Έλληνες της Κάτω Ιταλίας
Οι Έλληνες της Κάτω Ιταλίας ή Γρίκοι ή Γραίκοι ή Γραικάνοι,[2] είναι η κύρια ελληνική μειονότητα της νότιας Ιταλίας,[3][4][5] η οποία βρίσκεται κυρίως στις περιοχές της Γκρετσία Σαλεντίνα (Απουλία) στη χερσόνησο του Σαλέντο, και της Καλαβρίας.[6] Θεωρούνται πως είναι οι εναπομείναντες πληθυσμοί των ελληνικών αποικιών της αρχαιότητας, της Μεγάλης Ελλάδας (Magna Graecia), και των κατόπιν Βυζαντινών κατοίκων της νότιας Ιταλίας.[7]
 | |
| Συνολικός πληθυσμός | |
|---|---|
| Περιοχές με σημαντικούς πληθυσμούς | |
| Επαρχία του Ρέτζο-Καλάμπρια (ειδικά στη Μποβέσια) και Σαλέντο | |
| Απουλία | 54,278 (2005)[1] |
| Καλαβρία | 22,636 (2010) |
| Σικελία | 500 (2012) |
| Γλώσσες | |
| Κατωιταλική διάλεκτος, Ελληνοκαλαβρέζικη διάλεκτος, Ιταλικά | |
| Θρησκεία | |
| Βυζαντινοί Καθολικοί, Ρωμαιοκαθολικοί | |
| Σχετιζόμενες εθνικές ομάδες | |
| άλλοι Έλληνες | |
a Ο συνολικός πληθυσμός υπολογίζεται βάσει αυτών της Απουλία και Καλαβρίας. Ο αριθμός των Γκρίκο έξω από αυτές τις περιοχές δεν είναι γνωστός. | |
Η παρουσία ελληνικών φύλων στη νότια Ιταλία χρονολογείται χιλιάδες χρόνια πριν, όταν και εγκαταστάθηκαν μετά από διαδοχικά κύματα μεταναστεύσεων, ξεκινώντας από τον αρχαιοελληνικό αποικισμό της νότιας Ιταλίας και Σικελίας τον 8ο αιώνα π.Χ., έως και τις Βυζαντινές μετακινήσεις προς την Ιταλία ιδιαίτερα μετά την περίοδο των Οθωμανικών κατακτήσεων. Κατά τον Μεσαίωνα οι τοπικές ελληνικές κοινότητες απομονώθηκαν και διασκορπίστηκαν. Σύγχρονες γενετικές μελέτες επιβεβαιώνουν τη μακροχρόνια γενετική απομόνωση των ελληνόφωνων της Καλαβρίας.[8]Αν και οι περισσότεροι Έλληνες της κάτω Ιταλίας έχουν πλέον ιταλοποιηθεί πλήρως με την πάροδο των αιώνων,[9] η κοινότητα των Γκρίκο κατόρθωσε να διατηρήσει τον χαρακτήρα της ελληνικής της ταυτότητας, καθώς και τις παραδόσεις, γλώσσα και ξεχωριστή κουλτούρα (15% των επωνύμων στην επαρχία της Ρέτζιο Καλάμπρια έχουν Ελληνική προέλευση),[5][6] αν και η καθημερινή έκθεση στα ιταλικά ΜΜΕ και ανταλλαγές με άλλα σημεία της Ιταλίας έχουν βαθμιαία διαβρώσει την κουλτούρα και τη γλώσσα τους.[10]
Παραδοσιακά μιλούν τη γλώσσα Γκρίκο η οποία είναι μια διάλεκτος της Ελληνικής γλώσσας. Κατά τα πρόσφατα χρόνια, ο αριθμός των ομιλητών της γλώσσας έχει μειωθεί κατά πολύ, με τους νεότερους να χρησιμοποιούν κυρίως την Ιταλική γλώσσα πλέον.[11] Στο θρήσκευμα, είναι κυρίως Βυζαντινοί Καθολικοί και ανήκουν στην Ιταλοβυζαντινή Καθολική Εκκλησία, καθώς διαθέτουν και μια Ρωμαιοκαθολική μειονότητα.
