Erdlerz
Erdlerz (ya bûmlerz, ya zi zelzele) bınê erdi de u zerrekê erdi de cayo ke tede enerciye veciyena u riyê enerciye ra pıhelê sismiki vıraziyenê, cı rê vaciyeno. Dıma pıhelê sismiki hetê corêni ra resenê u erdi lerznenê, şanenê u lewnenê. Enê hediseyi rê be namê kılmeki ra erdlerz vaciyeno. Cayo ke tede erdlerz beno uca de aktivita sismike zi esta ke frekansê erdlerzi, erdlerz çıqas gırdo u kamci grube ra kewneno, inan mocnena. Erdlerz be aletê sismografi yeno peymıtene. Şınasiya ke erdlerzi sero guriyena, cı rê sismolociye vaciyena. Gıraniya erdlerzan be peymıtoğê Moment magnitudi (ya zi be peymıtoğê ke zemanê veri de guriyêne: peymıtoğê Richteri) areste bena. Peymıtoği ra gore erdlerzê ke hirê (3) u bınê cı de ca gênê zerar nêdanê, nêhesiyenê u lerznayışê cı tede tey nêveciyenê. Erdlerzê ke hewt (7) u corê cı derê, inan rê erdlerzê rıcıyayışi vaciyenê. Şıdetê lerzayışi be peymıtoğê Mercalliê şıdeti yeno peymıtene. Erdlerz bınê erdi de kamca de beno u uca çıqas xoriyo, no zi muhimo u quweta erdlerzi vırneno.[1]
Hirê tipê fayan estê. Namê fayi şınasiya erdlerzi de erdlerz kamcayi şıkneno, fayo ke terefê erdlerzi ra şıkiyeno cı rê vaciyeno.[2]
Vêrde de erdlerzê pili
| Rank | Serre | Ca | Erdlerz | Gırdiye |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 1960 | Valdivia, Şili | 1960 Erdlerzê Valdivia | 9.5[3] |
| 2 | 1964 | Prince William Sound, Alaska, DAY | 1964 Erdlerzê Alaska | 9.2[3] |
| 3 | 2004 | Okyanuso Hind, Sumatra, İndonezya | 2004 Erdlerzê û tsunamiyê Okyanusê Hindi | 9.1[3] |
| 4 | 2011 | Okyanuso Pasifik, Tōhoku (eyalet), Japonya | 2011 Erdlerzê û tsunamiyê Tōhoku | |
| 5 | 1952 | Kamçatka, Federasyonê Rusya | 1952 Erdlerzê Severo-Kurilski | 9.0[4] |
| 6 | 1868 | Arica, Şili (dıma Peru) | 1868 Erdlerzê Arica | 9.0 (est.)[5] |
| 7 | 1700 | Okyanuso Pasifik, DAY u Kanada | 1700 Erdlerza Cascadia | 8.7–9.2 (est.) [6] |
| 8 | 869 | Pasifik , Tōhoku (eyalet) , Japan | 869 Erdlerzê Jogan Sanriku | 8.9 (est.) |
| 9 | 1611 | Pasifik , Hokkaido, Japan | 1611 Erdlerzê Sanriku | 8.9 (est.) |
| 10 | 1762 | Chittagong, Bengladeş | 1762 Erdlerzê Arakani | 8.8 (est.) |
| 11 | 1833 | Sumatra, İndonezya | 1833 Erdlerzê Sumatra | 8.8 (est.) |
| 12 | 1906 | Ekvador – Kolombiya | 1906 Erdlerzê Ekvadori | 8.8[3] |
| 13 | 2010 | Offshore Maule, Şili | 2010 Erdlerzê Şili | 8.8[3] |
| 14 | 1950 | Assam, Hindistan | 1950 Erdlerzê Assam–Tibeti | 8.7 |
| 15 | 1707 | Pasifik , Shikoku (eyalet), Japan | 1707 Erdlerzê Hōei | 8.7 (est.) |
| 16 | 1730 | Valparaiso, Şili | 1730 Erdlerzê Valparaisoyi | 8.7 (est.)[7] |
| 17 | 1755 | Atlantik, Lizbon, Portekiz | 1755 Erdlerzê Lizboni | 8.5–9.0[8] |
| 18 | 1965 | Rat Islands, Alaska, United States | 1965 Erdlerzê Adeyanê Rati | 8.7[3] |
