Маһ
Mångha (Авеста телендә:måŋha) ул Фарсы теле Māh өчен (Борынгы Фарсы телендә:māha) эквивалент булган "Ай" өчен Авеста теле сүзе.Ул Зәрдөштлектә Ай Илаһы өчен исем булып тора. Иран телендә сүз ир-ат родта булып тора.[1] Гәрчә Маһ Авеста язмасында мәшһүр Илаһ булып торса да, аның ике очлы ае Фарсы Империясе һәм Сассанид Империясе периодларында әһәмиятле патшалык символы булган.
Иран телендәге сүз Инглиз телендәге moon белән когнат булып тора, PIE-дагы *mēns-тан.
| Маһ | |
| Җенес | ир-ат |
|---|---|
Авеста
Гәрчә Айга багышланган ике Авеста гимны булса да, ул күренекле Илаһ булып тормый. Ньяишта да, шулай ук җиденче Яштта да, "ай" турында физик ай турында буларак итеп еш сөйләнелә. Бу гимннарда Ай фазалары озынлыгы буенча тасвирлана. Аһура Мазда Айның артуы һәм кимүе сәбәбе буларак тасвирлана һәм Амеша Спенталар Ай яктысын Җир өслеге буйлап тигез итеп тараталар.[2] Фравашилар Айны һәм Йолдызларны билгеләнгән курста тоту өчен җаваплы дип әйтелә.[3] Кояш, Ай, һәм йолдызлар Һара Березаити тирәли әйләнәләр.[4]Ай шулай да "бирүче, балкучы, данлыклы, суга ия, җылылыкка ия, белемгә, муллыкка, байлыкларга, аерырга сәләткә, алкышка, яшеллеккә, яхшылыкка ия һәм дәвалаучы берәү булып тора".[5] "Яз вакытында Ай Җирдә үсемлекләрнең үсүенең сәбәбе булып тора".[6]
Ай кабат итеп иң беренчел үгезнең "читра"сына (Бу контекстта бу Авеста сүзенең төгәл мәгънәсе билгеле түгел. Традицион рәвештә ул "орлык" дип тәрҗемә ителә, "прототип" мәгънәсендә ул билгеле физик форма яки билгеле кыяфәтнең мәгълүматын тота. Ул шулай ук "раса", "токым" мәгънәсендә "орлык" дигәнне аңлатылрга мөмкин.) ия дип сөйләнелә. Бу космологик драмага аллюзия, ул шулай да бары тик Зәрдөштлек текстлары традициясендә раслана (аста карарга мөмкин).
Традициядә
Геродот раслаганча Ай Кече Азиядә Иран экспатриатларының яклаучы Илаһы булган.[8] Mah Илаһы Митра Илаһы белән Кушан тәңкәләрендә очрый.
Зәрдөштлек календарендә айның уникенче көне Айга багышланган һәм Ай яклавы астында.
Ай Зәрдөштлек космогониясендә әһәмиятле роль уйный, аеруча 12-енче гасырда тәмамланган текст Бундаһишнда тәфсилләп тасвирланган. Риваять түбәндәгечә:[9] Аһриман (Авеста телендә: Ангра Майнью) беренчел азгын хатынны Җеһны (Җаһины) беренчел үгезне Гавиевдадны (Авеста телендә: Гаваэводата)ны үтерергә чакыра. Җеһ шулай әйткәнчә эшли, әмма мәхлукат үлеп ятканда, чиһр коткарыла һәм Ай саклавы астында урнаштырыла. Бу чиһр шуннан соң хайваннар дөньясында барлык мәхлукатларның "прототибы" (карб).
Язаталар иерархиясендә Ай Воһу Манаһның (Урта Фарсы телендә: Баһман) ярдәмчесе (яки "хезмәттәше", "һамкар"), хайван муллылыгының, бигрәк тә мөгезле терлекнең Амеша Спентасы. Воһу Манаһның идентификациясе - "Яхшы Максат" һәм "Яхшы Акыл"ның гипостазы Ай акыл гармониясе һәм эчке тынычлык белән ассоциацияләнгән башка текстларда чагыла.[lower-alpha 1]
Шулай ук карарга мөмкин
Билгеләмәләр
Искәрмәләр
- Dhalla, M. N. (1938). The History of Zoroastrianism. New York: OUP. pp. 213–214.
- Калып:Cite encyclopaedia