Idioma anglo-normando

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Anglo-normando
Normand
Localización cheografica
Estau{{{estau}}}
País{{{país}}}
Rechión{{{rechión}}}
Parlau en Anglaterra
Escocia
Galas
Irlanda
Lugars principals
Estatus
Atras denominacions
Charradors
Oficial en
Reconoixiu en
Regulau por
VitalidatLuenga muerta
Literatura
Escritors principals
Rasgos dialectalsBase normanda con elementos picardos y angleses.
Clasificación lingüistica
Indoeuropea
Codigos
ISO 639-1
ISO 639-2
ISO 639-3xno
SIL

L'anglo-normando ye a luengas d'oïl que parlaba a clase dirichent en Anglaterra mientres a dominacion normanda y coexistiba como luenga escrita con o latín y l'anglés. Tamién plegó a parlar-se en Irlanda, Escocia y Galas por as conquistas y influencias politicas normandas.

L'orichen de l'anglo-normando estió en l'arribada en Anglaterra dende Normandía de muitos nobles y os seguidors suyos dimpués d'a victoria de Guillén o Conquiridor en a Batalla de Hastings (1066). No toz nuevos ocupants yeran normandos d'orichen, tamién vinioron parlants d'as diferents luengas d'oïl dende o norte (picardo), dica l'ueste. Esta mescla se convertió en una sola luenga d'oïl insular conoixida como "francés anglo-normando", que se feba servir comunment en literatura a l'administración dende o sieglo XII dica o sieglo XV. Ye dificil de conoixer en muitos aspectos como se charraba realment porque lo que se conoixe se reduce a lo que s'escribiba. Manimenos ye claro que l'anglo-normando estió en gran mesura a luenga parlada por a clase alta en l'Anglaterra medieval.

Se parlaba en os chuzgaus, en as escuelas y universidaz, y en cualques intes por o menos en cualques seccions de l'alta burguesía y d'a burguesía creixient. A correspondencia privada y comercial se feba en anglo-normando y anglo-francés dende o sieglo XIII dica o sieglo XV, encara que o luengache escrito d'o norte de Francia a sobén substituiba as formas escritas insulars. Se sabe que bi habió clases socials diferents d'a nobleza que s'interesaban por aprender francés: se conserva manuscritos que contienen materials pa instruir a parlants no nativos de datan d'o sieglo XIV tardano.

Encara que l'anglo-normando fue a la fin eclixau por l'anglés moderno, ha estau usau prou amplament pa haber puesto influir en o vocabulario anglés deixando-ie caracters ampraus pa cutio. Asinas muitas parolas chermanicas que tienen cognatos que encara se troban en alemán u en neerlandés u s'han perdiu u encara existen como sinonimos de parolas d'orichen galorromanico. Gramaticalment l'anglo-normando tenió poco impacto en l'anglés, encara que bi ha termins legals y oficials con l'orden d'os adchectivos y substantivos orichinal diferent de l'anglés, por eixemplo attorney general ("procurador cheneral"), heir apparent ("hereu natural"), court martial ("cort marcial", "tribunal militar") y body politic ("sistema politico"), calcaus d'as luengas d'Oil.

Uso y evolución

L'anglo-normando nunca no estió a principal luenga administrativa d'Anglaterra: o latín estió a luenga principal de rechistro en documentos legals y atros documentos oficials en a mes gran part d'o periodo medieval. Manimenos, dende zaguers d'o sieglo XII dica primers d'o sieglo XV, l'anglo-normando y dimpués l'anglo-francés yeran muito usaus en rechistros legals, estatutos, ordinacions, correspondencia oficial y comercio en toz os livels; yera a luenga d'o rei, a cort y a clase alta. Bi ha evidencia tamién que as parolas foranas a sobén entraban en l'anglés a traviés de l'anglo-normando dende o latín, griego, italiano, arabe u castellano.

O luengache d'os zaguers documentos prenió beluns d'os cambios que se yeran fendo en as luengas d'oïl y perdió muitas d'as suyas caracreristicas especificament normandas u dialectals, converchendo t'o francés. D'esta traza l'anglo-francés permaneixió (por o menos en cualques aspectos en cualques livels socials) como part d'o continuum dialectal d'o francés moderno, encara que a sobén con diferent ortografía. Con o tiempo, l'uso de l'anglo-francés s'estendilló ta campos de dreito, administración, comercio y ciencia, conservando-se-ne un rico legau documental que ye indicativo d'a vitalidat y importancia d'a luenga.

A zaguers d'o sieglo XV, manimenos, o que quedaba d'o francés insular ya s'heba anglizau muito, por eixemplo o "francés legal" u law french.

