Έβρος (Θράκη)

Κατά τη μυθολογία, ο Έβρος ήταν γιος του Αίμου και της Ροδόπης και λατρεύτηκε από τους παρέβριους Θράκες ως θεός, όπως μαρτυρεί αναθηματική επιγραφή των αυτοκρατορικών χρόνων.^[1] Σύμφωνα με άλλη μυθολογική παράδοση, ο ποταμός παλιότερα ονομαζόταν Ρόμβος και αργότερα μετονομάστηκε Έβρος, από τον γιο του Κάσσανδρου, μυθικού βασιλιά της Θράκης, που είχε πνιγεί σε αυτόν. Ο Κάσσανδρος έδιωξε τη μητέρα του Έβρου και παντρεύτηκε τη Δαμασίππη. Αυτή ερωτεύθηκε παθολογικά τον Έβρο αλλά εκείνος απέφευγε τη μητρυιά του. Τότε η Δαμασίππη διέδωσε ψευδείς κατηγορίες, ότι δήθεν ο Έβρος θέλησε να τη βιάσει. Γι' αυτό τον λόγο ο Κάσσανδρος κατεδίωξε το γιο του στον ποταμό Ρόμβο. Ο νεαρός έπεσε στα νερά του ποταμού, για να μην πιαστεί από τον πατέρα του, και πνίγηκε. Από τότε το ποτάμι ονομάζεται Έβρος.^[2]

Στην αρχαιότητα ο ποταμός άσκησε μεγάλες επιδράσεις στην πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή των Θρακών. Πρώτα απ' όλα πρόσφερε ένα φυσικό παραποτάμιο (χερσαίο) δρόμο, που συνέδεε το Αιγαίο με τη θρακική ενδοχώρα, αλλά κι έναν υδάτινο δρόμο, καθώς ήταν ναυσίπορος, τουλάχιστον στον κάτω ρου του, δηλαδή από τις εκβολές του ως το σημερινό Διδυμότειχο. Έπειτα, η κοιλάδα του υπήρξε πεδίο έντονης οικιστικής δραστηριότητας και ήταν η πιο αστικοποιημένη περιοχή της Θράκης. Εκτός από τους πολυάριθμους οικισμούς που είχαν ακμάσει κατά μήκος του ποταμού, στις όχθες του είχε χτιστεί η αρχαία πρωτεύουσα των Οδρυσών, η Ουσκουδάμα (κατοπινή Αδριανούπολη), και αργότερα η διοικητική πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας Θράκης, η Φιλιππούπολη, όπως επίσης η Τραϊανούπολη και η Πλωτινούπολη.^[3]

Πηγάζει από τα όρη Ρίλα, πρώην Σκόμιο, της δυτικής Βουλγαρίας και κυλά σε βουλγαρικό έδαφος νοτιοανατολικά, διασχίζοντας την Ανατολική Ρωμυλία, σχηματίζοντας κοιλάδα ανάμεσα στις οροσειρές της Ροδόπης και του Αίμου απ' όπου και διέρχεται από τις πόλεις Πάζαρτζικ, Πλόβντιβ (Φιλιππούπολη), Σβίλεγκραντ. Στη συνέχεια, συναντώντας τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, κοντά στο χωριό Ορμένιο, εισέρχεται για λίγα χιλιόμετρα σε τουρκικό έδαφος, σχηματίζοντας το τρίγωνο του Καραγάτς, κοντά στην Αδριανούπολη, απ' όπου η συνέχεια του ρου του αποτελεί το γεωγραφικό σύνορο μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας, χωρίζοντας και γεωγραφικά τη Δυτική από την Ανατολική Θράκη. Διέρχεται κοντά στις ελληνικές κωμοπόλεις Πύθιο, Φέρες, Διδυμότειχο, Σουφλί, Λάβαρα, Τυχερό, Νέα Βύσσα και στις τουρκικές Μερίτς (Meriç), Κεσάν(η) (Keşan). Εκβάλλει στο βόρειο Αιγαίο Πέλαγος, στο λεγόμενο Θρακικό πέλαγος. Το μήκος του στο ελληνικό έδαφος από τη Νέα Βύσσα μέχρι τις εκβολές του φθάνει τα 206 χιλιόμετρα. Οι κυριότεροι παραπόταμοί του είναι ο Βούργος (Τούντζας), ο Εργίνης, ο Άρδας και ο Ερυθροπόταμος.

Ο Έβρος στις εκβολές του σχηματίζει ένα τεράστιο και δαιδαλώδες δέλτα, το οποίο αποτελεί τον σημαντικότερο υδροβιότοπο της Ελλάδας. Το Δέλτα του Έβρου αρχίζει από το χωριό Πόρος, όπου διακλαδίζεται σε δύο βραχίονες. Δεν είναι πλωτός σε κανένα σημείο του, έχει όμως σημαντικό όγκο υδάτων που χρησιμοποιούνται για παραγωγή ηλεκτρισμού (φράγμα Κυπρίνου), και αρδεύσεις. Είναι από τους πιο σημαντικούς υδροβιότοπους της Ευρώπης και είναι υπό προστασία.

