İtalyanca

Roman dili

İtalyanca (italiano ya da lingua italiana), çoğunluğu İtalya ve İsviçre'nin güneyindeki Ticino kantonunda yaşayan 61 milyon kişi tarafından konuşulan Hint-Avrupa dil ailesine mensup bir Latin dilidir. İtalyan asıllı göçmenlerce Amerika Birleşik Devletleri'nde, Arjantin'de, Brezilya'da, Kanada'da ve Avustralya'da da sıkça konuşulur.

İtalyanca
lingua italiana
italiano
Telaffuzİtalyanca telaffuz: [itaˈljaːno]
Bölgeİtalya yarımadası
Etnisiteİtalyanlar, Ticinese
Konuşan sayısı67 milyon  (2020)
Dil ailesi
Hint-Avrupa
Önceki formlar
Diyalektler
İsviçre İtalyancası
Resmî durumu
Resmî dil Avrupa Birliği
 İtalya
  İsviçre
 San Marino
 Vatikan
 Hırvatistan
 Slovenya
Dil kodları
ISO 639-1it
ISO 639-2ita
ISO 639-3ita
  Resmî Dil
  Lingua franca olarak kullanılan bölgeler
  Azınlıklar tarafından konuşulan bölgeler

Orta Çağ itibarıyla Halk Latincesi (Vulgar Latince) çeşitli dillere ayrılmıştır. Orta Çağ'ın sonunda Floransa şehrinin kültür ve edebiyat üstünlüğü etkisiyle, Toskana yazı dilinden bugünkü İtalyanca şekillenmiştir. Dilin gelişiminde Boccaccio, Dante Alighieri ve Petrarca gibi isimlerin Latince yerine Toskana ağzını kullanmalarının büyük etkisi vardır. Buna rağmen İtalyan dili, siyasi birliğin de uzun zaman tamamlanamamış olmasının da etkisiyle bölgeden bölgeye büyük farklılıklar taşır. Her bölgenin kendine özgü şivesi vardır. Buna ek olarak İtalyanca gibi Halk Latincesinden türemiş ancak İtalyancadan farklı ve karşılıklı anlaşılabilirlik göstermeyen 30 civarı dil de İtalyada bulunmaktadır. Çoğu İtalyanca konuşuru hem İtalyanca ve şivelerini, hem de kendi bölgesel dillerini (örneğin Sicilyaca veya Furlanca) konuşmaktadır.[1]

Diğer Latin dilleriyle (Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence, Katalanca gibi) büyük benzerlikler taşır. İtalyancayı iyi bilen birisi diğer Latin dillerini de kısa zamanda öğrenebilir. İtalyanca ve Sardunyaca, Latinceden en az farklılaşmış yaşayan diller olarak nitelendirilmektedir.

İtalyanca, kelimelerin hemen hemen tamamının ünlü harfle bitmesi ve kesif vurgularıyla kendine özgü bir melodiye sahiptir. İtalyanca, Rönesans devrinde lingua franca görevini görmüş olduğundan diğer dilleri etkilemiştir ve özellikle müzik alanında terminoloji İtalyancadır. İtalyanca, dünyanın sayılı melodik dillerinden biridir.

Avrupa'da İtalyancanın konuşulduğu yerler

Tarihçe

Kökenleri

Geç Orta Çağ'da Dante Alighieri (üst) ve Petrarca (alt), kendi Toskana lehçelerini İtalya'nın tamamında en önde gelen edebi dil olarak yerleştirmede etkili oldular.

Orta Çağ'da Avrupa'da yerleşik yazı dili Latince'ydi ancak insanların büyük çoğunluğu okuma yazma bilmiyordu ve yalnızca bir avuç insan bu dili iyi biliyordu. İtalyan Yarımadası'nda Avrupa'nın çoğunda olduğu gibi çoğu yerel dilde konuşurdu. Yaygın olarak anıldıkları şekliyle bu lehçeler, resmi standartlar ve öğretilerden etkilenmeden yüzyıllar boyunca Halk Latincesi'nden gelişti. Bunlar hiçbir şekilde, kendi bu yerel dillerden biri olarak başlayan standart İtalyanca'nın "lehçeleri" değil, İtalyanca'nın kardeş dilleridir. Karşılıklı anlaşılabilirlik, genel olarak Roman dillerinde olduğu gibi, İtalyancada da büyük farklılıklar gösterir. İtalya'nın Roman dilleri her seviyede (fonoloji, morfoloji,sözdizimi, sözlük, pragmatik) İtalyanca'dan büyük farklılıklar gösterebilir ve tipolojik olarak farklı diller olarak sınıflandırılır.[2][3]

Alfabe

İtalyan alfabesinde 21 harf bulunur. J, K, W, X ve Y harfleri İtalyancada kullanılmaz, sadece yabancı kelimelerde bulunur.

