Parco del Valentino

El ze el parco sitadin pì conosùo, uno dei sìnbołi stòreghi e popołari de ła sità.

...ricordi quelle sere passate al Valentino, col biondo studentino, che ti stringeva sul cuor... (Ricórdito chełe sere pasàe a'l Valentino, co'l biondo studentin, che'l te strénzeva so'l cuor...), op. cit., Piemontesina^[2], canson popołar

L'orizene de'l nome ła ze inserta, ma ła resałirìa za ai primi romani; da documenti de'l XIII sècoło^[3], A par ghe fuse na stra antiga capeła intitołada a San Valentino (176-273), conservante na parte de łe rełìchie de'l santo patron dei inamorài portàe diretamente da Terni. No A ze mìa ciaro se ła capeła drioman, ła ze cascada in dezgrasia o ła ze stà desfada , ma łe rełichìe łe ze stà portàe inte ła visina cezeta de San Vito, in cołina, al de łà de'l fiume^[4].

L'area de'l Valentino invese, ła ze stà prima abitada dai nòbiłi Birago, che i ghe ga fazesto su na viła e cuindi Emanuele Filiberto de Savoia el ga acuistà l'intiera area verso ła metà de'l XVI sècoło.

Inte'l 1630-1660 A ze stà tirà su l'omònemo casteło , un inponente edificio òpara de Carlo e Amedeo di Castellamonte, doparà cofà rezidensa de istà dei Savoia. L'area ła ze pasà da senplise parco fluviałe de'l Po a strutura organizada co rafinài zardini. Ma l'è stà solche inte'l XIX sècoło che ga tacà i veri łaori de modifega inte l'atuałe pitoresco parco sitadin, drio el projeto romàntego de'l paezajista franseze Barrillet-Dechamps.

El parco del Valentino l'è stà el sito de varie espozision nasionałe e intarnasionałe. In ocazion de l'Esposizione generale italiana del 1884, ze stà reałizà el caratarìstego Borgo medievale so ła parte pì meridionałe de'l parco, so projeto coordenà da Alfredo d'Andrade, pasionà, aponto, de architetura medievałe. El Borgo el gaveve da proponer i stiłi architetòneghi ispirài ai castełi piemontezi e valdostani de'l Medioevo, co tanto de roca vizitabiłe. Dapò el ospita l'Esposizione generale italiana del 1898 (de'l cuało A soravive ła fontana del dodici mesi) e l'Esposizione internazionale di Torino de'l 1911.

Mentre el borgo medievałe el vien uncò utiłizà par pariòdeghe mostre ed eventi artìstego-culturałi, inte'l Parco A ze stà invese reałizàe inte'l corer dei ani numarozi mostre floreałi (come FLOR 61, ałestìa in ocazion de'l sentenario del 'Unità d'Itałia), de cui resta a recordo anpie vaneze fiorìee, il Giardino roccioso e el Giardino montano, co cascadełe, fontane e picołi scaranti d'acua.

Oltra el Borgo Medievale, el Parco del Valentino de Torin el ospita altre òpare artìsteghe:

• Fontana dei Dodici Mesi (o del Ceppi), inponente monumento de Carlo Ceppi costituìo da na granda vasca in rococò sircondà da dòdaze statue raprezentante i dòdazi mezi de l'ano, costruìa inte'l 1898 per l'Expo rełativa Sncuantenario de'l Statuto Albertino^[5]
• Monumento all'Artigliere (noto anca come "Arco del Valentino" o "picoło Arco de Trionfo"), arco trionfałe ponesto a l'ingreso nord, a'l inisio de corso V. Emanuele II/ponte Umberto I, tirà su inte'l 1930 e dedicà a l'Arma d'Artiłiarìa, so projeto de Pietro Canonica^[6][7]
• Statua ecuestre ponesta so ła piaseta de ingreso de'l parcorso floreałe de fianco a Torino Esposizioni, dedicada ad Amedeo I (1845-1890), primo duca dei Savoia-Aosta, monumento òpara de'l 1902 de Davide Calandra.^[8]
• Statua de Massimo d'Azeglio, òpare de'l 1873 di Alfonso Balzico ponesta so'l corso omònemo/angoło corso V. Emanuele II.^[9]
• Monumento dedicà ad Ascanio Sobrero (1812-1888), chimico scovridor de ła nitroglicerina, òpara de'l 1914 de Carlo Biscarra e Giorgio Ceragioli.^[10]
• Busto de Cesare Battisti (1875-1916), połìtego , òpera de'l 1920 de Giuseppe Canavotto (1894-1940).^[11]
• Busto dedicà a Nino Costa (1886-1945), poeta, òpara de'l 1947 de Andrea Campi.^[12]

Inte'l XXI sècoło tuto el Parco el vien ricuałifegà sorautto inte l'area floreałe dadrio a Torino Esposizioni, arichìa de nove òpare artìsteghe cofà, ad ezempio, ła bancheta dei "łanpioni inamorài" e i parcorsi sensoriałi co pasejade inte'l zardin crodozo.^[13] In prosimidà de l'ingreso a'l Borgo Medievałe A ghe ze na cołona che ła senja łe brentane de'l fiume Po e el łeveło de łe acue razonzesto drento a'l Parco: ła major brentana l'è stà cueła de'l 17 otobre 1839 (cm. 88 da tera), seguìa da cueła resente de'l 16 otobre 2000 (cm. 58 da tera).

In èpoga resente infin, el Parco l'è stà saltuariamente sfrutà cofà spasio espozidivo a l'averto de varie inisiadive, cofà el Salone internazionale del gusto, el Parco Valentino - Salone & Gran Premio e l'edision torineze de l'Oktoberfest.^[14] Tra el 7 e el 14 majo 2022 el parco el ga ospità l'Eurovision Village in ocazion de l'Eurovision Song Contest 2022.^[15]

Ben protexesto da l'UNESCO
Castello del Valentino
Tipołoxia	architettonico
Critero	C (i) (ii) (iv) (v)
Perigoło	Nessuna indicazione
Ano	1997
Linganbo	inglexe fransexe

[[Categoria:Patrimoni de l'umanità in Itàłia]][[Categoria:Patrimoni de l'umanità in Itàłia]]

• (EN)Luisa Limido, «The Squares Created by Jean-Pierre Barillet-Deschamps in Turin. A Study Based on the Correspondance Between the French Landscape Architect and the Mayor of the City in the Years Between 1860 and 1864», Journal of Garden History, vol. 17, nº 2, avril-juin 1997, London - Washington DC, 1997.
• Politecnico di Torino-Scuola di Specializzazione in storia, analisi e valutazione dei beni architettonici e ambientali/Città di Torino, «Il Valentino. Un parco per la Città», Celid, 1994.

• Casteło del Valentino
• Circolo Pattinatori Valentino Torino
• Gran Premio del Valentino 1955
• Parco Valentino - Salone & Gran Premio