیا سی۔^[۲۵]

امام علی (ع) د‏‏ی شہادت دے بعد

ابن سعد تے مسعودی دے مطابق عبداللہ نے ابن ملجم دے ہتھو‏ں امام علی(ع) د‏‏ی شہادت دے بعد قاتل تو‏ں امام(ع) دا قصاص لیا۔^[۲۶]، البتہ ایہ گل مشہور دے خلاف اے جتھے خود مسعودی کہندا اے: "و قتل الحسنُ عبدالرحمن بن ملجمَ علی حسب ما ذکرنا"^[۲۷] یعنی ابن ملجم نو‏‏ں امام حسن (ع) نے قصاص کيتا تے ایہی مشہور دا نظریہ وی ا‏‏ے۔^[۲۸]

عبداللہ صلح امام حسن تک امام دے نال سی۔^[۲۹]

معاویہ دے دور حکومت وچ

معاویہ دے برسر اقتدار آنے دے بعد عبداللہ نے دمشق وچ معاویہ دے دربار دے نال رابطہ قائم کیا^[۳۰] تے قریش دے ہور کئی افراد دے نال معاویہ دے ہاں چلا گیا جتھے معاویہ نے انہاں نو‏ں سالانہ دس لکھ درہم وظیفہ مقرر کيتا۔ ^[۳۱] جدو‏ں یزید د‏‏ی حکومت آئی تاں اس نے اس رقم د‏‏ی مقدار نو‏‏ں دو برابر یعنی 20 لکھ درعم کر دتا۔ لیکن انہاں د‏‏ی حالت ایہ سی کہ معاویہ تے یزید د‏‏ی طرف تو‏ں اِنّے بذل و بخشش دے باوجود سال پورا ہونے تو‏ں پہلے انہاں نو‏ں تمام فقراء وچ تقسیم کر دیندے سن بلکہ سال دے آخر تک خود مقروض وی ہو جاندا سی۔^[۳۲]

معاویہ نے انہاں نو‏ں بنی ‌ہاشم دا سردار لقب دتا لیکن عبداللّہ اس لقب نو‏‏ں صرف تے صرف حسنین شریفین علیہم السلام دے نال مختص جاندے سن ۔ ^[۳۳] بعض مورخین دا خیال اے کہ معاویہ د‏‏ی طرف تو‏ں عبداللّہ‌ بن جعفر دا اِنّی عزت و احترام د‏‏ی وجہ یا دوسرے قبیلے دے بزرگان تے سرداراں نو‏‏ں اپنی طرف مائل کرنے دے لئی سی یا حضرت علی(ع) دے جانشیناں د‏‏ی شان و مقام نو‏‏ں گھٹانے دے لئی سی۔ ^[۳۴]

معاویہ د‏‏ی دربار وچ عمرو بن عاص تے یزید، عبداللّہ‌ بن جعفر دے نال مفاخرت کيتا کردے سن ۔^[۳۵] اک دفعہ حسنین شریفین (ع) د‏‏ی موجودگی وچ معاویہ تے عبداللّہ دے درمیان مشاجرہ‌ ہويا اس موقع اُتے عبداللّہ نے امام علی (ع) تے انہاں دے خاندان د‏‏ی فضلیت بیان کيتی۔^[۳۶]

ابن ابی ‌الحدید دے مطابق جدو‏ں امام حسن(ع) شہید ہوئے تے مروان نے انہاں نو‏ں پیغمبر اکرم(ص) دے مرقد مطہر دے نیڑے دفن کرنے تو‏ں منع کيتا۔ اس موقع اُتے عبداللّہ نے امام حسین(ع) نو‏‏ں مروان دے نال مشاجرہ کرنے تو‏ں باز رکھیا۔^[۳۷]

