Moğollar
Moğollar, Doğu ve Orta Asya kavimlerindendir. Asıl yurtları olan Moğolistan'ın ve Moğolistan devleti ("Dış Moğolistan") ile sınır paylaşan, fakat Çin'e bağlı olan İç Moğolistan bölgesinin yerli halkıdırlar.
    Moğol sanatçısı • Göçebe ailesi • Cengiz Han • Khalkhalı kadın (19.y.y)• Bogd Han | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Çin | 5.981.840[1] |
 Moğolistan | 2.921.287[2] |
 Rusya | 647.417[3] |
 Güney Kore | 34.000[4] |
 ABD | 15~18.000[5] |
 Kırgızistan | 12.000[6] |
| Diller | |
| Din | |
Çoğunlukla; Budizm, Tengrici (Şamanizm) Azınlık olarak; İslam (Donşianlar ve Bao'anlar arasında), Hristiyanlık | |
Bugün Moğollar, Moğolistan dışında Rusya'ya bağlı; Aga Buryat Özerk Bölgesi, Ustorda Özerk Bölgesi ve Buryat Cumhuriyetinde yaşamaktadırlar. Ayrıca Çin'de neredeyse 6 milyon etnik Moğol var ve bunların 4 milyondan fazlası İç Moğolistan'da yaşar.[1]
Tarihte, Asya kıtasının büyük bir kısmına sahip olup yayıldılar. Memleketlerinden çıkıp da geri dönmeyenler, diğer milletler arasında eridiler. Moğolca konuşurlar.
Yönetim Şekli ve Birimleri
Cengiz Han'ın teşkilâtlandırdığı Moğollarda, ahâliye ivgen, boya obop, âile ve en küçük birliklere de aymuğ ve yasun denirdi. Ordu da bu usûle göre teşkilâtlanmıştı. Ulus denilen Moğol kâbile birliklerinin hepsi asker sayılırdı. Kabîleler sefere, kendi çadırları, hayvanları ve kadınları ile bir ordu gibi giderdi. Her kabîle kendini idâre ederdi. Sanat bölükleri, idârî kumanda teşkilâtları yoktu. Silâhlarını kendileri yaparlardı. İşgâl ettikleri ülkeler, merkezî bir devletten idâre edilemeyecek kadar genişledi. Siyâsî ve idârî bakımdan tecrübesiz olan Moğollar, bu yüzden çok zor duruma düştüler. Devlet kadrosunda idâreci ve vergi toplayacak memurları yok denecek kadar azdı.
Cengiz Han'ın soyundan olanlar, Çağatay Hanlığı (1227-1372), İlhanlılar (1256-1353), Altın Orda (1226-1502), Şeybani Hanlığı (1500-1598) ve Kırım Hanlığı'nı kurdular. Cengiz Hanın oğulları ve torunlarının hâkimiyeti çok kısa sürdü. Abbâsî halîfeliğinin merkezi Bağdat'ı 1257'de yıktılar. Suriye dâhil Doğu Akdeniz, Batı Anadolu kıyılarına Avrupa'da Viyana şehri civârına kadar hâkim oldular. Moğolların yenilmezliğini, Mısır Memlûkleri yıktı. Hülâgu Hân'ın ordusunu, Memlûk Sultânı Kutuz ve komutanı Baybars, 1260'ta Ayn Calut'ta büyük bir bozguna uğrattı. Doğu Karadeniz'deki Haçlı kralları ve Kilikya Ermenileri ile de Memlûkler Devletine karşı anlaştılar. Anadolu'da da on üçüncü asrın ortalarından sonra Moğol vâliler söz sâhibi oldu.
14. asrın başlarında Orta ve Güneybatı Asya'da İslâm ülkelerinde yaşayan Moğollar İslam dinini kabul etmeye başladılar. İlhanlı hükümdârı Gazan Hanın İslâmiyeti kabûl etmesiyle, kumandan, vezir ve askerlerinden pek çoğu müslüman oldu. İslâmiyeti kabûl eden İlhanlılar devlet adamları, bölgedeki ahâliyle kaynaşmayı sağladılar. Mâverâünnehr, Yedisu ve Doğu Türkistan'a hâkim olan Çağatay Hanlığı, on dördüncü asrın sonunda Timur İmparatorluğu'nun hâkimiyetine girdi. Güney Rusya ve Batı Sibirya’daki Cuci sülâlesinden Altın Orda'da Berke Han Müslüman oldu.
On beşinci asrın sonuna kadar bölgeye hâkim olan Altın Orda, Tîmûrlular tarafından yıkıldı. Bir kısım toprakları üzerinde Kazan Hanlığı kuruldu. Cuci sülâlesinden Şeybânî Hanlığı sülâlesinden Kırım Hanlığı, en uzun ömürlü hânedân oldu. Osmanlı Devleti'ne tâbi idiler.
On beşinci asırdan on sekizinci asrın sonuna kadar iktidârda kaldılar. Dış Moğolistan’daki Moğolistan bağımsız, Rusya'ya; İç Moğolistan'daki muhtar idâre de Çin'e bağlıdır. Moğolistan'da yaşayan Moğollar, Buda inancının Lamaizm mezhebine mensuptur. Din adamlarına “lama” adını verirler. Lamalar, tabiblik ve büyücülük de yaparlar. Din merkezleri Tibet'teki Lhasa şehri olup ikinci derecedeki dînî merkezleri Urga'dır. Moğolistan'da, Tengricilik ve Hristiyanların yanında, çok az da İslâm dînine mensup olanlar vardır.
Günümüzde Moğolların yaşadığı ülkeler
- Çin, Moğolistan ve Rusya Moğolların en çok bulunduğu ülkelerdir.