Ονομασία
Το όνομα Γκρίκο(ς) προέρχεται από την παραδοσιακή ονομασία για τους Έλληνες στην Ιταλική χερσόνησο, και πιστεύεται πως έχει αποδοθεί έτσι περιγράφοντας την αρχαία ελληνική φυλή των Γραικών, οι οποίοι σύμφωνα με το μύθο πήραν το όνομά τους από τον Γραικό, και ήταν μια από τα πρώτα ελληνικά φύλα που αποίκησαν την Ιταλία. Η περιοχή, η οποία έγινε αργότερα γνωστή ως Magna Graecia (Μάγκνα Γκραέκια, Μεγάλη Ελλάδα), πήρε την ονομασία της από αυτούς. Οι λαοί της αρχαίας ιταλικής χερσονήσου και αργότερα και οι Ρωμαίοι, χρησιμοποίησαν αυτόν τον όρο, για να περιγράψουν και όλους τους υπόλοιπους Έλληνες, και οι παραλλαγές του όρου αυτού με την πάροδο των αιώνων επικράτησαν σε όλες σχεδόν τις ξένες γλώσσες της Δύσης ως η ονομασία των Ελλήνων.
Γεωγραφικές περιοχές
Η περιοχή της Μποβεσία βρίσκεται σε πολύ ορεινή τοποθεσία και δεν είναι εύκολα προσβάσιμη. Κατά τους πρόσφατους χρόνους, πολλοί απόγονοι των αρχικών κατοίκων της περιοχής έχουν αποχωρήσει από τα βουνά, για να ζήσουν κοντά στην ακτή.
Στην Καλαβρία, οι ελληνικοί πληθυσμοί ζούν στα χωριά της Μπόβα Σουπεριόρε, Μπόβα Μαρίνα, Ροκκαφόρτε ντελ Γκρέκο, Κονδοφούρι, Παλίτσι, Γκαλλιτσιανό, Ρογκούντι και Μέλιτο ντι Πόρτο Σάλβο και μιλούν την καλαβριανή διάλεκτο Γκρίκο. Το 1999 το Ιταλικό κοινοβούλιο με τη νομοθετική πράξη 482 επέκτεινε τις περιοχές της μειονότητας, ώστε να αποτελούνται και από τις κωμοπόλεις Παλισάδες, Σαν Λορέντζο, Σταίνες, Σάμο, Μοντεμπέλλο Τζόνικο, Μπαγκαλάντι, Μόττα Σαν Τζιοβάνι, Μπρανκαλεόνε και περιοχές του Ρέτζιο.[12]
Στην περιοχή Γκρετσία Σαλεντίνα του Λέτσε της Απουλίας, οι πληθυσμοί των Γκρίκων διαμένουν κυρίως στα χωριά της Καλημέρα, Μαρτιγκνιάνο, Μαρτάνο, Στερνατία, Ζολλίνο, Κοριλιάνο ντ'Οτραντο, Σολέτο, Μελπινιάνο και Καστρινιάνο ντέι Γκρέκι, αν και φαίνεται πως εξαφανίζονται πλέον στα Μαρτινιάνο, Σολέτο και Μελπινιάνο.
Οι πληθυσμοί των Γκρίκων που κατοικούν εκτός των περιοχών της Μποβεσία και της Γκρετσία Σαλεντίνα έχουν σχεδόν χάσει ολοκληρωτικά την γνώση της κατωιταλικής διαλέκτου, κάτι που συνέβη κυρίως στα τέλη του 19ου αιώνα και έπειτα. Μερικές από τις κωμοπόλεις που δε χρησιμοποιούν πλέον τη γλώσσα, είναι αυτές του Καρντέτο, Μοντεμπέλο, Σαν Πανταλεόνε, και Σάντα Κατερίνα στην Καλαβρία. Στο ξεκίνημα του 19ου αιώνα, τα σημερινά εννέα ελληνόφωνα χωριά της Γκρετσία Σαλεντίνα μαζί με αυτά του Σολιάνο Καβούρ, Κούρσι, Κανόλε και Κουτροφιάνο, σχημάτιζαν τα Δεκατρία Χωρία (Decatría Choría)[13] της περιοχής του Οτράντο, τα οποία διατηρούσαν τις ελληνικές παραδόσεις και γλώσσα. Ενώ ο όρος Grecía Salentina (Γκρετσία Σαλεντίνα) είναι καινούργιος, και γνωστοποιήθηκε μεταξύ των ντόπιων και στο εξωτερικό μόνο στα τελευταία χρόνια χάρη στον τουρισμό, το παραδοσιακό και αυθεντικό όνομα της ελληνόφωνης περιοχής του Σαλέντο είναι τα Δεκατρία Χωρία. Αυτός είναι ο ιστορικός όρος που ακόμα και σήμερα ένας ηλικιωμένος ελληνόφωνος ντόπιος χρησιμοποιεί όταν αναφέρεται στα ελληνικά χωριά του. Σε παλαιότερες εποχές, τα ελληνικά επίσης ομιλούνταν από την πλειοψηφία των κατοίκων που ήταν Έλληνες στα χωριά της Γκαλατίνα,[14] Γκαλατόνε, Γκαλίπολη, και πολλές άλλες τοποθεσίες της Απουλίας,[15] καθώς και στο Κατανζάρο και Κοσένζα στην Καλαβρία.[16]
Απουλία
Τα χωριά έχουν συνήθως δύο ονομασίες, μια Ιταλική καθώς και μια Γκρίκο την οποία χρησιμοποιούν οι ντόπιοι όταν αναφέρονται στο χωριό τους.