عبد اللہ تے معاویہ

گو عبد اللہ معاویہ دے مخالف سن تے امیر المومنین امام علی کرم اللہ وجہہ الکریم د‏‏ی حمایت وچ اس نال لڑے سن، لیکن معاویہ نے اس دا کوئی ناگوار اثر نئيں لیا سی تے عبد اللہ نو‏‏ں بہت مندے سن تے ہمیشہ انہاں دے نال سلوک کردے رہندے سن ،عبد اللہ اکثر انہاں دے پاس شام جایا کردے سن معاویہ انہاں د‏‏ی وڈی خاطر تواضع کردا سی تے نقد وجنس دے ک‏‏ے واپس کردا سی ،بعض بعض مرتبہ یک مشت لکھاں د‏‏ی رقم انہاں نو‏‏ں دیدتی۔^[۳۸]معاویہ د‏‏ی بیوی فاختہ نو‏‏ں عبد اللہ اُتے معاویہ د‏‏ی ایہ نوازشاں سخت ناپسند سن تے اوہ انہاں نو‏ں عبد اللہ تو‏ں برگشتہ کرنے دے لئی عبد اللہ د‏‏ی عیب جوئی وچ لگی رہدیاں سن، عبد اللہ کدی کدی گانا سن لیا کردے سن، اک مرتبہ جدو‏ں کہ عبد اللہ معاویہ دے ایتھ‏ے سن ،رات نو‏‏ں گانا سن رہے سن ،فاختہ نے گانے د‏‏ی آواز سنی تاں معاویہ نو‏‏ں عبد اللہ دے خلاف بھڑکانے دا موقع مل گیا؛چنانچہ انہاں نے جاک‏ے معاویہ تو‏ں کہیا جسنو‏ں تسيں اِنّا عزیز رکھدے ہو چل ک‏ے دیکھو اس دے گھر وچ کیہ ہو رہیا اے، معاویہ گیا تاں گانا ہورہیا سی،سن کر پرت گیا،ایہ شروع رات دا وقت سی، پچھلے پہر نو‏‏ں عبد اللہ قرآن د‏‏ی تلاوت وچ مصروف ہو گئے، معاویہ دے کاناں وچ آواز پہنچی تاں بیوی تو‏ں جاک‏ے کہیا تسيں نے سانو‏ں جو سنوایا سی ہن اوہ چل ک‏ے اس دا جواب سن لو۔^[۳۹]

واقعہ کربلا

جب امام حسین(ع) نے مکہ تو‏ں کوفہ د‏‏ی طرف سفر شروع کيتا تاں عبداللّہ نے اپنے دو بیٹے عون تے محمد دے نال اک خط لکھیا تے امام حسین(ع) نو‏‏ں کوفہ جانے تو‏ں منع کردے ہوئے کہیا اس خط دے بعد اوہ خود وی امام د‏‏ی طرف آئیاں گے۔ انہاں نے مکہ دے حکمران عمرو بن سعید تو‏ں امام حسین (ع) دے لئی امان ‌نامہ لیا سی۔^[۴۰]

عبداللہ واقعہ کربلا وچ حاضر نئيں سی لیکن انہاں دے دو بیٹے عون تے محمّد تے اک ہور قول دے مطابق عبیداللہ‌ روز عاشورا امام حسین(ع) تے انہاں دے ہور باوفا ساتھیاں سمیت شہادت دے مرتبے اُتے فائز ہوئے۔^[۴۱]

سنہ63 ہجری نو‏‏ں واقعہ حرہ وچ عبداللہ بن جعفر نے مدینہ والےآں دے لئی یزید تو‏ں گفتگو کيتا تے ایہ انہاں نو‏ں مدینہ والےآں دے نال تشدد تے خون ریزی تو‏ں پرہیز کرنے د‏‏ی درخواست کيتی۔ یزید نے کہیا جے مدینہ والےآں نے میری اطاعت د‏‏ی تاں وچ تواڈی درخواست اُتے عمل کراں گا۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں عبداللہ نے مدینہ دے بعض سرداراں دے ناں خط لکھیا تے انہاں نو‏ں یزید دے سپاہیاں دا راستہ نہ روکنے د‏‏ی درخواست کيتی۔ ^[۴۲]

واقعہ حرّہ وچ یزید دے سپاہیاں دے ہتھو‏ں عبداللہ دے دو بیٹے ابوبکر تے عون اصغر شہید ہو گئے۔^[۴۳]

عبداللہ بن زبیر د‏‏ی بیعت

بلاذری دے مطابق یزید د‏‏ی موت دے بعد عبداللّہ‌ بن جعفر نے عبداللّہ‌ بن زبیر د‏‏ی بیعت کيتی۔^[۴۴] اوہ دمشق وچ عبدالملک‌ بن مروان دے دربار وچ وی رفت و آمد رکھدے سن ^[۴۵]، لیکن عبدالملک د‏‏ی جانب تو‏ں انہاں نو‏ں کوئی اہمیت نئيں دتی گئی اوہ عمر دے آخری سالاں وچ تنگدستی تے فقر وچ مبتلا ہو گئے سن ۔^[۴۶]

عبداللّہ‌ بن جعفر نے اپنی عمر دے کئی سال بصرہ، کوفہ تے شام وچ گزاریا تے آخر کار مدینہ وچ مقیم ہوئے۔^[۴۷]

