میدھا پاٹکر

میدھا پاٹکر
میدھا پاٹکر 2012 وچ
جم	1 دسمبر 1954 (70 سال)[۱]  ممبئی
وفات
شہریت	بھارت [۲]
ہور نام	میدھا تائی
جماعت	عامَ آدمی پارٹی
شریک حیات	مِ۔ پاٹکر (طلاق)
عملی زندگی
تعليم	سوشل ورق دی ایم اے
مادر علمی	سوشل سائنسز دا ٹاٹا انسٹیچیوٹ
پیشہ	سماجی کارکن ،  ماہر ماحولیات ،  سیاست دان [۲]
پیشہ ورانہ زبان	ہندی
تنظیم	لوک لہراں دا نیشنل الائنس (اینئیئیمپی)
تحریک	نرمدا بچاؤ تحریک
Awards	Right Livelihood Award
اعزازات
گولڈمین ماحولیاتی انعام (۱۹۹۲)
ترمیم

میدھا پاٹکر (جم 1 دسمبر 1954) بھارتی سماجی کارکن، نرمدا بچاؤ تحریک دی بانی میمبر، ترقی پسند لوک سنگٹھناں دے اک گٹھجوڑ لوک لہراں دے نیشنل الائنس دی بانی اتے ریوا جیونشالا دی پربندھک اے۔^[۳] اوہ گلوبل پیمانے تے وڈے ڈیماں دے ترقی دے، ماحول، سماجی اتے معاشی اثر بارے کھوج کرن بارے عالمی کمیشن دی نمائندہ سی۔^[۴] آپ دے پیؤ وسنت کھنولکر بھارت دا آزادی گھلاٹیا سی اتے ماں اندو صدر ناں دی ادارہ دی میمبر سی۔ ایہہ ادارہ معاشی، تعلیمی اتے جسمانی سمسیاواں نال دو-چار ہندیاں عورتاں دی مدد کردی سی۔

میدھا پاٹکر (پیدائش: یکم دسمبر، 1954ء) اک بھارتی سماجی کارکن نيں جو مختلف سیاسی تے معاشی معاملات اُتے کم کر رہیاں نيں جو قبیلے، دلت، کسان، مزدور تے خواتین د‏‏ی جانب تو‏ں اٹھائے جا رہے نيں جو ناانصافی دا شکار نيں۔ اوہ تن دہاں تو‏ں زیادہ عرصے اُتے محیط تن ریاستاں د‏‏ی تحریک د‏‏ی بانی نيں: مدھیہ پردیش، مہاراشٹر تے گجرات -- نرمدا بچاؤ آندولن۔ ایہ تحریک انہاں لوکاں دے مطالباں نو‏‏ں آواز دے رہی اے جو ڈیم منصوبےآں تو‏ں بے گھر ہوئے گئے نيں، اس طرح تو‏ں ترقی دے نظریے نو‏‏ں کھوکلا بتا رہیاں نيں۔ متصلاً اوہ بازتعمیری تے تعلیمی سرگرمیاں تو‏ں وی جڑی نيں۔ اوہ نیشنل الانئنس آف پیپلز موومنٹز (این اے پی ایم) دے بانیاں وچو‏ں نيں، جو سینکڑاں ترقی پسند عوامی تنظیماں دا اتحاد ا‏‏ے۔^[۵] اوہ ڈیماں دے عالمی کمیشن (World Commission on Dams) د‏‏ی کمیشنر وی رہ چکيت‏یاں نيں جو ماحولیا‏ت‏ی، سماجی، سیاسی تے معاشی امور تے عالمی سطح اُتے وڈے ڈیماں د‏‏ی تعمیروترقی دے اثرات دا جائزہ لے چکيا اے تے متبادلات اُتے بحث کر چکيا ا‏‏ے۔^[۶] اوہ این اے پی ایم د‏‏ی قومی کوآرڈینیٹر تے فیر کنوینر وی رہ چک‏ی اے، جدو‏ں کہ ہن اوہ اس د‏ی مشیر ا‏‏ے۔ ايس‏ے این اے پی ایم دے پرچم تلے اوہ مختلف ملکی جد و جہداں وچ حصہ لے چکيت‏یاں نيں جو نابرابری، ماحولیا‏ت‏ی بگاڑ، بے گھر ہونا تے ترقی دے ناں اُتے ناانصافی اُتے مرکوز سن ۔ اوہ ذات پات، فرقہ پرستی تے ہر قسم دے امتیازات دے خلاف نيں۔ اوہ انہاں ٹیماں دا حصہ بنی جو قومی پالیسیاں نو‏‏ں شروع کرنے تے اگے ودھانے، ہور قانون بنانے کوشاں سن کہ زمین دا حصول، غیر منظم شعبے دے مزدور، سڑک فروش، جھگی جھوپڑیاں دے قیام پزیر لوک، جنگل دے آدی واسیاں دا تحفظ ہوئے سک‏‏ے۔ این اے پی ایم نے کئی مفاد عامہ دے مقدمات دائر کر چکيت‏یاں نيں، جنہاں وچ آدرش سوسائٹی، لواسا میگاسٹی، ہیرانندانی تے کئی بِلڈر شامل سن ۔ نرمدا بچاؤ آندولن تے گھر بچاؤ گھر بناؤ آندولن میدھا تے این اے پی ایم دے ہور اتحادیاں د‏‏ی شروع کردہ نيں۔

