Ngọc trản ngân đài

Đây là một bài quyền với những kỹ thuật tiêu biểu cho võ thuật cổ truyền dân tộc và là bài chính thống, đặc trưng của đất võ Bình Định. Không ai biết bài quyền Ngọc Trản có từ bao giờ và xuất xứ ở đâu, nhưng theo lưu truyền trong dân gian, bài quyền này nguyên khởi từ võ phái An Vinh của võ sư Hương Mục Ngạc. Trong quá trình tìm tư liệu để nghiên cứu về nguồn gốc và đặc trưng võ cổ truyền Bình Định, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy bài thiệu quyền Ngọc trản trong gia phả họ Trương ở từ đường dòng tộc họ Trương thôn Phú Thiện, xã Mỹ Hòa^[1], huyện Phù Mỹ. Những nhà nghiên cứu được tiếp cận và xem một tư liệu võ cổ truyền quý hiếm. Theo gia phả của của dòng tộc họ Trương, ông tổ của dòng tộc này là 1 trong những vị tiền hiền của thôn Phú Thiện và dưới thời các chúa Nguyễn từng làm tới chức Câu đương. Đến thời Thiệu Trị thứ 6 (1846), dòng tộc Trương lại có 1 vị tên là Trương Đức Lân, đỗ cử nhân và làm quan đến chức Tri phủ.

Tài liệu võ cổ truyền Bình Định ở từ đường tộc họ Trương là 1 tập sách nhỏ (khổ 12 cm x 12 cm), làm bằng chất liệu giấy dó. Tập tài liệu võ cổ truyền này có 26 trang (không kể bìa, mất một số trang ở sau). Trong đó có tất cả 15 bài thảo viết bằng chữ Hán và 1 bài diễn ca viết bằng chữ Nôm. Nội dung của cuốn sách võ gồm đủ cả lời thiệu của các môn quyền, thương, côn, đao, kiếm… Đây là 1 tư liệu võ cổ truyền Bình Định cực kỳ quý hiếm. Bởi vì, nói về võ cổ truyền Bình Định, lâu nay đa phần các bài võ chủ yếu đều được các võ sư, võ sĩ phổ biến theo lối "truyền khẩu", chứ ít có tài liệu bài bản nào. Nhà nghiên cứu Lộc Xuyên Đặng Quý Địch gọi tư liệu võ cổ truyền này là "Võ Kinh" và cho rằng đây là một tư liệu võ cực kỳ quý giá. Hiện tại, nhà nghiên cứu Đặng Quý Địch đã cơ bản hoàn thành việc phiên dịch tài liệu "Võ Kinh". Vì khuôn khổ bài viết có hạn, chúng tôi chỉ xin sơ lược giới thiệu những nội dung chính về tài liệu võ cổ truyền nói trên.

NGỌC TRẢN QUYỀN: (Bài võ có tên "Ngọc Trản"). Bài thiệu có 27 câu, 135 chữ, mở đầu là câu: "Ngọc Trản ngân đài/ Tả, hữu tấn khai thập

a) Nội dung bài thiệu cổ về quyền "Ngọc Trản" được trích trong tập tư liệu Hán-Nôm được phát hiện tại từ đường dòng họ Trương ở xã Mỹ Hòa-Phù Mỹ do ông Trương Đức Hồng cung cấp, ông Phạm Đình Phong sưu tầm.

• Phần Phiên âm:

1. Ngọc Trản ngân đài.

2. Tả, hữu tấn khai thập tự.

3. Luyện diệp liên hoa.

4. Đả sát túc, tọa, hồi mai phục.

5. Tấn đả tam chiến

6. Thoái thủ nhị linh.

7. Hoành tả, tọa, bạch xà lan lộ.

8. Hữu hoành sát thanh long biên giang.

9. Phụ tử tương tùy.

10. Hoành hữu, tọa, bạch xà lan lộ.

11. Tả hoành sát thanh long biên giang.

12. Phụ tử tương tùy.

13. Hồi tàng địa hổ.

14. Song phi, quyển dực.

15. Hạ bàn đoản đả.

16. Hồi, tiểu tọa khai cung.

17. Huỳnh long quyển địa.

18. Tấn, đả song quyền.

19. Hoành tả, phục hạc khai linh.

20. Trực tiền quyển địa.

21. Tấn, đả song quyền.

22. Hoành hữu, phục hạc khai linh.

23. Trực tiền quyển địa.

24. Tấn, đả song quyền.

25. Hướng, hậu đả thập tự.

26. Diện tý.

27. Hồi, tẩu mã giang tiên.

28. Bái tổ, lập như tiền.

• Dịch nghĩa:

1. Chén ngọc đài vàng.

2. Tiến, mở thế chữ thập bên trái và bên phải.

3. Chọn lá liền hoa.

4. Đánh sít chân, tọa thế "hồi mai phục".

