A Buerda

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A Buerda (Labuerda en castellano, oficialment «Labuerda-A Buerda»[1] en castellano y aragonés) ye un municipio y un lugar d'a provincia de Uesca, en a comarca de Sobrarbe y partiu chudicial de Boltanya.

A Buerda
Municipio d'Aragón
BanderaEscudo d'armas

Envista d'a Buerda con nieu.
Entidat
 • País
 • Provincia
 • Comarca
Municipio
 Aragón
 Uesca
Sobrarbe
Partiu chudicialBoltanya
Superficie18,05 km²
Población
 • Total
 • Densidat

162 hab. (2013)
8,98. hab/km²
Altaria
 • Meyana

569 m.
Distancia
 • 118 km

enta Uesca
AlcaldeEnrique Campo Sanz
Codigo postal22360
Parroquial
 • Diocesi
 • Arcipestrau
 • Parroquia

Balbastro-Monzón
Sobrarbe-Ribagorza
Sant Sabastián
RíosCinca
Coordenadas
A Buerda ubicada en Aragón
A Buerda
A Buerda
A Buerda en Aragón
Web oficial

A suya población ye de 162 habitants [2] en una superficie de 18,05 km² y una densidat de población de 8,98 hab/km². A mayoría d'a población se concentra en o lugar d'a Buerda, cabecera d'o municipio.

O termino municipal se troba tot entre a ribera d'o río Cinca y arredol d'a cuenca d'o barranco de Sant Visorio, que baixa dende a sierra d'ixe nombre y fa la boca en o río a poco trozo de lugar. A Buerda ye en a plana aluvial entre a carretera A-138 y o río, y Sant Vicient y Fontanal (os atros dos nuclios d'o municipio) son mas t'alto en a cuenca d'o dito barranco.

O malnombre d'os de a Buerda en a redolada ye «gurrions de canalera», embotada que s'ha asegurau que dimana d'o caráuter ubierto y alegre d'os suyos naturals.[3] En Sobrarbe, «gurrión de canalera» ye una exprisión que viene d'o comportamiento nupcial d'os gurrions (Passer domesticus), que gosan fer niedo en as canaleras d'os tellaus a principios de primavera y entre que se fan as parellas, os masclos no paran de cantar y d'encorrer a la fembra contino.

Cada primavera, o gurrión en a canalera.
Popular

S'ha de fer notar o posible doble sentiu en a exprisión, pos o gurrión a la vez que puede personificar l'alegría y o treballo, tamién puede estar tabolero y fer-se pesau.

En A Buerda, dende 1980 se publica a revista trimestral El Gurrión, que en o mes de febrero de 2021 esvolarció o numero 162: cuasi 5700 pachinas d'hemeroteca.

Cheografía

O termino municipal de a Buerda ye o segundo mas chicote de tot Sobrarbe, por extensión, solo por dezaga de Palo en a Fueva. Limita a l'este con o río Cinca, por o norte con Puertolas, por o sud con l'Aínsa-Sobrarbe y por l'ueste con o troz de Boltanya que dentra ta valle' Vio (Murillo de Sant Pietro).

As buegas d'o municipio son en o tozal de Guardia en norte con o termino d'Escalona (Puertolas), o tozal d'o Pozo y o tozal d'as Cruces en l'alto d'a sierra de Sant Visorio con o de Boltanya, y o tozal de Regaderas y o barranco de río-Forcaz con l'Aínsa.

O termino concabe en esencia a cuenca hidrografica d'o barranco de Sant Visorio, que tamién en dicen de San Vicente u de a Sierra, dende o cabecero en a sierra de Sant Visorio dica la boca en a Cinca. As casas mas baixas d'o lugar de a Buerda, y en especial o barrio Mingué, sufren de cabo a cuan as creixidas d'o barranco dada la forma d'embudo d'o termino municipal y porque o cauce s'encaixona entre a Plana y as laderas de Cosinyor uns metros antes d'arribar ta lugar. O municipio ha feito a-saber-las inversions en acondicionar o cauce d'este barranco a lo largo d'os anyos.

O municipio ye formau de tres nuclios: a Buerda ye a capital municipal, seu de l'achuntamiento, a ilesia parroquial y bella infraestructura como a pista polideportiva, a piscina municipal y o parque. San Vicente-Sant Vicient d'a Buerda- ye a 3 km por pista asfaltada y tiene una quincena d'habitants, y Fontanal que ye un mas en o monte d'o municipio.

O lugar d'a Buerda ye dividiu en tres barrios: o barrio d'a Ilesia (bella vez tamién en dicen a Plaza), o barrio San Juan y o barrio Mingué. O primero y os dos zagueros son separaus por o barranco. O segundo y o tercero entre si lo i son por a carretera.

Un poquet de toponimia

A fuent d'a Plaza, de 1888. Dezaga casa Sesé y casa Carrera, y de fondo a torre d'a ilesia.

En o termino municipal d'a Buerda esiste una toponimia aragonesa abundante. Por alto d'o barrio d'a ilesia s'alza un monte que ye plano por alto y ye aon se troba buena cosa d'os campos de secano d'o lugar. Recibe o nombre de a Plana, dividida en Plana Abajo, Plana Enmedio y Plana Ermita. Cruz-Calvario, Tozals: Os Castillons, o sarrato Cocullón, o tozal de Regaderas, o tozal Corona y mas t'allá, pasando de río Forcaz, o sarrato a Coda Sartén que pertenece a l'Aínsa, y os campos de Troteras que parten entre l'Aínsa y Boltanya.