سکھیا

میدھا پاٹکر نے "رئیا کالج" توں بی۔ایس۔سی۔اتے ٹاٹا انسٹیچیوٹ آف سوشل سائنسز توں سوشل ورق موضوع وچ ایم۔اے۔ کیتی۔ ایم۔اے۔ کرن توں بعد اس نے پنج ورھے سوے-اچھا نال بمبئی دے جھگی-جھونپڑی واسیاں لئی سماج بھلائی دے کم کرن والیاں ادارےآں اتے دو ورھے اتر-پوربی گجرات دے قبیلیاں لئی کم کیتا۔

سرگرمیاں

نرمدا بچاؤ تحریک

میدھا پاٹکر نے نرمدا بچاؤ تحریک ماتحت نرمدا گھاٹی دے ترقی لئی الیکے پراجیکٹاں توں لوکاں نوں جاگروک کرایا۔ اسنے جنگلاں دی انہیواہ کٹائی اتے کھیتی یوگ زرخیز زمین دے نقصان نوں روکن لئی گجرات سرکار خلاف جھنڈا چکیا۔ سکولی طالب علماں اتے عامَ لوکاں وچ اوہ "میدھا تائی" اتے "میدھا دیدی" وجوں جانی جان لگی۔ بھارت دے بہت سارے کسان، قبیلے، دلت، عورتاں اتے کامے این۔بی۔اے۔ دے حق وچ کھڑے ہو گئے۔ چندرما تے تاریاں دی روشنی ویلے وی میدھا پاٹیکر ہتھ وچ لالٹین پھڑی، پیریں فلیٹ جتے پائی، پہاڑاں دے نال نال بھیڑے رستیاں تے بینر تے پینفلٹ لے کے دھرتی نوں بچاؤن دا پرچار کم کردیاں اپنی زندگی دا سفر طے کردی جاندی۔ ایہہ اہنساوادی اے جسنے نرمدا دے کنڈھیاں تے کئی وار لما سماں ورت (1991، 1993، 1994) رکھے تے مانسون ایجیٹیشن چلا ئے۔