5. Tiến, đánh ba bận.

6. Lui, hai tay sắc sảo.

7. Xoay trái, tọa thế "Bạch xà lan hộ" (con rắn trắng qua đường cỏ).

8. Chém ngang bên phải bằng thế "thanh long biên giang" (con rồng xanh trên sông bên).

9. Thế cha con nương tựa nhau.

10. Hoành bên phải, tọa thế "Bạch xà lan hộ" (con rắn trắng qua đường cỏ).

11. Hoành bên trái quét thế "thanh long biên giang" (con rồng xanh trên sông bên).

12. Thế cha con nương tựa nhau.

13. Trở về thế rắn hổ đất núp.

14. Đá song phi (hai chân bay) rồi thế chim cuốn cánh.

15. Đánh vắt mâm dưới.

16. Về, tọa, xổm mở cánh cung.

17. Thế rồng vàng cuốn đất.

18. Tiến đánh hai đấm.

19. Xoay trái, thế "phục hạc khai linh" (chim hạc giúp phơi cánh).

20.Thế cuốn đất, đánh thẳng phía trước.

21. Tiến đánh hai đấm.

22. Xoay phải, thế "phục hạc khai linh" (chim hạc giúp phơi cánh).

23. Thế cuốn đất, đánh thẳng phía trước.

24. Tiến đánh hai đấm.

25. Chuyển phía sau đánh thế chữ thập.

26. Mặt nhìn hướng tý (hướng Bắc).

27. Trở về thế "tẩu mã giang tiên" (ông tiên ruổi ngựa trên sông).

28. Vái tổ, đứng như trước.

b) Những động tác trong bài quyền Ngọc Trản:

- Đứng theo tư thế dịch cân, thủ môn hiệu theo võ Bình Định, lễ tổ, mắt nhìn thẳng ra phía trước.

- Ở bộ vị (xem ảnh H.1), trụ ngựa theo tư thế ngựa tứ bình. Hai mắt nhìn thẳng về phía trước.

- Ở bộ vị (xem ảnh H.2), dương quyền ở hai tay trái và phải ở bộ vị, xòe hai chưởng, sau đó tay phải theo dương chưởng, tay trái theo âm chưởng, áp sát vào nhau thủ sát nơi chấn thủy. Bái tổ. Hai mắt nhìn thẳng.

. Theo Bước đầu nghiên cứu nguồn gốc, đặc trưng võ cổ truyền Bình Định

Những nguồn tư liệu khác

Mặc dù vẫn có câu điệp vần, 28 câu lời thiệu của bài vẫn cho thấy đây không hoàn toàn là một bài thơ:

Tam bộ bái tổ

Nhị bộ kính sư

Hồi thân lập trụ

Ngọc trản ngân đài

Tả thủ tấn khai

Thập tự luyện dịp

Liên đả sát túc

Tọa hồi mai phục

Tấn đả tam chiến

Thối thủ nhị linh

Tả hoành sát, hữu hoành sát

Hồi phát địa hổ

Thanh long biên giang

Phụ tử tương tùy

Song phi triển dực...

Hạ bản lôi đản đả

Hồi tiểu tọa khai cung

Tấn đả song quyền

Trực tiền quyển địa

Huỳnh long quyển địa

Đồng tử vươn thân

Hoàn tấn đã liên hoàn

Hồi tả tọa Bạch xà lăn lộ

Tản hoành sát thanh long biên giang

Kiêm kê điển thủ

Thối thảo bát liên hoàn

Tẩu mã dương tiên

Lập bộ như tiền.

Dịch nghĩa:

Chén ngọc đài bạc

Tiến, mở thế thập tự bên trái và bên phải

Liền lá liền hoa

Đánh sít chân, tọa thế "hồi mai phục"

Tiến, đánh ba bận

Lui, hai tay sắc sảo

Xoay trái, tọa thế "Bạch xà lan hộ" (con rắn trắng qua đường cỏ)

Chém ngang bên phải bằng thế "thanh long biên giang" (con rồng xanh trên bờ sông)

Thế cha con nương tựa nhau

Hoành bên phải, tọa thế "Bạch xà lan hộ" (con rắn trắng qua đường cỏ)

Hoành bên trái quét thế "thanh long biên giang" (con rồng xanh trên sông bên)

Thế cha con nương tựa nhau

Trở về thế rắn hổ đất núp

Đá song phi (hai chân bay) rồi thế chim cuốn cánh

Đánh vắt mâm dưới

Về, tọa, xổm mở cánh cung

Thế rồng vàng cuốn đất

Tiến đánh hai đấm

Xoay trái, thế "phục hạc khai linh" (chim hạc phơi cánh).

