3. milenij p. n. e.
3. milenij p. n. e. pokriva rano i srednje bronzano doba. On predstavlja period kada je ojačao drevni imperijalizam, odnosno želja za osvajanjem, pogotovo kod gradova-države na Bliskom Istoku, dok su Indoevropljani počeli svoju ekspanziju prema Anatoliji, Evropi i Centralnoj Aziji. Civilizacija Drevnog Egipta je dosegla svoj vrhunac sa Starim kraljevstvom. Procjenjuje se da se stanovništvo svijeta udvostručilo i dostiglo oko 30 miliona ljudi.
Pregled
Prethodni milenij je svjedočio pojavi napredne, urbanizirane civilizacije, nove metalurgije temeljene na bronzi koja je povećala produktivnost poljoprivrede, te nove načine komunikacije u obliku pisma. U 3. milenijumu p. n. e. je porast bogatstva, bilo intelektualnog ili fizičkog, postalo povodom nadmetanja i sukoba među gradovima, a vladari pokušavali akumulirati još više bogatstva i vlasti. Zajedno s time je došla pojava prvih oblika mega-arhitekture, imperijalizma, organiziranog apsolutizma i internih revolucija.
Civilizacije Sumera i Akada u Mezopotamiji su postale skup zavađenih gradova-država među kojima su bili česti ratovi. Sukobi bez prestanka su znali imati snažan utjecaj na resurse, energiju i stanovništvo. Manje gradove-države su počeli uništavati i osvajati veći, a osvajači postajali sve veći dok Sargon Akadski nije uspio proširiti svoj imperij na cijelu Mezopotamiju. Veličina te države neće biti premašena sve do Asirije 1500 godina kasnije.
U Starom kraljevstvu Egipta, ideja o aposlutnoj vlasti se dodatno širila kroz osvajanja. Vojne ekspedicije su slane kroz kraljevstvo s ciljem da se dovode na huljade robova. The Egipatske piramide sagrađene tokom ovog milenijuma će hiljadama godina ostati najviše i najveće ljudske građevine. U Egiptu su isto tako faraoni počeli sebe prikazivati kao bogove porijekla drukčijeg od ostalih ljudi. Čak i u Evropi, koja je u to doba još bila u neolitskom periodu, su graditelji megalita sebi pravili slične spomenike. Na Bliskom Istoku i na Zapadu tokom 3. milenijuma p. n. e. su tako vladari i arhitekti uvodili značajne novosti.
Pred kraj milenijuma je Egipat iskusio prvu narodnu revoluciju zabilježenu u historiji. Nakon dugotrajnih ratova Sumerani su shvatili prednosti ujedinjenja pod stabilnim političkim uređenjem, odnosno velikom državom, pa su postali relativno miroljubiva, dobr organizirana i složena tehnokratska država koja se vezuje uz 3. dinastiju Ura. Ta se dinastija kasnije počela boriti s valovima nomadskih osvajača poznatijih kao Amoriti, i koji će igrati značajnu ulogu u regiji kroz sljedeće vijekove.
Događaji
- Sirija: Osnivanje grada Mari (29. vijek p. n. e. )
- Irak: Stvaranje Kraljevstva Elam
- Nicanje stabla bristleconskog bora - "Metuzalema" oko 2700. p. n. e., najstarijeg poznatog danas živućeg drva
- Dinastija Lagaš u Sumeriji
- Zlatno doba Ura u Mezopotamiji. (2474–2398. p. n. e.)
- Treća i Četvrta dinastija Egipta.
- Ujedinjena Civilizacija Doline Inda (2600. p. n. e.)
- Indoevropljani prvi put napadaju Grčku (23. vijek p. n. e.)
- Megalitska, Kultura svezanog posuđa i Beaker cvatu u Evropi.
- sredina i kraj 3. milenijum, Helensko naseljavanje grčkog kopna.
Ekološke promjene
- Masovna migracija ljudi iz Centralne Sahare u Zapadnu Afriku, moguće uzrokovana klimatskim promjenama koje su počele u 4. milenijum p. n. e..
Važne ličnosti
- Djoser, kralj Egipta, naručitelj Stepenaste piramide u Saqqari.
- Gilgameš, peti kralj Prve dinastije Uruka, postao trajno zabilježen zahvaljajući prvom svjetskom književnom djelu Ep of Gilgamešu (cca. 26. vijek p. n. e.)
- Khufu, kralj Egipta, graditelj Velike piramide u Gizi
- Urukagina, kralj Lagaša, tvorac prvog poznatog zakonika. (24. vijek p. n. e.)
- Lugalsaggizi, kralj Uruka i Umme osvaja Lagaš (2371–2347. p. n. e.)
- Sargon Veliki, osnivač carstva Akada i Sumerije (2371–2316. p. n. e. srednja kronologija)
- Ur-Nammu osnivač 3. dinastije Ura (2112–2095. p. n. e. srednja kronologija)
- Tri Uzvišena i Pet careva Kine
Kulture
- Stari elamitski period (ca. 2700. p. n. e. – 1600. p. n. e.)
- Kultura svezanog posuđa (također Kultura bojnih sjekira ili Kultura jednog groba)
- kasna majkopska kultura
- kasna kultura Vinče
- kasna Funnelbeaker kultura
- Badenska kultura
- Kultura globularnih amfora
- rana kultura Beaker
- Jamna kultura, Kultura katakombi, mogući izvor indoevropske satemizacije.
- Sintashta-Petrovka-Arkaim kultura se stvara od kulture katakombi oko 2200. p. n. e., mogući izvor Proto-Indoiranaca.
Pronalasci, otkrića, pojave
- Grnčarija razvijena u Amerikama (30. vijek p. n. e.)
- Kinezi bilježe kometu
- Gradnja Velike piramideu Gizi (26. vijek p. n. e.)
- Jedra korištena na brodovima (20. vijek p. n. e.)
- Prvi zigurati sagrađeni u Sumeru
- Civilizacije Bliskog istoka ulaze u bronzano doba oko 3000. p. n. e.
- Najstariji poznati šamanski krug sagrađen u Amerikama
- Bronza i metalurgija se pojavljuju u Irskoj.
- Kočije se pojavljuju u Centralnoj Aziji prije 2000. p. n. e.
Kulturni spomenici
- Dovršetak Velike piramide u Gizi
- Dovršetak prve faze stonehengeskog spomenika u Engleskoj
- Era piramide/opservatorije Buena Vista u Peruu