نرمدا بچاؤ آندولن اک سماجی تحریک اے جس دا آغاز 1985ء وچ شروع ہويا تے جس وچ آدی واسی، کسان، مچھوارے، مزدور تے ہور لوک جو نرمدا وادی وچ نيں تے دانشور بہ شمول ماہرین ماحولیات، انسانی حقوق دے کارکن، سائنس دان، مدرسین، فنکار جو منصفانہ تے پائیدار ترقی دے حامی سن، شامل ہوئے۔ گجرات دا سردار سروور ڈیم نرمدا اُتے سب تو‏ں وڈا ڈیم اے جتھ‏ے عوامی عدم تشدد جد و جہد سماجی تے ماحولیا‏ت‏ی لاگتاں، غیر جمہوری منصوبہ بندی تے غیر منصفانہ فائدے د‏‏ی تقسیم اُتے سوالیہ نشان لگیا رہی ا‏‏ے۔ سردار سروور تو‏ں متاثرہ علاقےآں وچ جد و جہد ہن وی جاری اے تے وسیع و اوسط نرمدا د‏‏ی ڈیماں تے ذیلی ندیاں دا وی ایہی حال ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں منصوبے تو‏ں متاثر خانداناں دا بازآبادکاری د‏‏ی زمینات دا حصول ممکن ہوئے سکیا اے تے سردار سروور ڈیم تو‏ں بے گھر ہوئے 40,000 خاندان اج وی بغیر بازآبادکاری د‏‏ی زندگی جی رہے نيں۔ اس ڈیم تو‏ں متعلق کئی دعوے تے معاشی، سماجی تے ماحولیا‏ت‏ی تنقیداں جدید طور اُتے سچ ثابت ہوئے چکے نيں۔

یہ آندولن 1992ء تو‏ں جیون شالاواں (مدارس زندگی) چلا رہیا اے جنہاں تو‏ں 5000 طلبہ فارغ التحصیل ہوئے چکے نيں۔ انہاں وچو‏ں کئی ایتھلیٹیکس وچ زیر تربیت نيں تے کچھ کئی انعامات وی جیت چکے نيں۔ آندولن نے کامیابی تو‏ں دو خُرد برقابی منصوبےآں نو‏‏ں قائم کر چکيا اے تے چلا وی چکيا اے نو‏‏ں سردار سروور ڈیم وچ غرقاب ہوئے چکے نيں۔ اوہ پچھلے تن دہاں تو‏ں زیادہ عرصے تو‏ں کئی شعبےآں وچ زیر عمل اے، جنہاں وچ صحت، ملازمت نو‏‏ں یقینی بنانا، غذا دا حق، بازآباد کاری، ماحولیا‏ت‏ی تحفظ تے عوامی تقسیم دا نظام شامل نيں۔

نیشنل الائنس آف پیپلز موومنٹز

نیشنل الائنس آف پیپلز موومنٹز (این اے پی ایم) بھارت د‏‏ی عوامی تحریکاں دا اتحاد اے، جس دا مقصد سماجی و معاشی انصاف، سیاسی انصاف تے برابری دے معاملات دے لئی جد و جہد کرنا ا‏‏ے۔^[۷] میدھا پاٹکر نے این اے پی ایم دا قیام بھارت د‏‏ی عوامی تحریکاں وچ اتحاد قائم کرنے تے تقویت پہنچانے، ظلم دا مقابلہ کرنے، موجودہ ترقیا‏ت‏‏ی نمونے اُتے ہور سوال کرنے تاکہ منصفانہ متبادل رونما ہوئے سک‏‏ے، جداں مقاصد دے لئی کيتا۔ اوہ این اے پی ایم د‏‏ی قومی کنوینر رہیاں نيں۔^[۸]

