Tiếng Pashtun
Tiếng Pashtun (پښتو Pax̌tō [ˈpəʂt̪oː]), được gọi là Afghāni (افغانی)[8] trong tiếng Ba Tư và Paṭhānī trong tiếng Hindi và Urdu,[9] là một ngôn ngữ ở miền Nam-Trung Á, được nói bởi người Pashtun. Người nói ngôn ngữ này có một số tên gọi, gồm Pashtun và Pukhtun và đôi khi Afghan hay Pathan.[4] Đây là một ngôn ngữ Iran Đông, thuộc hệ ngôn ngữ Ấn-Âu.[10][11][12] Tiếng Pashtun là một trong hai ngôn ngữ chính thức của Afghanistan,[5][13][14] và là ngôn ngữ khu vực đông người nói thứ hai tại Pakistan, chủ yếu ở miền tây và tây bắc đất nước.[15] Những Khu vực Bộ lạc Liên bang Quản lý (FATA) của Pakistan gần 100% nói tiếng Pashtun, trong khi nó cũng là ngôn ngữ số đông ở tỉnh Khyber Pakhtunkhwa và các huyện miền bắc của Balochistan. Tiếng Pashtun là ngôn ngữ chính của kiều dân Pashtun khắp nơi trên thế giới. Tổng số người nói tiếng Pashtun trên toàn cầu được ước tính là từ 45–60 triệu.[1][16][17][18]
| Tiếng Pashtun | |
|---|---|
| پښتو Pax̌tō | |
 Từ Pax̌tō viết bằng chữ Ba Tư-Ả Rập (biến thể tiếng Pashtun | |
| Phát âm | [ˈpəʂt̪oː], [ˈpʊxt̪oː] |
| Sử dụng tại | Afghanistan và Pakistan |
| Tổng số người nói | 40–60 triệu[1][2][3] |
| Dân tộc | Người Pashtun[4] |
| Phân loại | Ấn-Âu |
| Dạng chuẩn | Trung Pashtun Bắc Pashtun Nam Pashtun |
| Phương ngữ | ~20 phương ngữ |
| Hệ chữ viết | Chữ Ả Rập (biến thể tiếng Pashtun) |
| Địa vị chính thức | |
Ngôn ngữ chính thức tại |  Afghanistan[5] |
Ngôn ngữ thiểu số được công nhận tại | |
| Quy định bởi | Viện Khoa học Afghanistan Viện Pashtun, Đại học Peshawar[6] |
| Mã ngôn ngữ | |
| ISO 639-1 | ps |
| ISO 639-2 | pus |
| ISO 639-3 | tùy trường hợp:pst – Pashtun miền trungpbu – Pashtun miền bắcpbt – Pashtun miền namwne – Wanetsi |
| Glottolog | pash1269[7] |
| Linguasphere | 58-ABD-a |
Chữ viết
Tiếng Pashtun sử dụng bảng chữ cái Pashtun, một dạng sửa đổi của chữ viết Ba Tư–Ả Rập.[19] Vào thế kỷ 16, Bayazid Pir Roshan đã đưa 13 chữ cái mới vào bảng chữ cái Pashtun. Nó đã được sửa đổi thêm trong nhiều năm.
Bảng chữ cái Pashtun bao gồm 45 đến 46 chữ cái[20] và 4 dấu phụ. Chữ Latin Pashtun cũng được sử dụng.[21][22][23] Trong phiên âm Latinh, trọng âm được biểu thị bằng các dấu sau trên các nguyên âm: ә́, á, ā́, ú, ó, í và é. Bảng sau (đọc từ trái sang phải) cung cấp các dạng biệt lập của các chữ cái, cùng với các giá trị tương đương trong chữ Latinh và các giá trị IPA điển hình:
| اā /ɑ, a/ | بb /b/ | پp /p/ | تt /t/ | ټṭ /ʈ/ | ث(s) /s/ | جǧ /d͡ʒ/ | ځg, dz /d͡z/ | چč /t͡ʃ/ | څc, ts /t͡s/ | ح(h) /h/ | خx /x/ |
| دd /d/ | ډḍ /ɖ/ | ﺫ(z) /z/ | ﺭr /r/ | ړṛ /ɺ, ɻ, ɽ/ | ﺯz /z/ | ژž /ʒ/ | ږǵ (or ẓ̌) /ʐ, ʝ, ɡ, ʒ/ | سs /s/ | شš /ʃ/ | ښx̌ (hoặc ṣ̌) /ʂ, ç, x, ʃ/ | |
| ص(s) /s/ | ض(z) /z/ | ط(t) /t/ | ظ(z) /z/ | ع(ā) /ɑ/ | غğ /ɣ/ | فf /f/ | قq /q/ | کk /k/ | ګģ /ɡ/ | لl /l/ | |
| مm /m/ | نn /n/ | ڼṇ /ɳ/ | ں̃ , ń /◌̃/ | وw, u, o /w, u, o/ | هh, a /h, a/ | ۀə /ə/ | يy, i /j, i/ | ېe /e/ | یay, y /ai, j/ | ۍəi /əi/ | ئəi, y /əi, j/ |
Chú thích
Thư mục
- Schmidt, Rüdiger biên tập (1989). Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden: Reichert. ISBN 3-88226-413-6.
- Georg Morgenstierne (1926) Report on a Linguistic Mission to Afghanistan. Instituttet for Sammenlignende Kulturforskning, Serie C I-2. Oslo. ISBN 0-923891-09-9
- Daniel G. Hallberg (1992) Pashto, Waneci, Ormuri (Sociolinguistic Survey of Northern Pakistan, 4). National Institute of Pakistani Studies, 176 pp. ISBN 969-8023-14-3.
- Herbert Penzl A Grammar of Pashto: A Descriptive Study of the Dialect of Kandahar, Afghanistan, ISBN 0-923891-72-2
- Herbert Penzl A Reader of Pashto, ISBN 0-923891-71-4
Đọc thêm
- Morgenstierne, Georg. "The Place of Pashto among the Iranic Languages and the Problem of the Constitution of Pashtun Linguistic and Ethnic Unity." Paṣto Quarterly 1.4 (1978): 43-55.
Liên kết ngoài
- Pashto Dictionary with Phonetic Keyboard & Auto-Suggestion
- Pashto Phonetic Keyboard
- Pashto Language & Identity Formation in Pakistan
- Indo-Aryan identity of Pashto
- Henry George Raverty. A Dictionary of the Puk'hto, Pus'hto, or Language of the Afghans. Second edition, with considerable additions. London: Williams and Norgate, 1867.
- D. N. MacKenzie, "A Standard Pashto" Lưu trữ 2021-03-01 tại Wayback Machine, Khyber.org
- Freeware Online Pashto Dictionaries
- A Pashto Word List
- Origins of Pashto
- Resources for the Study of the Pashto Language