Tiếng Cree

Tiếng Cree (còn gọi là Cree–Montagnais–Naskapi) là một dãy phương ngữ, nằm trong nhóm ngôn ngữ Algonquin, được nói bởi khoảng 117.000 người Cree tại Canada, trên một phạm vi từ các Lãnh thổ Tây BắcAlberta tới Labrador. Nếu được xem là một ngôn ngữ đơn nhất, đây là ngôn ngữ bản địa với số người nói lớn nhất Canada.[1] Khu vực duy nhất nơi tiếng Cree có địa vị chính thức là các Lãnh thổ Tây Bắc (tám ngôn ngữ bản địa khác cũng có địa vị chính thức tại đây).[5]

Tiếng Cree
Sử dụng tạiCanada; Hoa Kỳ (Montana)
Tổng số người nói120.000 (thống kê 2006)
(gồm Montagnais–Naskapi và Atikamekw)[1]
Dân tộcCree
Phân loạiAlgic
  • Algonquin
    • Trung Algonquin
      • Tiếng Cree
Hệ chữ viếtLatinh, Hệ âm tự ngôn ngữ bản địa Canada (Cree)
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại
Các Lãnh thổ Tây Bắc[2]
Ngôn ngữ thiểu số được công nhận tại
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1cr
ISO 639-2cre
ISO 639-3tùy trường hợp:
crk – Cree đồng bằng
cwd – Cree rừng
csw – Cree đầm lầy
crm – Moose Cree
crl – Đông Cree miền Bắc
crj – Đông Cree miền Nam
nsk – Naskapi
moe – Montagnais
atj – Atikamekw
Glottologcree1271[3]
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.
Cree
ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ, nēhiyawēwin (Plains)
ᓃᐦᐃᖬᐑᐏᐣ, nīhithawīwin (Woods)
ᓀᐦᐃᓇᐌᐎᐣ, nêhinawêwin (W Swampy)
ᐃᓂᓃᒧᐎᓐ, ininîmowin (E Swampy)
ᐃᓕᓖᒧᐎᓐ, ililîmowin (Moose)
ᐄᓅ ᐊᔨᒨᓐ, Iyiniu-Ayamiwin (N Eastern)
ᐄᔨᔫ ᐊᔨᒨᓐ, Iyiyiu-Ayamiwin (S Eastern)
Historical distribution of Cree peoples
Sử dụng tạiCanada; United States (Montana)
Tổng số người nói96, 27% of ethnic population
(including Montagnais–Naskapi and Atikamekw)
Dân tộcCree
Phân loạiAlgic
  • Algonquian
    • Cree
Hệ chữ viếtLatin, Canadian Aboriginal syllabics (Cree)
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại
 Northwest Territories[4]
Ngôn ngữ thiểu số được công nhận tại
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1cr
ISO 639-2cre
ISO 639-3tùy trường hợp:
crk – Plains Cree
cwd – Woods Cree
csw – Swampy Cree
crm – Moose Cree
crl – Northern East Cree
crj – Southern East Cree
nsk – Naskapi
moe – Montagnais
atj – Atikamekw
Glottologcree1271[3]
Six dialects of Cree are classified as Vulnerable by the UNESCO Atlas of the World’s Languages in Danger.
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Tên

Nội danh của tiếng Cree gồm có Nēhiyawēwin ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ (Cree đồng bằng), Nīhithawīwin (Cree rừng), Nehirâmowin (Atikamekw), Nehlueun (Tây Montagnais, phương ngữ Piyekwâkamî), Ilnu-Aimûn (Tây Montagnais, phương ngữ Betsiamites), Innu-Aimûn (đông Montagnais), Iyiniu-Ayamiwin (Đông Cree miền Nam), Iyiyiu-Ayamiwin (Đông Cree miền Bắc), Ililîmowin (Moose Cree), Inilîmowin (Cree đầm lầy miền Đông), và Nēhinawēwin (Cree đầm lầy miền Tây).

Nguồn gốc và phát triển

Tiếng Cree xuất phát từ một phương ngữ của ngôn ngữ Algonquin nguyên thủy, từng được nói các nay 2.500 đến 3.000 năm tại urheimat của người Algonquin, một nơi mà vẫn chưa được xác định rõ nhưng có thể là quanh Ngũ Đại hồ. Người nói tiếng Cree nguyên thủy được cho là đã di chuyển về phía bắc, phân tách thành hai nhóm ở hai phía của vịnh James, theo thời gian, nhóm phía đông phát triển thành nhiều phương ngữ, lâu sau đó nhóm phía tây cũng tách thành nhiều phương ngữ.[6] Khó mà đoán biết được nhóm nào đã xuất triển và lan rộng đến đâu, vì không có tài liệu lịch sử để đối chiếu, những mô tả của người châu Âu trước đây thì không hệ thống, và người Algonquin có truyền thống nói nhiều ngôn ngữ và có khi tiếp nhận hẳn ngôn ngữ lân cận.[7]

Ngữ âm

Âm vị phụ âm
Đôi môiRăngChân răngSau
chân răng
VòmNgạc mềmThanh hầu
Tắcp [p]t [t]c [t͡s~t͡ʃ]ch\č [t͡ʃ]k [k]
Xátth [ð]s [s~ʃ]sh\š [ʃ]h [h]
Mũim [m]n [n]
Tiếp cậnr [ɹ]y [j]w [w]
Cạnhl [l]
Âm vị nguyên âm
TrướcGiữaSau
Đóngii\ī []uu\ō [~]
Gần đóngi [ɪ]u\o [o~ʊ]
Vừae\ē []a [ə]
Mởaa\ā []

Chú thích

Liên kết ngoài