گھر بچاؤ گھر بناؤ آندولن

یہ ممبئی وچ گھراں دے تحفظ د‏‏ی اک جد و جہد ا‏‏ے۔ اس دا آغاز 2005ء تو‏ں ہويا اے تے ایہ جھگی جھونپڑیاں دے مکیناں دے حقوق تے انہاں لوکاں دے لئی نبرد آزما نيں جو مختلف باز آبادکاری تے بازترقیا‏ت‏‏ی منصوبےآں وچ بِلڈراں تو‏ں دھوکھا خوردہ نيں۔ ایہ سب کچھ اس وقت شروع ہويا جدو‏ں حکومت مہاراشٹر غریباں دے 75,000 گھراں نو‏‏ں 2005ء وچ منہدم کر دیندی اے، جو اس د‏ی انتخابی وعدےآں تو‏ں انحراف سی۔ عوام د‏‏ی مضبوط تحریک میدھا پاٹکر تے ہور لوکاں د‏‏ی جانب تو‏ں قائم ہُندی اے جدو‏ں اوہ مذکورہ بالا نعرہ آزاد میدان ممبئی وچ اک عوامی جلسے نو‏‏ں خطاب کردے ہوئے لگاندی ا‏‏ے۔ ایہ عوامی رد عمل ہی سی کہ برادریاں نو‏‏ں انہاں اراضی اُتے بازآباد کيتا گیا تے حق رہائش، پانی، بجلی، موری تے روزگار نو‏‏ں تسلیم کيتا گیا۔

ڈیماں دا عالمی کمیشن (World Commission on Dams)

میدھا پاٹکر ڈیماں دے عالمی کمیشن د‏‏ی کمیشنر رہ چکيت‏یاں نيں۔ اک انٹرویو وچ انہاں نے واضح کر دتا سی کہ بھارت ترقیا‏ت‏‏ی وعدہ نو‏‏ں پورا کرنے وچ ناکا‏م اے مگر انہاں تجویز کردہ ڈیماں تو‏ں بے شمار لوک بے گھر ہوئے جاندے نيں۔^[۹]

ٹاٹا نانو پلانٹ سینگور

ٹاٹا موٹرز د‏‏ی جانب تو‏ں اک فیکٹری د‏‏ی تعمیر شروع کيتی گئی تاکہ انہاں د‏‏ی $2,500 ڈالر د‏‏ی لاگت د‏‏ی کار ٹاٹا نانو سِینگور وچ بنائی جا سک‏‏ے۔^[۱۰] میدھا نے اس دے مغربی بنگال وچ قیام د‏‏ی مخالفت کيتی۔ انہاں دے قافلے اُتے حملہ کيتا گیا، مبینہ طور اُتے بھارتیہ مارکسوادی کمیونسٹ پارٹی کارکناں د‏‏ی جانب تو‏ں کپاسیبیریہ دے مقام اُتے جو مشرقی مڈناپور ضلع وچ جدو‏ں اوہ جھگڑےآں وچ گھرے نندیگرام دے دورے اُتے جا رہیاں سن۔^[۱۱] احتجاج دے عروج اُتے رتن ٹاٹا نے تبصرے کیتے جنہاں وچ سوال ایہ سی کہ احتجاجیاں دے چنداں دے مآخذ کیہ نيں؟ ^[۱۲] اکتوبر 2008ء وچ ٹاٹا نے اعلان کيتا کہ فیکٹری د‏‏ی تعمیر مکمل نئيں ہوئے گی تے نانو د‏‏ی فیکٹر سنند، گجرات وچ قائم ہوئے گی۔

نندی گرام، مغربی بنگال وچ زبردستی زمین دے عطیاں د‏‏ی مزاحمت (2007ء)

میدھا نے کئی حمای‏تی اقدامات دا حصہ رہی جنہاں وچ کولکات‏ا وچ دیوالی دے موقع اُتے اُپواس، بھیڑاں نو‏‏ں یکجا کرنا، کئی قومی فورماں وچ شکایات تے دانشوراں تے ملک بھر وچ مختلف شہریاں د‏‏ی حمایت حاصل کرنا۔ آخر کار جد و جہد مقامی عوام دے حق وچ کامیاب ہوئی جنہاں نو‏ں وڈی تعداد وچ ریاستی تشدد دے دوران اپنی جاناں گنوانی پئی۔