| Χωριό (Ιταλικά) | Γκρίκο | Μεταγραφή | Σημειώσεις |
|---|---|---|---|
| Grecía Salentina | Grecía Salentina | Γκρετσία Σαλεντίνα | Εντός της περιοχής του Λέτσε |
| Calimera[17] | Calimera | Καλημέρα | |
| Cannole[18] | Cánnula | Κάννουλα | Κάνουλα |
| Caprarica[18] | Crapáreca[19] | Κραπάρεκα | |
| Carpignano Salentino[17] | Carpignána | Καρπινιάνα | |
| Castrignano dei Greci[17] | Castrignána ή Cascignána | Καστρινιάνα | |
| Corigliano d’Otranto[17] | Choriána[20] ή Coriána | Χωριάνα | Χωριάνα |
| Cursi[18] | Cúrze | Κούρτσε | |
| Cutrofiano:[17] | Cutrufiána | Κουτρουφιάνα | |
| Martano:[17] | Martána | Μαρτάνα | |
| Martignano:[17] | Martignána | Μαρτινιάνα | |
| Melpignano:[17] | Lipignána[20] | Λιπινιάνα | |
| Soleto:[17] | Sulítu | Σουλίτου | |
| Sternatia:[17] | i Chora, Starnaítta | Η Χώρα, Σταρναΐττα | Η Χώρα |
| Zollino:[17] | Tzuḍḍínu | Τσουḍḍίνου | |
| Galatina[14] | As Pétro | Ας Πέτρο | Άγιος Πέτρος |
Σαλέντο (Γκρέτσια Σαλεντίνα)
| Χωριό (Ιταλικά) | Γκρίκο | Μεταγραφή | Σημειώσεις |
|---|---|---|---|
| Alliste [21] | >> | Αλλίστε | |
| San Pietro Vernotico | >> | ||
| Cellino San Marco[22] | >> | Τσελίνο Σαν Μάρκο | |
| Francavilla Fontana[22]' | >> | Φρανκαβίλα Φοντάνα | |
| Galatone[15] | Galátuna[19] | Γκαλάτουνα | |
| Gallipoli[15] | Caḍḍípuli | Καḍḍίπουλη | Καλλίπολις |
| Lecce[22] | (διάφορες περιοχές): Luppìu(s) | Λουπίου(ς) | από την ονομαστική Λουπίοι |
| Manduria[22] | >> | Μαντούρια | |
| Maruggio[22] | >> | Μαρούτζιο | |
| San Cesario di Lecce[22] | >> | Σαν Τσεζάριο ντι Λέτσε | |
| Squinzano[22] | >> | Σκουϊντζάνο | |
| Taviano[21] | >> | Ταβιάνο | |
| Vernole[22] | >> | Βέρνολε |
Καλαβρία
| Χωριό (Ιταλικά) | Γκρίκο | Μεταγραφή | Σημειώσεις |
|---|---|---|---|
| Amendolea:[12] | Amiddalía | Αμυddαλία | |
| Armo[23] | >> | Άρμο | |
| Bagaladi:[12] | Vagaládes | Βαγαλάδες | |
| Bova Superiore:[12] | Chòra tu Vùa, i Chora[24] | Χώρα του Βούα, Η Χώρα | Χώρα του Βούα |
| Bova Marina: | Jalò tu Vùa | Γιαλό του Βούα | Γιαλός του Βούα |
| Brancaleone[12] | >> | Μπρανκαλεόνε | |
| Cardeto:[12][25] | Kardia | Καρδία | |
| Cataforio:[23] | Katachòrio | Καταχώριο | |
| Condofuri:[12][26] | Kontofyria, ή Condochòri (Κοντοχώρι «near the village»)[27] | Κοντοφυριά, Κοντοχώρι | |
| Gallicianò[12] | Gaḍḍicianó | Γαḍḍιτσιανό | Γαλλικιανό |
| Laganadi:[23] | Lachanàdi, Lachanàdes | Λαχανάδι, Λαχανάδες | Λαχανάδι, Λαχανάδες |
| Lubrichi[23] | >> | Λουμπρίκι | |
| Mélito di Porto Salvo:[12] | Mèlitos ή Mèlito | Μέλιτος, Μέλιτο | |
| Montebello[12] | >> | Μοντεμπέλο | |
| Mosorrofa:[23] | Messòchora | Μεσσόχωρα | Μεσόχωρα |
