Çince
Çince (Basitleştirilmiş Çince: 汉语; Geleneksel Çince: 漢語; pinyin: Hànyǔ; diğer adları: 中文, 國文, 华文, 华语), Çin anakarası ve çevresinde yaşayan bir milyardan fazla kişi tarafından konuşulan Eski Çinceden türemiş dillerin oluşturduğu diller grubudur. Dünyadaki her beş kişiden birinin anadili olarak konuştuğu Çince, lehçeleriyle birlikte dünyada en çok konuşulan dildir.[2] Çince ve lehçeleri Büyük Çin olarak adlandırılan Çin anakarası, Hong Kong, Makao, Tayvan ve Malezya,[3] Endonezya, Tayland, Singapur, Myanmar, Vietnam, Güney Kore gibi Doğu ve Güneydoğu Asya ülkelerinde konuşulmaktadır.[4] Çince, dünyanın en çok konuşulan dil olmasına bağlı olarak Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biridir. Aynı zamanda Çin, Tayvan, Singapur, Hong Kong ve Makao'nun resmî dilidir.
Çince | |
---|---|
汉语/漢語 ya da 中文 | |
Telaffuz | Hànyǔ veya Zhōngwén |
Bölge | Doğu Asya |
Etnisite | Han Ulusu |
Konuşan sayısı | (1.197.392.400 atıf 1984-2000)[1] |
Dil ailesi | Çin-Tibet dilleri
|
Standart formlar | Standart Çince |
Diyalektler | |
Yazı sistemi | Çince karakterler Bopomofo Hanyu Pinyin Xiao'erjing |
Resmî durumu | |
Resmî dil | Çin Birleşmiş Milletler |
Tanınmış azınlık dili | Kanada Malezya ABD |
Dil kodları | |
ISO 639-1 | zh |
ISO 639-2 | chi (B) zho (T) |
ISO 639-3 | zho |
Birinci anadili olan ülkeler Çince konuşan nüfusun 5.000.000 olduğu yerler. Çince konuşan nüfusun 1.000.000 olduğu yerler. Çince konuşan nüfusun 500.000 olduğu yerler. Çince konuşan nüfusun 10.000 olduğu yerler. Önemli şekilde Çince konuşulan yerler. | |
Çince konuşulan dünyanın haritası. |
Dünyadaki her beş kişiden birinin anadili olarak konuştuğu Çince, yüzlerce farklı yerel lehçeden oluşmaktadır. Bu noktada Çince, tüm lehçeleriyle birlikte toplu olarak Eski Çinceden türeyen farklı lehçe türlerini ifade etmektedir. Buna bağlı olarak Çincenin bir dil ailesi olduğu iddia edilmektedir. Çince lehçeleri arasında en çok konuşulanı Mandarin Çincesi yaklaşık 850 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Ardından Şanghay ve civarındaki 90 milyon insan tarafından konuşulan Wu Çincesi, Guangzhou ve çevresinde 90 milyon civarında kişi tarafından konuşulan Yue Çincesi,[5] Fujian ve Leizhou yarımadası çevresinde 70 milyondan fazla kişinin konuştuğu Min Çincesi[6] ve 50 milyona yakın kişi tarafından Güney Çin, Guangdong, Malezya, Endonezya Tayland gibi yerlerde konuşulan Hakka Çincesi[7] ve diğer Çince lehçeleri gelmektedir.
Göçmen topluluklarda en çok Kanton lehçesi kullanılır. Bu lehçe Yue Çincesinin bir parçası olarak 80 milyondan fazla kişi tarafından konuşulmaktadır.[7] Bunun sebebi göç eden Çinlilerin genelde güney kesimlerden olmasıdır. Bu dil, Çin-Tibet dilleri ailesinin koluna dahildir.
Etkileri
6.000 yıldan uzun bir geçmişe sahip olduğu düşünülüp[8] ilk kayıtları 4.500-5.000[9] yıldan daha uzun bir süre önce ortaya Çince dünyanın konuşulan en eski dillerinden biridir.[10] Çinceye ait ilk kayıtlar bronz kaplar ve kemikler üzerinde bulunmuştur.[11][12] Çince gerek yazı sistemi, gerek dil yapısı ile birçok uzak doğu dilini etkilemiştir. Tarih boyunca Korece, Japonca, Vietnamca gibi dilleri geniş ölçüde etkilemiştir ve Çinceden aktarılan kelimeler bugün bu dillerin kelime dağarcığının yarısından fazlasını oluşturmaktadır.[13] Çincenin etkisine bağlı olarak Japonca moraik bir dil yapısı geliştirmiş[14] ve Korecede sesli harf uyumu bozulmuştur.[15] Vietnamca ise Latin harfleri ile yazılıyor olsa da Çince, modern Vietnamca sözlüğünün %60'ını oluşturur.
