Zejdije
Zejdije (na arapskom: الزيدية az-zaydiyya) su sekta koja je u 8. vijeku nastala iz šiitskog islama. Ime su dobili po Zejd ibn Aliju, unuku Husejna ibn Alija. Sljedbenici zejdijskog učenja nazivaju se zejdijskim šiitima i čine 35-40% populacije muslimana u Jemenu.[1]
Postanak zejdija
Zejdije su nastale u doba Zejdovog neuspjelog ustanka protiv emevijskog halife Hišama ibn Abd el-Malika, koji je vladao od 724. pa do 743. Zejdije se nazivaju tim imenom da bi se razlikovale od ostalih šiita koji su odbili da učestvuju u Zejdovom ustanku.
Zejdije su bili najveći šiitski mezheb sve do 16. vijeka i širenja Safavija koji su doprinijeli širenju džaferijskog mezheba. Za razliku od džaferija, Zejdije ne vjeruju u nepogrešivost imama.[2] Zejdije vjeruju da je narod Kufe izdao Zejda i da je zbog toga Zejd ubijen. Prema procjenama iz 2014. zejdije čine 0,5% svjetske muslimanske populacije.
Fikh
Zejdije slijede učenja Zejda ibn Alija koja su zapisana u knjizi Majmu’ al-Fiqh (na arapskom: مجموع الفِقه). Zejdijski fikh sličan je fikhu hanefijskog mezheba sunitskog islama. Osnivač hanefijskog mezheba Ebu-Hanifa imao je povoljan pogled prema zejdijama.[3]
Teologija
Zejdijska teološka literatura podržava stavove mu'tezila u pogledu na pravdu, ljudsku odgovornost i političke implikacije, tako da prema zejdijskom učenju muslimani imaju etičku i pravnu obavezu da ustanu i svrgnu nepravedne vođe, uključujući nepravedne sultane i halife.[4]
Teološki zejdije su najsličinije mu'tezilama, iako se razlikuju u pogledu na zejdijsku doktrinu imama, koju mu'tezile odbacuju. Od svih šiitskih sekti i mezheba, zejdije su najsličnije sunitima,[5] jer zejdije dijele najsličnije doktrine i mišljenja sa sunitskim učenjacima.[6]
Vjerovanja
Kao i svi muslimani i zejdije potvrđuju šehadet kao osnovni princip islama. Zejdije smatraju da muslimani koji počine velike grijehe, a ne pokaju se, ne treba da se svrstavaju ni u muslimane ni u nevjernike.
U pogledu doktrine imameta zejdije smatraju da lider ummeta mora biti potomak poslanika Muhammeda kroz njegovu kćerku Fatimu, čiji su sinovi bili Husejn i Hasan.
Zejdije vjeruju da je Zejd ibn Ali bio zakoniti nasljednik imameta jer je vodio pobunu protiv Emevija, za koje je on smatrao da su tirani. Muhammed el-Bakir, peti imam isna-ašerija i četvrti imam ismailija, nije učestvovao u politici niti je podizao ustanke, a zejdije smatraju da se pravi imam mora boriti protiv tiranskih lidera.[7] Ebu-Hanifa izdao je fetvu u korist Zejdove pobune protiv Emevija. Čak je finansirao ustanak i pozivao ljude da se pridruže Zejdu.[8]
Zejdije ne vjeruju u nepogrešivost imama, kao ostali šiiti. Zejdije ne vjeruju da se imamet mora prenositi preko oca na sina već vjeruju da bilo koji potomak Husejna ili Hasana može biti imam. Ortodoksni šiiti također ne vjeruju da se imamet mora neophodno prenositi sa oca na sina.