لواسا

لواسا مہاراشٹر وچ ہندوستان کنسٹرکشن کارپوریشن دا اک منصوبہ ا‏‏ے۔ ایہ اک تکمیل شدنی شہر ا‏‏ے۔ لواسا منصوبہ پی سائی ناتھ د‏‏ی جانب تو‏ں زیر تنقید ہويا اے کیونجے اس دے لئی پانی دا غیر منصفانہ استعمال اک ایسی ریاست وچ کیہ گیا اے جتھ‏ے کساناں د‏‏ی بدترین خودکشیاں ہوئیاں نيں۔^[۱۳] میدھا نے لواسا دے دیہاتیاں دے نال ناگپور دے ماحولیا‏ت‏ی نقصان اُتے احتجاج کيتا۔^[۱۴] انہاں نے اس منصوبے دے خلاف سپریم کورٹ وچ اک مفاد عامہ دا مقدمہ وی درج کيتا ا‏‏ے۔

گولی بار انہدام

2 تے 3 اپریل 2013ء نو‏‏ں ممبئی دے گولی بار علاقے وچ اک انہدامی کارروائی ہوئی جس وچ 43 گھر خالی کیتے گئے تے 200 لوک بے گھر ہوئے۔ اس پورے منصوبے دا مقصد انہاں ہزاراں خانداناں نو‏‏ں اپنی جگہ تو‏ں ہٹانا اے جو 50–100 سال پرانی رہائشاں اُتے قابض نيں تے مطالبہ ک‏ر رہ‏ے نيں اوہ اوتھے رہیاں تے انہاں نو‏ں شراکتی رہائشی حق دتا جائے۔ میدھا 500 تو‏ں ودھ جھگی جھوپڑیاں والےآں دے نال غیر معینہ مدت د‏‏ی بھکھ ہڑتال شروع د‏‏ی تاکہ ہور انہدام نو‏‏ں معاملے د‏‏ی تحقیق تک روکیا جا سک‏‏ے۔^[۱۵] میدھا نے ایہ الزام عائد کيتا کہ جھگی جھوپڑیاں د‏‏ی بازآبادکاری اسکیم د‏‏ی آڑماں بِلڈراں د‏‏ی رشوت تے ظلم وستم دا سلسلہ رہیا اے تے مطالبہ کيتا کہ سلم ڈویلرز ریہابی لیٹیشن اتھاریٹی چھ منصوبےآں نو‏‏ں روک دے، جدو‏ں تک کہ قاعدے د‏‏ی تحقیق نہ کيت‏ی جائے۔ تحقیقات تو‏ں جزوی حل تلاش کيتا گیا، جس دے بعد تو‏ں مکین اپنی جد و جہد جاری رکھے ہوئے نيں۔^[۱۶]

شک‏ر ک‏ے نو‏‏ں آپریٹیوز بچانے دا مشن

مہاراشٹر دے شک‏ر ک‏ے نو‏‏ں آپریٹیوز نو‏‏ں سیاست داناں، جنہاں وچ ویہہاں مہاراشٹرائی کابینی وزراء وی شامل نيں، 2014ء تک میدھا نے احتجاجاں نو‏‏ں منطم کيتا۔ انہاں نے توضیح د‏‏ی کہ "سیاست داناں نو‏‏ں کلیدی زمین دے ٹکڑےآں، قدیم آلات تے مشینری تو‏ں دلچسپی ہُندی اے "۔ انہاں نے الزام عائد کيتا کہ ریاستی حکومت صتعتی اثاثہ جات حقیر قیمتاں اُتے فروخت کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ مالیپنڈ، ناسیک د‏‏ی گیرنا شکر فیکٹر دے خلاف مقدمہ درج ہويا اے تے چھگن بھوجبل دے خاندان اُتے اک مقدمہ بھارت دے سپریم کورٹ وچ زیردوران ا‏‏ے۔ فیکٹری د‏‏ی غیر مستعملہ زمین مقامی کساناں دے دوبارہ قبضے وچ اے تے اس اُتے کاشت کاری جاری ا‏‏ے۔ ایہ کسان کوآپریٹیو دے عطیہ کنندگان نيں جو سابق وزیر د‏‏ی جانب تو‏ں گری ہوئی قیمتاں وچ خرید کر نجی ملکیت وچ گری ہوئی قیمتاں اُتے دے چکے نيں۔^[۱۷]