Στις 17-22 Φεβρουαρίου 2005, ο ποταμός λόγω των πολλών βροχοπτώσεων-χιονοπτώσεων ξεχείλισε και περιοχές στο βορειοανατολικό τμήμα του νομού Έβρου και της Αδριανούπολης πλημμύρισαν σε ακτίνα 5-10 χιλιομέτρων. Η στάθμη του νερού έφτασε τα 6,5 μέτρα πάνω από το έδαφος και η περιοχή κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Το Πύθιο, αρκετοί δρόμοι, καλλιέργειες και ένα μέρος των γραμμών του τρένου πλημμύρισαν.^[4][5]

Νέα πλημμύρα σημειώθηκε την 1 Μαρτίου 2005. Στις 2 Μαρτίου η πλημμύρα απλώθηκε και στην περιοχή του Διδυμότειχου και στα Λάβαρα νοτιοδυτικά. Πυροσβέστες και ομάδες διάσωσης επανδρώθηκαν για να βοηθήσουν τους κατοίκους των πληγέντων περιοχών. Ο στρατός ανατίναξε ανάχωμα στην περιοχή μεταξύ Μάνδρας και Λαβάρων, ώστε ο όγκος των νερών στις πλημμυρισμένες εκτάσεις στα Λάβαρα να επαναδιοχετευθεί στον ποταμό.^[6] Στις 7 Μαρτίου 2005 η περιοχή της Αδριανούπολης πλυμμύρισε και το χωριό Καστανιές μετατράπηκε σε λιμνοθάλασσα. Οι πλημμύρες επαναλήφθηκαν και το 2006.^[7]

Πλημμύρες έλαβαν χώρα και στις 16 Φεβρουάριου 2010 στην περιοχή του ποταμού. 120.000 στρέμματα πλημμύρισαν και τα Λάβαρα και ο οικισμός του Πόρου αλλά και ο οικισμός Καραγάτς στην Τουρκία εκκενώθηκαν. Έγινε τεχνητή θραύση του αναχώματος στην τοποθεσία Πέτρα ώστε να εκτονωθούν τα νερά στις πλημμυρισμένες εκτάσεις.^[8]

Τον Αύγουστο του 2010 έγινε η άσκηση «ΕVRΟS 2010» όπου προσομοιώθηκε η εκκένωση, διάσωση κατοίκων στην περίπτωση νέας μελλοντικής πλημμύρας του Έβρου.^[9]

Το 2005 και το 2006 συνολικά 400.000 στρέμματα στην Ελλάδα και 450.000 στρέμματα στην Τουρκία πλημμύρισαν και το φαινόμενο των πλημμύρων τα τελευταία χρόνια επαναλαμβάνεται. Μέρος του προβλήματος αποτελεί το φράγμα του Ιβαΐλογκραντ στον Άρδα ποταμό στη Βουλγαρία (το φράγμα βρίσκεται 6χλμ από τα σύνορα με την Ελλάδα). Όταν γίνεται υπερχείλιση νερού στο φράγμα τα νερά μέσα σε 2-4 ώρες χύνονται ορμητικά μέσω του ποταμού Άρδα στον Έβρο. Οι Βούλγαροι είναι υποχρεωμένοι να ενημερώνουν τις Ελληνικές αρχές πριν την υπερχείλιση του φράγματος, αλλά αυτό πολλές φορές δεν γίνεται εγκαίρως μιας και είναι δύσκολο να προβλεφθεί η υπερχείλιση. Πρόβλημα υπερχείλισης του ποταμού αποτελούν επίσης τα χωμάτινα αναχώματα που έχουν φτιάξει η Ελλάδα και η Τουρκία στην κοίτη του Έβρου: το πλάτος του ποταμού έχει περιοριστεί από τα 2.000 μέτρα στο παρελθόν στα 200 μέτρα σήμερα, με αποτέλεσμα σε περίπτωση μεγάλης ποσότητας νερού η ροή να μην είναι ομαλή.^[10]

Τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο του 2021 σημειώθηκαν δύο μεγάλες πλημμύρες που προκάλεσαν σοβαρές ζημιές και τον θάνατο ενός πυροσβέστη κατά τη διάρκεια διάσωσης παιδιών από πλημμυρισμένο σχολείο.

Στον Έβρο καταλήγουν βαρέα μέταλλα από απόβλητα μεταλλευτικών δραστηριοτήτων στη Βουλγαρία και βιομηχανίες της Τουρκίας. Τα επίπεδα νιτρικών, νιτρωδών, αμμωνιακών αλάτων και ολικού φωσφόρου είναι εξαιρετικά υψηλά στο σημείο εισόδου του ποταμού στην Ελλάδα.^[11]

Ο ποταμός Έβρος οριοθετεί τα σύνορα μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας (εκτός από το σημείο Καστανιών - Αδριανούπολης όπου τα σύνορα είναι στην ξηρά και ο ποταμός διέρχεται από την Αδριανούπολη). Τα τελευταία χρόνια αποτελεί διάβαση προσφύγων και μεταναστών (από Τουρκία, Αραβικές και Ασιατικές χώρες) οι οποίοι εισέρχονται παράνομα από την Τουρκία στην Ελλάδα, ιδιαίτερα την καλοκαιρινή περίοδο που η στάθμη του ποταμού κατεβαίνει. Υπολογίζεται ότι καθημερινώς το 2010 περίπου τριακόσιοι πρόσφυγες-μετανάστες εισέρχονται παράνομα στην Ελλάδα από τον Έβρο με κίνδυνο τη ζωή τους.^[12] Μέσα στο πρώτο επτάμηνο του 2010 είκοσι οκτώ άτομα έχασαν τη ζωή τους (πνίγηκαν στον ποταμό) προσπαθώντας να περάσουν τα Ελληνοτουρκικά σύνορα.^[13]

Το Δέλτα του Έβρου κατοχυρώθηκε οριστικά στην Ελλάδα το 1923, παρά τις τουρκικές τότε διεκδικήσεις.

• Έβρος - Σαμοθράκη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Δέλτα Έβρου (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Τρία διαμάντια στη Θράκη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα: Έβρος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Το δέλτα του Έβρου (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)