Belarusça
Belarusça veya Beyaz Rusça (беларуская мова - belaruskaya mova), Rusça ile beraber Belarus'un resmî dili. Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri grubunun Doğu Slav dilleri alt grubuna dahil olup toplam konuşan sayısı yaklaşık 7 milyondur. Mevcut Anayasa (Madde 17) uyarınca Belarus Cumhuriyeti'nde Rusça ile birlikte iki resmî dilden biridir. Ek olarak, Rusya, Litvanya, Letonya, Polonya ve Ukrayna'nın bazı bölgelerinde bu ülkelerdeki Belaruslu azınlıklar tarafından konuşulmaktadır.
| Belarusça | |
|---|---|
| Belarusça | |
| беларуская мова | |
| Telaffuz | byelaruskaya mova |
| Bölge | Doğu Avrupa |
| Etnisite | Belaruslar |
| Konuşan sayısı | 7.818.960 (2001)[1] |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Kiril (Belarus alfabesi) |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Belarus Polonya |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | be |
| ISO 639-2 | bel |
| ISO 639-3 | bel |
 Kuzey-Doğu Orta Güney-Batı Batı Palyesya | |
 Koyu mavi – Belarusçanın birincil dil olduğu bölge; Açık mavi – Belarusçanın azınlık dili olduğu bölge | |
Belarusçanın iki farklı standardı mevcuttur. İlki Narkamaŭka da denilen 1933 yılından beri kullanılmakta olan resmî form; ikincisi Taraškevica da denilen 1918-1933 arasında kullanılmış olan klasik formdur. Klasik form, resmî formdan temel olarak yazım konusunda ayrılsa da morfoloji ve sözcük dağarcığı bakımından da farklılık gösterir. Resmî form Rusçaya, klasik form da Lehçeye yakın olduğundan birinin diğerine tercih edilmesinde bireylerin politik görüşleri ve millî duyguları rol oynayabilir.
1999 yılında yapılan nüfus sayımında, Beyaz Rusça yaklaşık 3.686.000 Belarus vatandaşı (nüfusun % 36.7'si) tarafından "evde konuşulan bir dil" olarak belirtildi.[2][3] Belarusluların yaklaşık 6.984.000'i (%85.6) Beyaz Rusçayı "anadilleri" olarak ilan etti. Ethnologue gibi diğer kaynaklar, rakamı yaklaşık 2,5 milyon aktif konuşmacı olarak gösterdi.[4] Belarus hükûmeti tarafından 2009 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Belarusluların %72'si evde Rusça konuşurken, Belarusça aktif olarak Belarusluların yalnızca %11.9'u tarafından kullanılmaktadır. Belarusluların yaklaşık %29,4'ü Belarusça yazabilir, konuşabilir ve okuyabilirken, %52,5'i sadece okuyup konuşabilmektedir.[5] UNESCO Dünya Dilleri Tehlike Atlası'na göre Belarus dilinin savunmasız olduğu belirtilir.[6]
Dilin adı
Belarusçanın hem çağdaş hem de tarihsel olarak konulmuş bir dizi ismi vardır.
Resmi adı (romanize)
- Belarusian (aynı zamanda Belarusan,[7] (/ˌbɛləˈruːsiən, -ˈruːsən/;[8] Belarussian) - "Belarus" ülkesinin adından türetilmiştir, Belarus Dışişleri Bakanlığı tarafından yurtdışında kullanılması resmi olarak onaylanmıştır (1992) ve o zamandan beri tanıtılmaktadır.
Tarihsel
- Byelorussian (aynı zamanda Belorussian, Bielorussian) - Belarus ülkesinin Rusça dilindeki adından ("Byelorussia" Kiril: Белоруссия) türetilmiştir. Bu isim SSCB döneminde (1922–1991) ve daha sonra Rusya Federasyonu'nda resmi olarak (Rusçada) kullanıldı.
- Beyaz Rusça[9] veya Beyaz Rutence (ve diğer dillerdeki karşılıkları) - Kelimenin tam anlamıyla, birleşik Belarusça kelimesinin parçalarının kelime kelime çevirisidir. Dile atıfta bulunan "Beyaz Rutence" terimi, en az 1921'den beri İngilizce metinlerde yer almaktadır.[10]
Alternatif isimler
- Büyük Litvanca (вялікалітоўская (мова)) - 1960'lardan beri Yan Stankyevich tarafından önerilen ve kullanılan, "Moskovitlerin Belarus topraklarını çağırma geleneğiyle ilgili isme sahip olmanın azalan geleneğinden" ayrılmayı ve "Belarus devletinin büyük geleneğine" ait olmayı amaçladı.
- Krivitsa, Krivichanskaya, Krivskaya (крывіцкая/крывічанская/крыўская (мова) - Lehçe: język krewicki) Belarus ulusunun oluşumunun temellerindeki ana kabilelerden biri olan Slav kabilesi Krivichi'nin adından türetilmiştir. 19. yüzyılda Belarusça-Lehçe konuşan yazarlar Jaroszewicz, Narbut, Rogalski, Jan Czeczot tarafından yaratılmış ve kullanılmıştır. Vacłaŭ Łastoŭski tarafından güçlü bir şekilde desteklenmiştir.
Alfabe
Belarus alfabesi, ilk olarak Eski Kilise Slavcası için bir alfabe olarak kullanılan Kiril alfabesinin bir çeşididir. Modern Belarusça alfabesinin formu 1918'de tanımlanmıştır ve otuz iki harften oluşmaktadır. Bundan önce Belarusça; Belarus Latin alfabesiyle, Belarus Arap alfabesi ile (Lipka Tatarları tarafından) ve İbrani alfabesi ile (Belarus Yahudileri tarafından) yazılmıştır.[11]
| А а a | Б б b | В в v | Г г ğ | Д д d | Е е e, ye 1 | Ё ё yo | Ж ж j | З з z | І і i | Й й y | К к k |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| /a/ | /b/ | /v/ | /ɣ/ | /d/ | /jɛ, ʲɛ/ | /jɔ, ʲɔ/ | /ʐ/ | /z/ | /i, ʲi, ji/ | /j/ | /k/ |
| Л л l | М м m | Н н n | О о o | П п p | Р р r | С с s | Т т t | У у u | Ў ў ŭ | Ф ф f | Х х h |
| /l/ | /m/ | /n/ | /ɔ/ | /p/ | /r/ | /s/ | /t/ | /u/ | /w/ | /f/ | /x/ |
| Ц ц ts | Ч ч ç | Ш ш ş | Ы ы ı | Ь ь | Э э e | Ю ю yu | Я я ya | ’ | |||
| /ts/ | /tʂ/ | /ʂ/ | /ɨ/ | /ʲ/ | /ɛ/ | /ju, ʲu/ | /ja, ʲa/ | – |
Diğer dillerle olan ilişki
Belarusça, Rusça ve Ukraynaca dilleri arasında yüksek derecede karşılıklı anlaşılırlık vardır.[12] Doğu Slavcası içinde, Belarus dili en çok Ukraynaca ile yakından ilgilidir.[13]
Notlar
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Ethnologue report for Belarusian11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- English-Belarusian dictionaries, in Lacinka2 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Łacinka.org13 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Belarusça)
- Metrica of GDL2 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Statutes of GDL2 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- pravapis.org - Belarusian language (Belarusça)
- Fundamentals of Modern Belarusian13 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Belarusan English Dictionary from Webster's Online Dictionary