Thế cuốn đất, đánh thẳng phía trước

Tiến đánh hai đấm

Xoay phải, thế "phục hạc khai linh" (chim hạc phơi cánh)

Thế cuốn đất, đánh thẳng phía trước

Tiến đánh hai đấm

Chuyển phía sau đánh thế chữ thập

Mặt nhìn hướng tý (hướng Bắc)

Trở về thế "tẩu mã giang tiên" (ông tiên ruổi ngựa trên sông)

Bái tổ, đứng như trước

Ngoài lời thiệu kể trên, tại nhiều võ phái như Tân Khánh Bà Trà, Huỳnh Long phái, Vovinam v.v. còn nhiều dị bản khác của lời thiệu, trong đó dị bản sau cũng rất phổ biến:

Ngọc trản ngân đài, tả hữu tấn/tiến khai

Thập tự liên ba, đả sát túc

Tả hồi mai phục, tấn/tiến đả song quyền

Hồi phạt địa hồ, hữu ban loan đả

Tấn đả tam chiêu, thối/thoái thủ nhi binh

Hoành hữu tọa, phụ tử tương phùng

Lạc mẫu phùng phi, tương tự cấp thích

Thanh long tiến giang, bạch xà hoành sát

Lục hoạt khai binh, song phi chuyển địa

Hồi mã loan thanh, tấn lập như tiên

Dịch nghĩa:

Chén ngọc trên đài bạc, tiến mở bên trái và phải

Những đợt sóng liên tiếp chữ thập, đánh triệt phần chân

Quay về phía trái mai phục, tiến đánh bằng song quyền

Về trị chồn đất, chuyển phải đánh liên tiếp

Tiến đánh ba mặt, hay lui về thủ cũng là cách dùng binh

Xoay về phải ngồi, cha con gặp lại

Lạc mẹ rồi lại tương phùng, đánh nhanh như trước

Như rồng xanh vượt sông, rắn trắng đánh ngang

Sáu lần mở đường ra quân, đổi hướng đá song phi

Trở về nhạc ngựa reo vang, về vị trí cũ.

Một bản khác với lời thiệu gồm 30 câu theo đúng thể thơ tứ tuyệt:

Tam bộ bái tổ

Nhị bộ kính sư

Hồi thân lập trụ

Ngọc trản ngân đài

Tả hữu tấn khai

Liên hoa liệng điệp

Hoành đả phát túc

Tọa hồi mai phục

Tấn đả tam chiến

Thối thủ nhị linh

Tả hữu hoành sát

Hồi phác địa hổ

Thanh long biên giang

Phụ tử tương tùy

Song phi triển dực

Hạ bàn lôi đả

Hồi tọa khai cung

Tấn đả song quyền

Trực tiền quyển địa

Huỳnh long quyển địa

Đồng tử dương thân

Hoành tấn liên đả

Hoành tả thối tọa

Bạch xà lan lộ

Hồi tả hoành sát

Thanh long biên giang

Kim kê triển thủ

Thối tảo bát liên

Tẩu mã dương tiên

Lập bộ như tiền

Ngọc trản ngân đài khai thác các tư thế nghịch tréo của bộ pháp kết hợp với sự dịch chuyển trọng tâm liên tục. Để thực hiện thăng bằng được tốt, các tư thế di chuyển trong bài quyền được biến hoá thật linh hoạt, khi thì mặt chân bối (chân trụ) được tạo trước rồi trọng tâm mới di chuyển, lúc thì di chuyển trọng tâm trước rồi mới tạo mặt chân bối sau, nên thấy vững mà không, không mà vững, lảo đảo ngả nghiêng như người say rượu. Hơn nữa chính thân pháp ngả nghiêng đã tạo đà tốt cho thủ pháp, hai tay hoạt động đồng bộ, hòa quyện với nhau một cách nhuần nhuyễn làm tăng thêm uy lực cho động tác tấn công và thêm kín đáo cho việc phòng thủ.