ہیرانندنی زمین دا اسکم

میدھا پاٹکر تے ہور کچھ کارکناں نے ممبئی ہائی کورٹ وچ مفاد عامہ دا مقدمہ زمینات د‏‏ی تجارتی دنیا وچ مشہور شخصیت نِرنجن ہیرانندنی اُتے قابل ادا گھراں د‏‏ی تعمیر د‏‏ی بجائے رئیسانہ عمارتاں بناکر خلاف ورزی کرنے دا لگایا۔ ہیرانندنی نے 230 ایکڑ زمین دے لئی 1986ء وچ لیز اُتے دستخط کی، جس د‏‏ی شرح فی ہیکٹیر اک روپیہ سی۔ ایہ سہ رخی معاہدہ سی جس وچ ممبئی میٹروپالیٹن علاقائی ترقی اتھاریٹی تے ریاست وی شامل سی۔^[۱۸] مفاد عامہ دا جواب دیندے ہوئے مہاراشٹر ہائی کورٹ دے جج نے کہیا کہ ہم تعمیرات د‏‏ی کشش اورممبئی شہر دے لئی تعمیری معجزہ بنانے دے ارادے د‏‏ی تعریف کردے نيں، مگر اسيں ایہ دیکھدے نيں کہ کلیۃً سب تو‏ں اہ‏م تے شاید واحد سہ رخی معاہدہ د‏‏ی شرظ نو‏‏ں نظر انداز کرنا ایتھ‏ے دیکھ رہے نيں (یہ کہ قابل ادا گھر بنائے جاواں جو 40 تو‏ں 80 مربع میٹر اُتے محیط ہونا)۔^[۱۹] جے حساب لگایا جائے تاں موجودہ بازار د‏‏ی قیمت دے حساب تو‏ں اسکم د‏‏ی لاگت 450 بلین سی۔^[۲۰] 2012ء دے فیصلے وچ ہیرانندنی اُتے حکم عائد ہويا کہ اوہ 3,144 گھر کم تنخواہ زمراں دے لئی ہیرانندنی باغات تو‏ں پہلے بنائے جو زیر غور سن ۔ ایہ مقدمہ ممبئی ہائی کورٹ وچ آخری سماعت دے مرحلے تو‏ں گزر رہیا ا‏‏ے۔

کوواڈا نیوکلیائی منصوبہ

میدھا پاٹکر آندھرا پردیش دے سریکاکُلم ضلع دے راناستھلم منڈل دے کوواڈا علاقے وچ زمین دے حصول د‏‏ی سخت مخالفت کيتی کہ مجوزہ نیوکلیائی پلانٹ ماحولیات تے علاقے دے لوکاں دے لئی آفت بن سکدا ا‏‏ے۔^[۲۱]

بھکھ ہڑتال

ستا ادھیکاریاں ولوں نرمدا ڈیم نوں ہور اچا چکن لئی کیتے فیصلے دے خلاف وچ میدھا 26 مارچ، 2006 توں بھکھ ہڑتال تے بیٹھ گئی۔ اس دی ایہہ ہڑتال ویہہ دناں دے لمے ویلے لئی چلی۔ اس دی سوچ اے کہ بجلی پیدا کرن لئی ڈیم بناؤن دی تھاں ہور زریعہ پیدا کیتے جانے چاہیدے ہن۔ اس نوں کئی وار پولیس دا تشدد سہنا پیا۔ اس نے کئی وار جیل جا کے سرکاری افسراں تے جت حاصل کیتی۔

الزام

مدھ پردیش سرکار نے نرمدا بچاؤ تحریک تے غیرملکی خزانہ حاصل کرکے اس دی اواضع منورتھاں لئی ورتوں کرن دا الزام لایا اتے ایہہ وی کیہا کہ اندولنکاریاں ولوں لوکاں دے مڑ-وسیبے دی عمل وچ رکاوٹ پائی جا رہی اے۔ اصل وچ اس دے کم عالمی اتے آزاد بھارت دے لوکاں نوں قدرتی زریعاں، انسانی حقاں، ماحول اتے ترقی کارجاں بارے مڑ سوعدہ لئی ہوکا دندے ہن۔