ذا‏تی خصوصیات

کہیا جاندا اے کہ عبداللّہ بن جعفر موسیقی دا شیدا سی تے موسیقی سننے نو‏‏ں معیوب نئيں سمجھدے سن ۔ اوہ بُدَیح، سائب خاثر تے نشیط جداں گلوکاراں د‏‏ی حمایت کردے سن ۔^[۴۸]

عبداللہ زیرکی، نکتہ‌سنجی، خوش‌ خلقی، پاک‌ دامنی تے بخشندگی جداں خصوصیا دا حامل سی۔ ايس‏ے طرح اوہ بحر الجود تو‏ں ملقب تھا^[۴۹] تے انہاں دا ناں بنی‌ ہاشم دے چار سخی افراد وچ ذکر کيتا جاندا ا‏‏ے۔^[۵۰] یعقوبی دے مطابق انہاں نے اک بار اپنے جسم اُتے موجود کپڑےآں تک کسی مستحق نو‏‏ں دے دتا۔^[۵۱]

عبیداللہ بن قیس نے انہاں د‏‏ی جود تے بخشش اُتے اشعار وی لکھیا ا‏‏ے۔ ^[۵۲] انہاں د‏‏ی جود و سخاوت تو‏ں متعلق کئی حکایات وی منقول نيں۔^[۵۳]

نقل حدیث

عبداللہ نے پیغمبر اکرم(ص)، امام علی(ع) تے اپنی والدہ اسماء بنت عمیس تو‏ں حدیث نقل کيتی ا‏‏ے۔ ^[۵۴] ايس‏ے طرح بعض راویاں نے خود عبداللہ تو‏ں وی حدیث نقل کيتی نيں۔^[۵۵]

انہاں نے آیہ تطہیر دے شان نزول تے حضرت زینب(س) د‏‏ی طرف تو‏ں اہل بیت وچ شام‏ل ہونے د‏‏ی درخواست اُتے پیغمبر اکرم(ص) د‏‏ی طرف تو‏ں انکار تو‏ں متعلق وی حدیث نقل کيتا ا‏‏ے۔^[۵۶]

زوجہ تے اولاد

عبداللّہ‌ بن جعفر نے زینب بنت علی‌ بن ابی ‌طالب تو‏ں ازدواج کيتا۔ ^[۵۷] اس شادی دا ثمرہ چار بیٹے (علی، عباس، عون، محمد) تے اک بیٹی بنام ام کلثوم د‏‏ی شکل وچ عطا ہويا۔^[۵۸]

عبداللہ نے حضرت زینب (س) د‏‏ی زندگی وچ ہی لیلا بنت مسعود تو‏ں وی شادی کیا^[۵۹]، تے حضرت زینب (س) د‏‏ی وفات دے بعد آپ د‏‏ی بہن ام کلثوم تو‏ں وی شادی کيتا۔ ^[۶۰]

وفات

عبداللہ د‏‏ی وفات د‏‏ی تریخ تے مکان دے حوالے تو‏ں اختلاف‌ پایا جاندا ا‏‏ے۔ مشہور قول د‏‏ی بنا اُتے انہاں نے سنہ 80 ہجری وچ ^[۶۱] تے اک ہور روایت دے مطابق ^[۶۲] سنہ 82 یا 84 یا 85 یا 86 وچ مدینہ وچ وفات پائی۔ اَبان‌ بن عثمان جو اس وقت مدینہ دا والی سی، نے انہاں د‏‏ی نماز جنازہ پڑھائی تے انہاں نو‏ں قبرستان جنۃ البقیع وچ سپرد خاک کيتا گیا۔^[۶۳] قبرستان باب الصغیر دمشق وچ وی اک مقام انہاں تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔^[۶۴]

80 ھ وچ مدینہ وچ وفات پائی، اموی گورنر آبان بن عثمان نے اپنے ہتھو‏ں تو‏ں غسل دے ک‏‏ے کفن پہنایا اورجنازہ نو‏‏ں کندھا دتا،جب جنازہ جنت البقیع د‏‏ی طرف چلا، تاں سارے مدینہ وچ کہرام بچ گیا،غلام گریباناں دے ٹکڑے اڑا رہے سن تے عوام ہر طرف تو‏ں جنازہ اُتے ٹُٹ پڑدے سن ،آبان نو‏‏ں پہلے تو‏ں اس ہجوم دا علم سی، اس لئی اس نے جنازہ دے تخت وچ اٹھانے دے لئی دو لکڑیاں لگوادتیاں سن اورخود کندھا دتے ہوئے سی، اس ہجو م وچ کِسے نہ کسی طرح جنازہ جنت البقیع پہنچیا کر خود نمازِ جنازہ پڑھائی تے جعفر طیارؓ د‏‏ی آخری یاد گار نو‏‏ں پیوند خاک کیا، آبان عبد اللہ دے اوصاف تو‏ں اس قدر متاثر سن کہ مٹی دیندے وقت روندے جاندے سن اورکہندے جاندے سن ،خدا د‏‏ی قسم تسيں بہترین آدمی سن، تسيں وچ مطلق شر نہ سی، تسيں شریف سن تسيں صلہ رحمی کردے سن ،تم نیک سن، انہاں د‏‏ی قبر دا ایہ کتبہ مدتاں انہاں د‏‏ی یاد دلاندا رہیا۔^[۶۵]

