Djåzant atlasse éndjolike des lingaedjes di France et d' pattavå
Atlas sonore des langues régionales de France
Li Djåzant atlasse éndjolike des lingaedjes di France et d' pattavå[1] — sovint pus courtinnmint, li Djåzant Atlasse, ucobén: li Dvizant Atlasse —, ki s' no e francès, c' est Atlas sonore des langues régionales de France, c' est ene waibe la k' on a metou dipus d' cint céncwante ponts del France et des payis totåtoû (inte di zels li Beldjike, Walonreye et Flande).
Po tchaeke pont, on pout ôre et lére li fåve d' Ezope, «li bijhe et l' solea.»
Amontaedje
Li waibe a stî amontêye pa Philippe Boula de Mareüil a pårti di respondas mon des temoens diyalectolodjikes, mins eto mon des rcåzeus.
Li pordjet esteut ecwårlé på Cinte Nåcionå francès po les Rcweraedjes sincieus (CNRS).
Les dnêyes sont dizo libe licince al såme nén comerciåle (Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License).
Succès do pordjet
Li waibe a yeu dipus d' 400.000 viziteus dispu l' esté 2017 disk' å moes d' avri 2018.[2]
E moes d' may 2019, end aveut yeu 600.000.[3]
Ponts walons
Louwijhaedje
Les ponts walons sont purades metous sol mape del Walonreye.[4] End a eto sol mape del France, sacwants el Walonreye[5] et onk el Walonreye di France, a Vireu-Molén (ki pout esse metou avou l' walon do Mitan): li walon n' est nén bén assuré, avou puzieurs passaedjes e francès.
Walon do Levant
Pol walon do Levant, on a:
- Lidje (veye): modêye bén djåzêye et bén scrîte
- Serè: on î pout ôre on cminçmint d' fondaedje do H
- Vervî (veye): notez ki li spotchaedje n' est nén si corant ki po ls ôtes walons.
- Li Viye Såm: li H prumrece est bén clair. I rmagne li lete di dvant (dhaler => /thale/).
- Wême
- Mårcin: raprindisse dispu s' djonne tins, et scrijheu al leccion.
- Binne:
- Esneu
- Aschates Levant / Nonne:
Walon do Mitan
Pol walon do Mitan, gn a:
- Nameur: bea rcweraedje di mots simpes po ratourner "renoncer" (leyî tchaire les bresses) u "prétendre" (voleur awè råjhon); notez li disfondowe rifrancijheye vwèyajeû dandjreus a cåze di l' arivêye do mot avou l' mestî d' comis-voyaedjeu e 20inme sieke.
- Bovegne: cåzeu né-natif, k' a raprins l' walon al sicole di Nameur.
- Åssôrt: waloneu foirt fén cnoxheu
- payis d' Inguezêye:
- temoen arotiné ås scrijhaedjes e walon, et scrijheu lu-minme (ki provént d' Tavî
- temoen waloneu, min nén scrijheu, ki provént d' Anret (prononçant les I foirt racourtis, /í/)
- Roman Payis
- payis d' Djodogne: franc scrijheu e walon.
- Tîne-el-Hesbaye (eplaecî a Hanu): cåzeu né-natif, k' a cmincî a scrire sins scolaedje difoûtrin.
- Nametche: sicrijheu foirt sipepieus.
- Meu
- Les Înes (Djiblou): teyåtreu
- Djimepe-so-Sambe
- Djeve
- Aschates Nonne-Mitan
- Li Vå-Sinte-Ane (Rotchfoirt): cåzeuse canêye native, ki djåze co voltî tenawete.
- Houyet: ricåzeuse, 50 ans
Walon do Coûtchant
Tant k' å walon do Coûtchant, on î a polou eredjistrer:
- payis d' Tchålerwè: tecse al leccion fwait sorlon l' accint noté dins tos les scrijhaedjes da Jean Goffart.
- Wagnlêye (Fleuru): ricwereu eyet cåzeu raprindisse dispu s' djonne tins.
- Cinte:
- Courcele: teyåtreu
- Djerpene: scrijheu et teyåtreu.
- Viêpe (Virwinvå): sicrijheu e walon.
Walon d' Nonne
Li Basse Årdene a bén stî rasgotêye:
- Comene di Libin
- Comene di Sint-Houbert
- Tchonveye (Bietris): modêye espontanêye ene cåzeuse nêye-native, nén scolêye.
- Måtche: walon-cåzant istoryin do payis
- Djedene: djouweu d' teyåte et istoryin do payis
- Maissin (Palijhoû): cåzeu né-natif, 55 ans, mins ki n' djåze pus waire.
- Ambli (Nassogne): scolresse di scoles di walon.
- Bive: djåzeuse nêye-native
- Warmich (Li Tchestea): sicrijheu et bouteu pol walon
- Nuviè (Libråmont): cåzeu né-natif, 60 ans, mins ki n' djåze pus waire.
- Almå (Welin): cåzeu né-natif, 75 ans, mins sins loyén avou les soces di waloneus.
Rifondants walons eyet rfondou
Sacwants tecses ont stî atuzlés dins on rfondant walon u pår e rfondou.
- Mont-Sint-Wubert: schoûtez l' prononçaedje zero-cnoxheu do betchfessî én (prononçaedje di "al fén")
- Deujhinme onglet a Transene (efant scolé e rfondou walon, foirt dilé on prononçaedje zero-cnoxheu)
- Deujhinme onglet a Nameur (noûcåzeu, Walon vinou d' ôte pårt)
- Deujhinme onglet a Lidje (noûcåzeu, Walon vinou d' ôte pårt)
- Deujhinme onglet a Tchålerwè (noûcåzeu, raprindisse do payis)
Des ôtes tecses atuzlés dins des walons coinreces, mins la k' gn aveut deus djins sol minme comene, ont stî ortografyîs e rfondou dizo l' deujhinme onglet «rifondou walon».
- deujhinme pårticipacion di Djmepe-so-Sambe
- deujhinme pårticipacion di Perwez
Ponts picårds
Gn a 5 ponts picårds, onk el Walonreye, a Doû, sicrît et foirt bén dit pa Roland Thibeau.
Lussimbordjwès d' Walonreye
Gn a on pont po Bhô, eredjistré e moes d' måss 2019. Mins drola, li lussimbordjwès nén ricnoxhou come té pa ses cåzeus, ki deynut cåzer plate.
Adon, gn ava cwate ponts dins l' Payis d' Årlon e moes d' avri 2019.
Lingaedjes coinreces di Flande
Gn a deus ponts d' limbordjwès et onk pol wess-flamind.[6]
Ponts gåmès
N a-st on ratournaedje e gåmès d' Vierton a stî eredjistré pa Jean-Luc Geoffroy.
Uzaedje dilérece
Po les mots ki rivnèt del minme façon dins l' fåve, on pout adon dressî des mapes atlassikes mot pa mot, come dins les atlasses linwistikes classikes. Avou ça ki on-z ôt l' mot prononcî cwand on clitche sol pont.
Hårdêyes difoûtrinnes
- Pådjes del mwaisse waibe
- Studias so les ponts del Walonreye
- Studia so les 15 prumîs ponts walons (Univ di Pwetî, 2018, eplaidaedje 2022)
- Studia so 32 ponts d' Walonreye (univ di Lîle, 2019)
- Studia so 50 ponts (fwait pol Pris del Kiminålté, seccion studia filolodjike, 2020)
- «Pormoennåde» so 80 ponts (fwait pol Pris del Kiminålté, seccion medias, 2021)