En a cuentra d'o barranco, por alto d'o barrio San Juan, ye o tozal de Guardia u A Guardia. An rematan as zagueras casas de barrio San Juan pasa o barranco a Vinyeta, y dimpués os campos d'ixe nombre tamién. Luego vendrá Vinyacequia y dimpués Cosinyor y os suyos campos y terreros.

Barranco Sant Visorio, barranco Fontanal, barranco a Vinyeta, barranco Royo, barranco río Forcaz, barranco a Rabosa, barranco Melonera, barranco os Castillons, barranco Fondo, tamién o barranco Os Guaz, toponimo curioso que ye una forma arcaica de o plural de uerto (o guarto > os guarz > Os guaz).

Bel uerto y campos de regano: A Ribera, A Espuenda, Estanyuelos, os Cuairons, uerta o Río, uerta o Molino, o Reguero, o Filador, o Flaire, etc.

As fuents: a Fuente-Penya, a Fuent Melonera, a Fuent d'a Tosca, a Fuent Vieja, a Rabosa, etc. y a fuent d'a Plaza son eixemplos.

Historia

Son pocas as referencias que i hai sobre a Buerda antes d'o sieglo XVI, y en cheneral fan referencia a o lugar de Sant Vicient d'a Buerda u a suya ilesia. A mas antiga d'estas ye de 1055.[4]

O 25 d'octubre de 1559, Don Pedro Vitales visitó a ilesia de Sant Vicient en nombre d'o bispe de Uesca. Manda fer o zarramiento d'o cimenterio y que se construiga l'abadía.[5]

O 21 d'aviento de 1610 visitó l'Aínsa o cartografo portugués João Baptista Labanha. Dende ixa villa replega información sobre os lugars que i son cerca. Asinas ye como amanece a Buerda:

La villa tiene 4 aldeas de su jurisdicción: San Vicente y Blabuerda, que tendrán sesenta vecinos y pretenden segregarse de este señorío, y también tiene Guasso con 30 vecinos y La Torrezilla con 10 vecinos, que dista 1 legua de Aynsa.[6]

Casas

As casas d'a Buerda en a segunda metat d'o sieglo XX yeran:

  • Por o barrio San Juan: Casa Chorche, casa Emeterio, casa Pueyo, casa Puyoleta, casa Buil, casa Manco, casa García, casa Terrero, casa Coronas y casa Pía, casa Agustín, casa Juana y casa Pardineta.
  • Por o barrio Mingué: casa Navarro, casa o Portugués, casa Cerezo (viella) y casa Murillo.
  • Por o barrio a Ilesia: casa Manolico, casa Navalés, casa Vicién y casa Turmo (a d'o barranco), casa Rosa, casa For y casa Castro, casa Benita, casa Bellosta, casa Amalia Vicién, casa Orosia, casa Susana, casa Turmo (viella), casa Casilda y casa Ferrero, casa Ferraz, casa Roque, casa Borens, casa Cosculluela, casa Lafalla y casa Arcas, casa Botiguero, casa Pardina, casa Sagún, casa Barrabés y casa Pardina, Casa Migalico, casa l'Arriero, casa Timio, casa Broto y a Ferrería, casa Mur u casa Fanlo, casa Soro y casa Manolé, casa Maístro, casa Juan Lascorz, a ilesia y casa Chirón, casa Turmo (l'hotel y a tienda), casa Cerezo a nueva, casa Antigüedades (porque teneban ixe comercio), a Casa-escuela y casa Miranda, casa Carrera, casa Escalona, casa Salinas, casa Medica, casa Notario, casa Felipe, casa Lanau, casa Torrén, casa Falceto y casa Sesé, l'Abadía, casa Lanzón, casa Escartín, casa Felipe d'abajo, casa Buetas y casa Nao.

Demografía

Demografía d'o termino municipal d'a Buerda

Se incluyen as entidaz menors, que son Sant Vicient d'a Buerda y Fontanal.

Evolución demografica en o s. XIX.[7]
1842185718601877188718971900
356*652667420418450418

* Población de dreito, no pas de feito

Evolución demografica en o s. XX.[7]
19001910192019301940195019601970197819811991199619982000
418427441389387327297245191159155180179172
E. demografica en o s. XXI.[8]
2001200220032004200520062007200820092010201120122013201420152016201720182019
167168167166171169177180172167169156156156155167158157162


Evolución demografica
20212022202320242025202620272028-
-146-------

1990- : población de dreito.
Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Demografía d'o lugar d'a Buerda

No tracta si que d'o nuclio d'a Buerda (se saca Sant Vicient y Fontanal)

E. demografica en o s. XXI.
200120022003200420052006200720082009
148149147147151151152155151

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals[9]
Partiu19791983198719911995199920032007201120152019
Partido de los Socialistas de Aragón--555555555
Partido Popular-5----00000
Independients5----------
Total55555555555

Alcaldes

Lista d'alcaldes
LechislaturaNombrePartido politico
19791983Francisco Lanau Orús[10]Independient
19831987
19871991Enrique Campo SanzPartido de los Socialistas de Aragón
19911995Enrique Campo SanzPartido de los Socialistas de Aragón
19951999Enrique Campo SanzPartido de los Socialistas de Aragón
19992003Enrique Campo SanzPartido de los Socialistas de Aragón
20032007Enrique Campo SanzPartido de los Socialistas de Aragón
20072011Enrique Campo SanzPartido de los Socialistas de Aragón
20112015Enrique Campo SanzPartido de los Socialistas de Aragón
20152019Enrique Campo Sanz[11]Partido de los Socialistas de Aragón
20192023
20232027Ricardo Torrente Alcampel [12]PSOE

Galería

Fiestas

Municipios achirmanaus

  1. - Cadelha e Trashèrra (dpto. d'Altos Pireneus, Occitania, Francia)

Se veiga tamién

Referencias

Vinclos externos