ABCDEFGHILMNOPQRSTUVZ
abcdefghilmnopqrstuvz

Okunuş

  • C harfi a, o, u harflerinin önünde bulunduğunda k [kʰ] olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki ç [ʧ] gibi okunur.
  • Ch ve gh harfleri daima e ve i harflerinin önüne yazılır ve sırasıyla k ve g şeklinde okunurlar.
  • G harfi a, o, u harflerinin önünde normal g olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki c [ʤ] harfi gibi okunur.
  • Gl, [ʎ] olarak, gn ise [ɲ] olarak okunur: “Taglia” (beden) talya olarak, “ogni” (her) onyi olarak okunur.
  • H harfi İtalyancada hiçbir zaman okunmaz. Eşsesli kelimelerde anlam karışıklılığını ortadan kaldırmak için kullanılır. Örneğin "anno" (yıl) ve "hanno" (sahip olmak fiilinin 3. çoğul şahıs çekimi). Yabancı kelimelerde de okunmaz, örneğin "hotel".
  • R harfi İtalyancada Türkçede olduğundan daha kuvvetli yuvarlatılır.
  • Z sesi "dz" olarak, zz ise "ts" olarak okunur: “Zucchero” (şeker) dzukkero, “pizza” ise pitsa olarak okunur.

"C" ile "g" harfleri ve "Sc" kombinasyonu

İtalyanca yazılışıTürkçe ses karşılığıAçıklamaÖrnek
ca, co, cu"k"c harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmezcasa (ev) kasa
ce, ci"ç"c den sonra e veya i harfi gelirse k sesi ç sesine dönüşürcittà (şehir) çita
Che, chi"k"c den sonra e veya i gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilirocchio (göz) okkio
ga, go, gu"g"g harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmezgatto (kedi) gatto
ge, gi"c"g den sonra e veya i harfi gelirse k sesi c sesine dönüşürgente (insanlar) cente
ghe, ghi"g"h harfi araya getirildiğinde g sesini zorunlu kılarlunghezza (uzunluk) lungetza
sca, sco, scu"sk"sc den sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmezscuola (okul) skuola
sce, sci"ş"e ve i den önce sc gelirse ş olarak okunurscegliere (seçmek) şelyere
sche, schi"sk"sc den sonra e veya i harfi gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilirscheletro (iskelet) skeletro

Vurgu ve tonlama

Çoğu İtalyanca kelimede vurgu sondan ikinci hecededir.

Örneğin: adesso (şimdi), liceo (lise)

Bazı kelimeler ise bu kurala uymaz ve vurgu kelimenin herhangi başka hecesinde bulunabilir.

Örneğin: fragola (çilek), cinema (sinema)

  • Vurgusu son hecede olan kelimelerde ünlü harfler sola yatık olan grave imi (à, è, ì, ò, ù) ile gösterilir. Bu aksanlar vurguda istisnaları gösterip, kelimenin sadece son harfine eklenir. Kelimenin başında veya ortasında olan vurgular için grave imi kullanılmaz.

Örneğin: caffè (kahve), lunedì (pazartesi)

  • İmi sağa yatık olan acute imi (é) ise kelimeye aksan verir ve İtalyanca da (istisnalar dışında) kelimenin sadece son harfinde bulunur.

Örneğin: trentatré (otuz üç), perché (çünkü)

Örneğin: la (dişi belirteç) - là (orada)

Dilbilgisi

İtalyancada isimlerin tamamı erkek ya da dişi olarak betimlenir. Erkek kelimeler genellikle “-o” harfiyle, dişi kelimeler ise genellikle “-a” harfiyle biter. Erkek çoğul “-i”, dişi çoğul ise genellikle “-e” takısını alır. Dolayısıyla erkek çocuk “bambino”, kız çocuk “bambina”, erkek çocuklar “bambini”, kız çocuklar ise “bambine” olarak söylenir.

Sıfatlar isimlerin cinsiyetine uyar. Bambino bello=Güzel erkek çocuk, Bambina bella=Güzel kız çocuk, Bambini belli= Güzel erkek çocuklar, Bambine belle=Güzel kız çocuklar.

Belirteçler

Belirli tanımlıkların tekil ve çoğul hâlleriL'articolo determinativo al singolare e plurale
Erkek belirteççoğul hâliNotÖrnek
ilisadece sessiz harflerden önceil palazzo / i palazzi (saray / saraylar)
l'glisesli harflerden öncel'ingresso / gli ingressi (giriş / girişler)
loglis + sessiz harf ve "z", "ps", "gn" ve "y" harflerinden öncelo studente / gli studenti (öğrenci / öğrenciler)
Dişi belirteçÇoğul hâliNotÖrnek
lalesessiz harften öncela pizza / le pizze (pizza / pizzalar)
l'lesesli harften öncel'idea / le idee (fikir / fikirler)