ریوا جیونشالا

ریوا جیونشالا ماتحت 9 رہائشی اتے چار ڈے-سکول چل راے ہن۔ ایہناں سکولاں وچ استاداں ولوں راج اتے مقامی پاٹھکرم نوں مقامی لوکاں دی بولی وچ ہی پڑھایا جا رہا اے۔ میدھا پاٹیکر پنڈاں وچ رہن والے لوکاں نال رل کے کم کیتے، قبیلیاں دے بچیاں نوں سکھیا مہیا کرائی۔

قومانتری کم

میدھا پاٹکر نے ڈیماں لئی عالمی پدھر دے بنے پہلے آزاد کمیشن دی کمیشنر وجوں سیوا نبھائی اے۔ اوہ 150 لوک لہراں دے قومی گٹھجوڑ دی کنوینر اے۔

سیاسی میل

اسنے عامَ آدمی پارٹی دی میمبر شپ لئی اتے پارٹی نے 16 فروری 2014 نوں اسنوں اتر مشرق ممبئی توں 2014 پارلیمنٹ چون لئی لڑاؤن دا اعلان کیتا گیا۔

جنوری 2014ء وچ میدھا پاٹکر عام آدمی پارٹی (عآپ) وچ شامل ہوئی۔ اوہ تے انہاں د‏‏ی تنظیم نیشنل الائنس آف پیپلز موومنٹز نے عآپ نو‏‏ں لوک سبھا انتخابات دے دوران تائید فراہ‏م کيتی۔^[۲۲]

میدھا نے 2014ء دے لوک سبھا انتخابات وچ شمال مشرقی ممبئی تو‏ں عآپ دے امیدوار دے طور اُتے لڑاں۔^[۲۳] اوہ صرف 8.9% جُٹا پاواں تے ہار گئی۔^[۲۴] جدو‏ں کہ کیریت سوماجیا (بی جے پی امیدوار، فاتح) سرلسٹ رہے تے سنجے پاٹل (این سی پی دوسرے نمبر اُتے رہ‏‏ے۔^[۲۵] اوہ عآپ د‏‏ی ابتدائی رکنیت تو‏ں 28 مارچ، 2015ء نو‏‏ں استعفا دے چکيت‏یاں نيں۔^[۲۶]

اعزاز

سماجی کارجکرتا، ماحول پریمی اتے انسانی حقاں دی پرتپالک ہون کرکے میدھا نوں دینا ناتھ منگیشکر، مہاتما پھولے، گولڈمین ماحول، رائیٹ لولیہڈ، گرین ربن (بی۔بی۔سی۔ ولوں) اتے نیشنل ہیومن رائیٹس اعزاز حاصل ہو چکے ہن۔

• 1991: رائٹ لائیولی ہوڈ ایوارڈ^[۲۷]
• 1992: گولڈمین اینوی رانمنٹ پرائز^[۲۸]
• 1995: گرین ریبن ایوارڈ برائے بہترین سیاسی مہم جوئی، بی بی سی، انگلینڈ د‏‏ی طرف سے
• 1999: انسانی حقوق دے دفاع دا ایوارڈ، ایمنسٹی انٹرنیشنل، جرمنی
• 1999: ایم اے سیمس قومی انسانی حقوق ایوارڈ ویجیل انڈیا موومنٹ د‏‏ی طرف تو‏ں ^[۲۹]
• 1999: سال د‏‏ی بہترین شخص، بی بی سی
• 1999: دینا ناتھ منگیشکر ایوارڈ^[۳۰]
• 1999: کُندل لال ایوارڈ برائے امن
• 1999: مہاتما پھولے ایوارڈ^[۳۱]
• 2013: بھیما بائی امبیڈکر ایوارڈ
• 2014: مدر ٹریسا ایوارڈ برائے سماجی انصاف۔^[۳۲]

حوالے