Arhintinap runasimin
Arhintinap runasimin nisqaqa Arhintinap chinchanpi rimasqa qhichwa simi k'iti rimaymi, Santiago del Estero wamanipi rimasqa. Kastilla simip ancha chikichasqan k'iti rimaymi.
| Kichwa (Arhintinap runasimin) | ||
|---|---|---|
| Kaypi rimasqa: | Arhintina (Santiago del Estero) | |
| Suyukuna: | {{{zona}}} | |
| Rimaqkuna: • Mama rimay: | 60.000-102.000 • mana riqsisqa | |
| Ñiqi: | {{{rank}}} | |
| Rimaykunap ayllun: | Qhichwa Wamp'uy rimay | |
| Tukri simi: | ||
| Kay mama llaqtakunapi: | Manam tukrichu | |
| Kaypa kamachisqan: | Manam kamachisqachu | |
| Tuyrukuna | ||
| ISO 639-1 | qu | |
| ISO 639-2 | que | |
| ISO 639-3 | que | |
| SIL | qus | |
 Maypim Arhintinap runasiminta rimachkanku | ||
| ||
Kaypim wakillan Arhintinap runasiminpa siminkunaqa wak runasimi k'iti rimaykunap hina kaq siminwan:
| Urin runasimi | Arhintinap runasimin | Ayakuchu Chanka runasimi | Qusqu-Qullaw runasimi |
|---|---|---|---|
| llamk'ay | llamkay | llamkay | llank'ay |
| p'unchaw | punchaw | punchaw | p'unchay |
| qamkunap | qamkunap | qamkunap | qankunaq |
| upyay | upyay | upyay | ukyay |
| ñuqanchik | nuqanchis | ñuqanchik | nuqanchis |
| ñutqhu | ñutqu | ñutqu | ñusqhu |
| wawqi | wawqi | wawqi | wayqi |
| allqu | allqu | allqu | alqu |
| llamt'a, yamt'a | yanta | yanta | llant'a |
| yaykuy | yaykuy | yaykuy | haykuy, Buliwyapi: yaykuy |
| wichq'ay | wichkay | wichqay | wisq'ay |
| kimsa | kimsa | kimsa | kinsa |
| kichka | kichka | kichka | kiska; Buliwyapi: khishka |
| pampa | pampa | pampa | panpa |
| uhuy | uhuy | uhuy | uhuy |
| mutkhiy | mutkiy | mutkiy | muskhiy |
| unu, yaku | yaku, unu | yaku, unu | unu, yaku |
| huk | suk | huk | huk |
| -pti- | -pti- | -pti- | -qti- |
| -chka- | -chka-, -shka- | -chka- | -sha-, -ska-, -sya-, -sa-, -chha-, -sqa- |
| -chik | -chis, -sh | -chik | -chis |
| -mi/-m | -mi/-m | -mi/-m | -mi/-n |
| -pa/-p | -pa/-p | -pa/-p | -pa/-q |
| -chá/-ch | -chá/-cha | -chá/-ch | -chá/-s |
Kay simikunaqa Arhintinap runasiminpa Ayakuchu Chanka runasimiman kuska kayninta rikuchiwanchik.
Hamawt'a Domingo Bravo ancha allinta Arhintinap runasiminmanta qillqan kay liwrupi: «El quichua santiagueño. Reducto idiomático argentino» (Tucumán, 1956). Kay hamawt'a runasimip allin-rimay-yachayninmanta qillqan. Paypa liwrunpi runasimimanta kastilla simiman t'ikraq simi-pirwa kachkan suqta waranqa qhichwa simiwan. Hamawt'a Domingo Bravo kastilla simimanta runasimiman t'ikraq simi-pirwata 1977 watapi qillqarqan.
Hamawt'a Emilio Christensen-pas Arhintinap runasiminmanta qillqan paypa Buenos Aires llaqtapi 1970 watapi lluqsisqa liwrunpi: «El quichua santiagueño: Lengua supérstite del Tucumán incaico». Ichaqa ñawpaq aswan allin Arhintinap runasiminmanta qillqaqqa hamawt'a Sergio Grigórieff-mi. Kay rusu sutiyuq hamawt'a Buenos Aires llaqtapi 1935 watapi lluqsisqa liwruta qillqarqan: «Compendio del idioma quichua: 1. Gramática. 2. Diccionario quichua-castellano. 3. Paradigmas del verbo (tablas). Con notas detalladas sobre las particularidades del idioma en Santiago del Estero». Kay liwrunpi hamawt'a Sergio Grigórieff yaqa 60 wata hamawt'a Rodolfo Cerrón Palominomanta ñawpaqmi «urin runasimi»-hina qillqan.