Fiiller

İtalyancada fiiller şahıslara göre ve zamana göre çekilir. Bu şahıslar io (ben), tu (sen), lui (erkek o), lei (dişi o ya da Siz), noi (biz), voi (siz), loro (onlar) dur. Şimdiki zamanda (Presente) fiil kökünün sonuna konan eklerle şahıslar betimlendiğinden şahıs gizli özne olarak kalabilir:

essere (olmak)
presente (şimdiki zaman)passato prossimo (geçmiş zaman)condizionale (şartlı kip)futuro (gelecek zaman)imperfettotrapassato prossimo
iosonosono stato/asareisaròeroero stato/a
tuseisei stato/asarestisaraierieri stato/a
lui/ lei/ Leièè stato/asarebbesaràeraera stato/a
noisiamosiamo stati/esaremmosaremoeravamoeravamo stati/e
voisietesiete stati/esarestesareteeravateeravate stati/e
lorosonosono stati/esarebberosarannoeranoerano stati/e
avere (sahip olmak)
presente (şimdiki zaman)passato prossimo (geçmiş zaman)condizionale (şartlı kip)futuro (gelecek zaman)imperfettotrapassato prossimo
iohoho avutoavreiavròavevoavevo avuto
tuhaihai avutoavrestiavraiaveviavevi avuto
lui/ lei/ Leihaha avutoavrebbeavràavevaaveva avuto
noiabbiamoabbiamo avutoavremmoavremoavevamoavevamo avuto
voiaveteavete avutoavresteavreteavevateavevate avuto
lorohannohanno avutoavrebberoavrannoavevanoavevano avuto
presente (şimdiki zaman)passato prossimo (geçmiş zaman)imperfetto
Parlo = konuşuyorumHo parlato = konuştumParlavo = konuşuyordum
Parli = konuşuyorsunHai parlato = konuştunParlavi = konuşuyordun
Parla = konuşuyorHa parlato = konuştuParlava=konuşuyordu
Parliamo = konuşuyoruzAbbiamo parlato = konuştukParlavamo=konuşuyorduk
Parlate = konuşuyorsunuzAvete parlato = konuştunuzParlavate=konuşuyordunuz
Parlano = konuşuyorlarHanno parlato = konuştularParlavano=konuşuyorlardı

İtalyanca’da 4 geçmiş zaman, 1 şimdiki zaman, 1 gelecek zaman, 1 şart, 1 geçmiş şart olmak üzere pek çok zaman bulunur. Ancak zamanların bazıları gündelik konuşmada kullanılmaz.[4]

Bütün Hint-Avrupa dillerinde olduğu gibi cümle dizimi özne-yüklem-tümleç şeklindedir:

  • Luigi viene da casa (Luigi evden geliyor)
  • Parlo con te (Seninle konuşuyorum)

İtalyanca bir pasaj

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Madde 1:

Orijinal metin: "Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza."
Türkçe: "Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler."

Bazı İtalyanca kelimeler

  • sì - evet.
  • no - hayır.
  • ciao - merhaba.
  • grazie - teşekkür ederim.
  • prego - bir şey değil.
  • Come stai - Nasılsın?
  • Bene - iyi
  • Bello - güzel
  • per favore - lütfen
  • mi scusi - affedersiniz
  • buonanotte - iyi geceler
  • buongiorno - günaydın
  • buonasera - iyi akşamlar
  • arrivederci - hoşça kalın

Çekirdek aile

  • il fratello - erkek kardeş/ağabey
  • la sorella - kız kardeş/abla
  • il padre/il papà - baba
  • la madre/la mamma - anne

Birkaç ülke ve dilleri

  • Italia - İtalya
  • l’italiano - İtalyanca
  • Turchia - Türkiye
  • il turco - Türkçe
  • Inghilterra - İngiltere
  • l'inglese - İngilizce

İtalyanca sayılar

  • 1 - Uno
  • 2 - Due
  • 3 - Tre
  • 4 - Quattro
  • 5 - Cinque
  • 6 - Sei
  • 7 - Sette
  • 8 - Otto
  • 9 - Nove
  • 10 - Dieci
  • 11 - Undici
  • 12 - Dodici
  • 13 - Tredici
  • 14 - Quattordici
  • 15 - Quindici
  • 16 - Sedici
  • 17 - Diciassette
  • 18 - Diciotto
  • 19 - Diciannove
  • 20 - Venti
  • 21 - Ventuno
  • 22 - Ventidue
  • 23 - Ventitré
  • 28 - Ventotto
  • 30 - Trenta
  • 40 - Quaranta
  • 50 - Cinquanta
  • 60 - Sessanta
  • 70 - Settanta
  • 80 - Ottanta
  • 90 - Novanta
  • 100 - Cento
  • 200 - Duecento
  • 1000 - Mille
  • 2000 - duemila
  • 10000 - diecimila
  • 100000 - centomila
  • 1000000 - milione

Notlar

Kaynakça

Dış bağlantılar