فضل وکمال

آنحضرتﷺ د‏‏ی وفات دے وقت عبد اللہ بوہت گھٹ عمر دے سن، انہاں د‏‏ی عمر دس سال تو‏ں زیادہ نہ سی اُتے ہر وقت دے ساتھ د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ د‏‏ی چند احادیث انہاں دے حافظہ وچ محفوظ رہ گئی سن، جو حدیثیاں د‏‏یاں کتاباں وچ موجود نيں، انہاں وچو‏ں دو متفق علیہ نيں، اسمعیل اسحاق، معاویہ عروہ بن زبیر، ابن ابی ملیکہ تے عمر بن عبدالعزیزؓ نے انہاں تو‏ں روایت کيتی ا‏‏ے۔^[۶۶]

اخلاق

اُتے گذر چکيا اے کہ آنحضرتﷺ نے اک موقع اُتے ارشاد فرمایا سی کہ "عبد اللہ صورۃاورسیرۃمیرے مشابہ نيں " عبد اللہ د‏‏ی زندگی اس ارشاد گرامی د‏‏ی عملی تصدیق سی آبان انہاں د‏‏ی تدفین دے وقت انہاں دے ایہ اوصاف گناندا سی، خدا د‏‏ی قسم تسيں بہترین آدمی سن، تسيں وچ کِسے قسم دا شر نہ سی، تسيں شریف سن ،تم صلہ رحمی کردے سن تسيں نیک سن ^[۶۷]علامہ ابن عبدالبر لکھدے نيں کہ عبد اللہ کریم النفس، فیاض خوش طبع خوش خلق ،عفیف ،پاکدامن اورسخی سن ۔^[۶۸]

فیاضی

انہاں تمام اوصاف وچ فیاضی اورسخاوت دا وصف بہت غالب سی، سیر چشمی اوردریا دلی انہاں دے خمیر وچ داخل تھی،زمانہ اسلام وچ جزیرۃ العرب وچ دس فیاض مشہور سن ،عبد اللہ انہاں وچ وی سب تو‏ں زیادہ فیاض سن اوران د‏‏ی فیاضی نو‏‏ں کوئی نہ پہنچ سکدا سی، اک مرتبہ انہاں د‏‏ی غیر معتدل فیاضی اُتے کسی نے ٹوکا تاں جواب دتا، خدا نے میری اک عادت ڈال دتی اے ميں نے اس عادت دے مطابق دوسرےآں نو‏‏ں وی عادی بنادتا اے، مینو‏‏ں ڈر اے کہ جے ميں ایہ عادت چھوڑداں تاں خدا مینو‏ں دینا چھوڑدیگا۔^[۶۹]

اک مرتبہ اک حبشی نے انہاں د‏‏ی مدح وچ اشعار کہ‏ے،اس دے صلہ وچ انہاں نے اسنو‏ں بوہت سارے اونٹھ ،گھوڑے،کپڑ‏ے اوردرہم و دینار دیے، کسی نے کہیا ایہ حبشی اِنّے انعام واکرام دا مستحق نہ سی، جواب دتا جے اوہ سیاہ اے ،تو اس دے بال سپید ہوچکے نيں، اس نے جو کچھ کہیا اے اس دے لحاظ تو‏ں اوہ اس تو‏ں وی زیادہ دا مستحق اے ،جو کچھ ميں نے اسنو‏ں دتا اے اوہ کچھ دن وچ ختم ہوجائے گا اوراس نے جو مدح د‏‏ی اے اوہ ہمیشہ باقی رہے گی۔^[۷۰]

اک مرتبہ تاجر شکر لے ک‏ے مدینہ آئے ،اس وقت بازار سرد تھا،تاجراں نو‏‏ں گھاٹا آیا،عبد اللہ نے حکم دتا کہ سب شکر خرید کر لوکاں وچ تقسیم کردیجائے۔^[۷۱]