Đặc trưng bài quyền thể hiện uy lực của bài: tấn công công phu, toàn diện, chắc đòn, kết hợp nhu cương đúng lúc, đúng chỗ. Phòng thủ kín đáo với những thế né tránh, phản đòn lợi hại. Thân pháp nhẹ nhàng, linh hoạt khi di chuyển, và ra đòn vững chắc, mạnh mẽ khi đứng trụ. Bộ tay dữ dội, nhanh, chính xác, có lúc vờ như thủ để đánh lừa đối phương, hay dụ đối phương với thế vây hãm để tiêu diệt theo dạng "hư hư thực thực".

Chén ngọc trên đài bạc, vậy ẩn ý của người xưa khi đặt tên bài quyền và lời thiệu của bài quyền này thế nào, hiện có những giải thích khác nhau. Võ sư Nguyễn Anh Dũng cho rằng: Võ công và chén rượu, hình như có sự gắn bó ngàn đời. Trước khi lên đường ra chiến trận, được vua ban ngự tửu chúc kỳ khai đắc thắng, lúc ca khúc khải hoàn cũng được vua đón tận cổng thành, tự tay rót rượu mừng mã đáo công thành. Hoặc việc chinh chiến, không về cũng thường tình như uống chén rượu vậy thôi.

Tuy nhiên, võ sư Hồ Bửu, giám đốc Võ đường Tây Sơn-Bình Định tại Mỹ, một trong những học trò của hai võ sư Diệp Bảo Sanh (chưởng môn nhân đời thứ hai của Bình Thái Đạo) và Hồ Nhu (tức Hồ Ngạnh), lại tìm ý nghĩa của bài quyền Ngọc Trản từ những liên tưởng khác.

Võ sư Hồ Bửu cho rằng: Bài Ngọc Trản, có câu mở đầu Ngọc Trản ngân đài, tả hữu tấn khai. Ngọc trản (chén ngọc, chén nhỏ uống rượu hay trà), ngân đài (đĩa bạc có chân dùng để đặt trái cây cúng). Nhà của người Việt, hầu hết đều có một bàn thờ tổ tiên ông bà. Trên bàn thờ ấy, phía trước là cặp chân đèn cầy, chính giữa là một cái lư hương. Kế đến phía trong, và trước bài vị là lục bình cắm hoa, một đĩa bằng bạc có chân, người Bình Định gọi là cổ bồng, đặt trái cây, và bộ tách trà hay một nậm rượu với những chén ngọc nhỏ nhắn xinh xinh. Gia đình giàu có thì chén ngọc đũa ngà, cổ bồng bằng bạc; còn nhà nghèo khó cũng cố gắng lựa một bộ chén và cái đĩa đựng trái cây đẹp nhất, mà với họ quý như ngọc như ngà, để cúng kiến ông bà. Chén ngọc và đĩa bạc là hai vật thể làm sao có thể khai mở tiến ra bên trái bên phải? Thực ra câu thiệu này ngụ ý nói tổ tiên đã bỏ công sức, mồ hôi nước mắt và cả xương máu để xây đắp ngôi nhà và đất nước Việt Nam... Vậy điều đầu tiên của người học võ là phải biết tri ân các bậc tiền nhân và phải noi gương dấn thân bảo vệ non sông để Tổ quốc này mãi mãi trường tồn.

^[1]

• Đi tìm triết lý của bài thiệu quyền Ngọc Trản
• Lời thiệu và những động tác minh họa bài quyền Ngọc Trản
• Video clip bài Ngọc trản ngân đài trên website Võ cổ truyền Việt Nam Lưu trữ 2008-01-16 tại Wayback Machine
• https://luutru.gov.vn/ve-mot-tu-lieu-vo-co-truyen-quy-hiem-491-vtlt.htm
• http://www.binhdinh-salongcuong.org/VN_KHAO%20LUAN_Thao%20Quyen_Ngoc-Tran.html
• http://www.nhandan.com.vn/thethao/item/2509802-.htmlhttp://www.nhandan.com.vn/thethao/item/2509802-.html Lưu trữ 2019-04-07 tại Wayback Machine

Mười bài quy định của Liên đoàn Võ thuật Cổ truyền Việt Nam
Bát quái côn | Độc lư thương | Hùng kê quyền | Huỳnh long độc kiếm | Lão hổ thượng sơn | Lão mai quyền | Ngọc trản ngân đài | Roi Thái Sơn | Siêu xung thiên | Tứ linh đao