Kako prenosi osmi isna-ašerijski imam Ali el-Reza njegov djed, Džafer es-Sadik, podržavao je Zejdov ustanak.[9] Džaferova ljubav prema Zejdu bila je ogromna. Kada je Džafer pročitao pismo koje ga je obavijestilo o Zejdovoj smrti, pao je i počeo plakati.[9]
Historija
Među najranijim zejdijama postojala je razlika u pogledu na prve tri halife. Grupa džarudija, koja je ime dobila po Ebu el-Džarudu Zijad ibn Ebi Zijadu, smatrala je da su ashabi trebali priznati Aliju za prvog halifu. Džarudije odbijaju legitimitet Ebu-Bekrove, Omerove i Osmanove vladavine. Džarudije osuđuju Talhu i Zubejra zbog njihovog učešća u ustanku protiv Alije. Džarudije su bile aktivne tokom kasne vladavine Emevija i početka vladavine Abasija. Iako su njihova učenja postala dominantna među kasnijim zejdijama (pogotovo u Jemenu), džarudije su izumrle u Iraku i Persiji zbog nasilnog prevođenja na džaferijska učenja od strane Safavija.
Skupina sulejmanija, koji su ime dobili po Sulejmanu ibn Džariru, smatrali su da bi se pitanje imameta trebalo riješiti konsultacijom. Smatrali su da su Ebu-Bekr i Omer pogriješili što nisu slijedili Aliju, ali da nisu počinili grijeh.
Skupina tabirija, butrija ili salihija ime je dobila po Kasiru en-Neva el-Abtaru i Hasanu ibn Salihu. Njihovi pogledi bili su identični sa pogledima sulejmanija, samo što su svrstavali Osmana u istu grupu sa Ebu-Bekrom i Osmanom.[10]
Zejdije smatraju da je pojam rafidija koristio Zejd ibn Ali za one koji su ga napustili u zadnjim satima njegovog života jer je odbio da osudi Ebu-Bekra i Omera.[11] Zejd je ogorčeno da su oni rafidije, oni koji odbijaju. Ovaj pojam i danas pogrdno koriste zejdije i suniti opisujući šiite isna-ašerije, koji slijede džaferijski mezheb.[12]
Dinastije
Idrisije
Idrisije su bili arapska[13] zejdijska[14][15][16][17][18][19] dinastija koja je vladala na prostoru današnjeg sjevernog Maroka. Ime je dobila po osnivaču Idrisu I.
Alavidi
Alavidi su uspostavili zejdijsku državu u sjevernom Iranu 864.[20] Njihovu državu je 928. srušila sunitska dinastija Samanida. Oko četrdeset godina kasnije država je oživljena u sjeverozapadnom Iranu.
Benu Uhajdir
Benu Uhajdir bila je dinastija koja je vladala centralnom Arabijom od 867. do barem sredine 11. vijeka.[21]
Bujidi
Bujidi su bili persijska dinastija. Iako su u početku slijedili zejdijsko učenje,[22] kasnije su prihvatili isna-ašerijska učenja.
Hamudidi
Hamudidi su bili berberska dinastija koja je vladala južnom Španijom u 11. vijeku.
Rasidi i Mutaveklijsko kraljevstvo Jemen
Prva zejdijdska država u Sjevernom Jemenu osnovana je 893. u Sa'di. Rasidski imamet nastavio se kroz dinastiju Kasimija i Mutaveklijsko kraljevstvo Jemen sve do 1962. Nakon pada Mutaveklijskog kraljevstva mnoge zejdije u Sjevernom Jemenu su prešle na sunitski islam.[23] Rasidska država je na početku slijedila džarudije,[24] da bi kasnije uslijed kontakta sa hanefijskim i šafijskim mezhebima sunitskog islama, počela slijediti sulejmanije.
Husi
Od 2004. pokret Husi (na arapskom: الحوثيون al-Ḥūthiyyūn) vodi oružanu borbu protiv vlade Jemena. Husi tvrde da se bore protiv diskriminacije koju vlada čini nad njihovim narodom.
U septembru 2014. Husi su preuzeli kontrolu nad glavnim gradom Jemena, San'om.