Caracteristicas

Como luenga d'oïl, l'anglo-normando s'heba desarrollau colateralment respecto a los dialectos galorromanicos que eventualment se convertiría en o francés parisién, en termins de gramatica, pronunciación y vocabulario. Ye important fer acordanza tamién que antes d'a firma d'a Ordinación de Villers-Cotterêts en 1539, y mesmo muito tiempo dimpués en a practiva, o francés no heba estau standardizau como un luengache administrativo oficial d'o Reino de Francia.

L'anglés meyo yera muito influiu tanto por l'anglo-normando como dimpués por l'anglo-francés. W.Rothwell ha clamau a l'anglo-francés como o vinclo desapareixiu porque muitos diccionarios etimolochicos pareixen ignorar a contribución d'este luengache en l'anglés y porque l'anglo-normando y l'anglo-francés pueden explicar a transmisión de parolas dende o francés a l'anglés, y plenan o vago deixau por l'ausencia de rechistros documentals en anglés (en a suya mes gran part) entre 1066 y 1380.

A morfolochía de l'anglo-normando y a suya pronunciación pueden estar dedueitas por o suyo herencio en l'anglés. Sobre tot se fa en comparanza con o francés continental. L'anglés tien muitos doblez linguisticos como resultau d'as diferencias entre l'anglo-normando y o francés continental.

  • warranty ("garantía legal", "garantía de compra") - guarantee ("garantía d'un producto", "promesa").
  • warden ("guarda forestal", "alcait d'una cárcel") - guardian ("guardián", "protector", "tutor").
  • catch ("agafar", "agarrar") - chase ("cazar").

Se puet comparar tamién:

  • wage (anglo-normando) - gage (francés). En anglés significa "paga", "salario" y en francés tamién, pero prene atros significaus como "sinyal de muestra" u "chicota sanción".
  • wait - guetter (francés, francés antigo guaitier, cognato de l'aragonés "aguaitar"). En anglés significa "aguardar" y en francés "aguardar aguaitando u con impaciencia".
  • war (anglo-normando werre) - guerre (francés), en os dos casos con o significau de "guerra".
  • wicket (anglo-norman) - guichet (francés, dende o normando). En francés significa "abertura chicota", "finestreta d'atención a lo publico", "taquilla" y en anglés significa "aro" u "tocho de criket".

A palatalización d'as consonants velars debant de vocals produció diferents resultaus en normando con respecto a la luenga d'oïl central que esdevió o francés. Por eixemplo l'anglés tien formas como fashion venidas dende o normando féchoun y diferents a lo francés moderno façon (as dos provinients d'o latín factio, factiōnem).

A palatalización d'as consonants velars debant de /a/ que afectó a la evolución fonetica d'o francés no se desvinió en os dialectos normandos a lo norte d'a linia Joret. L'anglés doncas ha heredau parolas que conservan a velar plosiva que o francés tien como fricativa.

English< Normando= Francés
cabbage< caboche= chou
candle< caundèle= chandelle
castle< caste(l)= château
cauldron< caudron= chaudron
causeway< cauchie= chaussée
catch< cachi= chasser
wicket< viquet= guichet
plank< planque= planche
pocket< pouquette= poche
fork< fouorque= fourche
garden< gardin= jardin
cattle< *cate(l)= cheptel (francés antigo chetel)

Atras parolas como captain, kennel y canvas eixemplifican como o normando conserva o fonema /k/ d'o latín que no ha conservau o francés.

Manimenos, l'anglo-normando tamién ha permeso a entrada en l'anglés de parolas francesas con fonetica no normanda como challenge ("desafiamiento"), clarament diferent d'o normando calenge.

Tamién bi heba diferencias vocalicas, apreciables si comparamos l'anglo-normando profound, soun y round con o francés parisién profond, son y rond. As primeras se pronunciaban orichinariament denasalizadas como profoond, soond y roond, pero dimpués prenioron a suya pronunciación moderna en anglés.

Como muitas parolas entraban en l'anglo-normando dende o francés a traviés d'o normando no yeran afectadas por procesos de cambio fonetico que continaban en parz d'o continent. L'anglés a vegadas preserva as pronunciacions mes antigas, por eixemplo 'ch' yera /tʃ/ en francés medieval; o francés moderno tien /ʃ/ pero l'anglés ha preservau o fonema antigo en parolas como chamber, chain, chase y exchequer.


Luengas romances
Aragonés | Arrumano | Astur-leyonés | Castellano | Catalán | Corso incluindo o gallurés | Chudeocastellano | Dalmata | Francés incluindo o diasistema d'as luengas d'oïl con o Borgonyón, Campanyés, Franco-Contés, Galó, Lorenés, Normando (Guernesiés, Jèrriais y Anglo-normando), Petavín-Santonchés, Picardo y Valón | Francoprovenzal | Friulán | Gallego | Istriot | Istrorrumano | Italiano | Ladino | Ligur | Lombardo | Meglenorrumano | Napolitán | Occitán incluindo o gascón y l'aranés | Piemontés | Portugués | Rumanche | Rumano | Sardo incluindo o sasarés | Siciliano | Veneciano