Japonca, Korece, Vietnamcanın her biri başlangıçta Çince karakterleri temel alan yazı sistemleri geliştirmiştir. Korece tarih boyunca Hança olarak adlandırılan Çin karakterleriyle yazılmıştır. Daha sonra Çin karakterlerinin yerini Hangıl alfabesi almıştır. Kore-Hangıl karakterleri yapı olarak Çinceye benzemekle birlikte bu benzerlik Japon dilindekinden biraz daha azdır. Yine de Korece kelimelerin çoğunun kökenini Çince kelimelerdir. Çin karakterleri Japoncada ise Kana heceleriyle desteklenmiştir. Japoncanın Kanji karakterleriyle Çince karakterler, anlamları ve okunuşları Çinceden çoğu zaman farklı olsa da şeklen birbirlerine çok benzerler. Vietnamca ise Çin karakterli chữ Nôm alfabesiyle yazılmaya devam etmekle birlikte eski Fransız sömürgeciliğinin bir sonucu olarak Latin temelli bir alfabeye geçmiştir.
Çin karakterleri
Çin karakterleri bu dile has bir yazı sistemidir. Bu sistemin 4.500-5.000[9][10] yılı bulan bir tarihi vardır. Çin dilindeki karakterler yan yana gelerek bir kelimeyi meydana getirmez, her kelime için farklı bir karakter bulunmaktadır. Çincenin geleneksel ve Mao tarafından yaptırılan basitleştirilmiş karakterleri vardır. 1954 yılından önce Çince, geleneksel karakterler ile yazılıyordu.[16] Mao, bunların grafik olarak karmaşık olanlarını kolaylaştırmış ve basitleştirilmiş karakterlere dönüştürmüştür. Geleneksel karakterler bugün Tayvan'da kullanılır. İlkokulu bitirmek için 1.200 civarında karakter bilmek gerekirken eğitim almış bir Çinli okuyucu 5.000 ilâ 7.000 karakter bilir. Çince bir gazete okuyabilmek için en az 3.000 karakter öğrenilmelidir.
Çincenin lehçeleri
Çin dili bölgelerine göre farklılık gösterir. Çin'de en popüler olan lehçe Mandarindir. Çin dilinin hangi bölgelerde ne kadar bir nüfus tarafından konuşulduğu şöyledir:
- Mandarin: Çin'in büyük bir bölümünü kapsar. 850.000.000 kişi tarafından konuşulur.
- Wu: Şanghay ve civarındaki 90.000.000 kişi tarafından konuşulur.
- Yue (Kantonca): Çin'in Guangksi Zhuang Özerk Bölgesi'nde 90.000.000 kişi tarafından konuşulur.[5]
- Min: Tayvan ve Fujian eyaletlerinde 70.000.000 kişi tarafından konuşulur.[6]
- Jin: Çin'in Şansi ve Gansu eyaletindeki 45.000.000 kişi tarafından konuşulur.
- Xiang: Çin'in Hubei ve Hunan eyaletlerinde 36.000.000 kişi tarafından konuşulur.
- Hakka: Çin'in Guangdong eyaletinde 50.000.000 kişi tarafından konuşulur.[7]
- Gan: Çin'in Jiangxi eyaletindeki 33.000.000 kişi tarafından konuşulur.
- Pinghua: Çin'in Guangksi Zhuang Özerk Bölgesi'ndeki 3.000.000 kişi tarafından konuşulur.
Ayrıca bakınız
Wikimedia Commons'ta Chinese languages ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Kaynakça
Dış bağlantılar
Telaffuz
- Eğitici video23 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: altı dakikada pinyin telaffuz.
Sözlükler
- MDBG free online Chinese-English dictionary6 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Chinese Characters Dictionary14 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Chinese - English Dictionary: from Webster's Online Dictionary - the Rosetta Edition
- CEDICT8 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Chinese-English Dictionary Project
- English-Chinese Translation Dictionary30 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- CantoDict16 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Cantonese-English Dictionary Project
- Chinese-English dictionary16 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Deutsch - Chinesisch9 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Almanca - Çince Sözlük
- İngilizce - Çince10 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İngilizce - Çince Sözlük