Grande Notru-Dame
Li Grande Notru-Dame (on dit eto : li Notru-Dame d' emey l' awousse, li Notru-Dame d' awousse, li Nosse-dame d' awousse, li Cwénze d' awousse, li Sompcion)[1], c' est l' pus grande des fiesses a l' Aviedje Mareye dins l' rilidjon catolike. Ele si passe li 15 d' awousse. Ele fiestixh li montaedje å cir di l' Aviedje.
C' est onk des cwate djamas, po les catolikes. Les ortodosses et les protestants nel fiestixhèt nén.
Li Grande Notru-Dame est shuvowe bénrade del Pitite Notru-Dame. Li termene inte les deus si lome l' Inte-les-deus-Notru-Dame.
Dujhances et fiestixhaedjes
El Walonreye, divinltins, on poirtéve a l' eglijhe des pos d' avoenne raloyîs avou ene coriete; il estént benis do priyesse. On pindeut li beneye avoenne après ene viene sol gurnî.[2]
A des ôtes plaeces, on benixheut on bôrea d' plantes, li beni bôrea, beneye toitche.[3]
Disk' å djoû d' ouy, n a-st ene grande fiesse a Lidje, a Djudla-Mouze. Ele est houte li leddimwin, avou l' etermint da Matî l' Oxhea.
Sourdants del fiesse
Après l’ deujhinme dismolixhaedje do Timpe di Djeruzalem, les djwifs nén-crustins alît braire tos les ans so les dismolixheures, e rmimbrance do Timpe. Les djwifs crustins, po wårder l’ uzance d’ on perlinaedje li minme djoû, alît dlé l’ monumint Rachele, a troes meye ascoxheyes di Betleyem, ewou k’ i gn aveut on pousse.
Å deujhinme sieke gn a yeu on scrijhaedje, li boigne evandjîle sorlon Djåke, ki djha ki Djôzef li Scrinî aléve viè Betleyem avou ses efants et l’ Aviedje Mareye so èn ågne. Et ki, cwand i fourît « a troes meyes hazêyes di Betleyem », Mareye dimanda po s’ ripoizer ene miete a l’ aiwî. Et k’ po fini, c’ est la k’ elle a metou Djezus å monde, divins ene bôme k’ i gn aveut la.
Ça fwait ki, avou l’ tins, les crustins ki vnént fé l’ voye po rmimbrer l’ Timpe di Djeruzalem, s’ ont metou a rmimbrer purade li « rpoizaedje » di l’ Aviedje Mareye, li « timpe do Bon Diu ». Et l’ djoû a stî l’ 15 d’ awousse, veyanmint k’ i n’ sepént pus cårculer les djoûs d’ après l’ calindrî lunrece (ki clawéve le djoû do perlinaedje des Djwifs pol distrujhaedje do timpe). Li plaece s’ a rlomé Bir el-Qadismou (« li sint pousse »). Ons esteut e 417.
« qadismou » (sacré) a stî rcomprins e grek come « catisma » (ashida, sidje), ey ons a basti ene glijhete do rpoizaedje di Mareye e l’ an 455. Li rpoizaedje a stî rcomprins po esse li moraedje di l’ Aviedje. Mins des ôtès djins ont sondjî ki s’ fosse di l' Aviedje esteut a Djeruzalem, ewou k’ il alént deus djoûs pus timpe, li 13 d’ awousse. Co des ôtes ont dit ki l’ tombe di l’ Aviedje esteut a Efeze. Pitchote a midjote, ons a basti des gléxhes di l’ Aviedje pattavå, avou tchaeke ene date di dicåçtaedje diferinne, ki divneut li grande fiesse sinte Mareye.
C' est l’ impreur Morice k' a decidé ki l' fiesse-djoû sereut po tertos li 15 d' awousse.[4]