| Motta San Giovanni[12] | >> | Μόττα Σαν Τζιοβάνι | |
| Palizzi:[12] | Spiròpoli | Σπιρόπολη | |
| Delianuova | Dhelia | Δέλια | To Paracorio[23] (Παραχώριο) ενώθηκε το 1878 με το Pedovoli[23](Παιδοβόλι) στη Δέλια |
| Pentedattilo[26] | Pentadattilo | Πενταδάττυλο | Πενταδάχτυλο |
| Podàrgoni:[28] | Podàrghoni | Ποδάργονι | |
| Polistena[29] | >> | Πολιστένα | |
| Reggio Calabria | Rìghi | Ρήγι | Ρήγιο |
| Roccaforte del Greco:[12] | Vuní | Βουνί | Βουνό[30] |
| Roghudi:[12] | Richùdi ή Rigùdi [31], Chorío | Ρηχούδι, Χωρίο | Χωριό, Ρηχώδι |
| Samo:[12] | Samu | Σάμου | |
| San Pantaleone[24] | >> | Σαν Παντελεόνε | Άγιος Παντελεήμων |
| San Lorenzo[12][26] | >> | Σαν Λορέντζο | Άγιος Λαυρέντιος |
| Santa Caterina[25][32] | >> | Σάντα Κατερίνα | Αγία Αικατερίνη |
| San. Giorgio[23] | >> | Σαν Τζιόρτζιο | Άγιος Γεώργιος |
| Scido:[23] | Skidous | Σκιντούς | |
| Sinopoli:[33] | Xenòpolis, Sinopolis | Ξενόπολις, Σινόπολις | |
| Sitizzano[23] | >> | Σιτιτζάνο | |
| Staiti:[12] | Stàti | Στάτη |
Βίμπο Βαλέντια
| Χωριό (Ιταλικά) | Γκρίκο | Μεταγραφή | Σημειώσεις |
|---|---|---|---|
| Calimera[34] | >> | Καλημέρα | |
| Dinami:[34] | Dynamis | Δύναμις | |
| Filandari:[34] | Philandaris | Φιλαντάρις | |
| Garopoli[34] | >> | Γκαρόπολη | |
| Ierocarne[34] | >> | Ιεροκάρνε | |
| Ionadi:[34] | Ionades | Ιωνάντες | Ιωνάδες |
| Orsigliadi[34] | >> | Ορσιγκλιάντι | |
| Papaglionti[34] | >> | Παπαγκλιόντι | |
| Paravati[34] | >> | Παραβάτη | |
| Potame[34] | >> | Ποτάμε | Ποτάμι |
| Melicuca:[34] | Melikukià | Μελικουκιά | |
| Mesima[34] | >> | Μέσιμα | |
| Stefanaconi[34] | >> | Στεφανακόνι | |
| Triparni[34] | >> | Τριπάρνη |
Επίσημη αναγνώριση
Με τον νόμο 482 του 1999, το ιταλικό κοινοβούλιο αναγνώρισε τις κοινότητες των Γκρίκο της Καλαβρίας και του Σαλέντο ώς ελληνική εθνική και γλωσσική μειονότητα, κάνοντας την ομότιμη μαζί με αυτές των Αλβανικών, Καταλανικών, Γερμανικών, Ελληνικών (με καταγωγή από τη σύγχρονη Ελλάδα), Σλοβενικών, και Κροατικών εθνικών μειονοτήτων, καθώς και των γλωσσικών μειονοτήτων της Γαλλικής, Προβενσάλ, Φριούλια, Ισπανοεβραϊκής, Οξιτανικής, και Σαρδηνιακής γλώσσας.[35]
Παραπομπές
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Τα ελληνόφωνα χωριά της Ιταλίας - Μέρος 1: Οι ρίζες (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)- Τα ελληνόφωνα χωριά της Ιταλίας - Μέρος 2: Ο πολιτισμός (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
- Τα ελληνόφωνα χωριά της Ιταλίας - Μέρος 3: Η κοινωνία (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
- Ομιλείτε Γκρίκο; - Ρεπορτάζ του Αργύρη Ντινόπουλου - Youtube
