Δρόπολη

Στην κοιλάδα της Δρόπολης βρίσκονται 34 χωριά, τα μεγαλύτερα από αυτά είναι τα:

• Δερβιτσάνη
• Γλύνα
• Γεωργουτσάτες
• Ζερβάτι
• Βουλιαράτες
• Βόδριστα
• Σωφράτικα
• Δούβιανη
• Τεριαχάτι
• Γοραντζή ή Καλογοραντζή

Και τα 34 χωριά της Δρόπολης: Δερβιτσάνη, Γοραντζή, Βάνιστα, Χάσκοβο, Δούβιανη, Σωφράτικα, Τεριαχάτι, Γορίτσα, Φράστανη, Λιούγκαρη, Γράψη, Βραχογοραντζή, Γλύνα, Κάτω Επισκοπή, Άνω Επισκοπή, Ραντάτι, Γεωργουτσάτες, Ζερβάτι, Βουλιαράτες, Βόδριστα, Βοδίνο, Πέπελη, Άγιος Νικόλας, Κουρά (Κρα), Βρυσερά, Κλεισάρι, Σελλιό, Λυκομίλι, Λοβίνα, Λόγγος, Σωτήρα, Κρυονέρι, Κοσσοβίτσα, Κακαβιά είναι αναγνωρισμένα μειονοτικά χωριά.

Ενώ ιστορικά στην περιοχή περιλαμβάνονται και τα χωριά Χρυσόδουλη, Μαυρόπουλο και Κτίσματα, που σήμερα βρίσκονται στην Ελλάδα.

Στην απογραφή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του 1431 υπήρχαν και τα εξής χωριά τα οποία στην συνέχεια εγκαταλείφθηκαν και εξαφανίστηκαν: Μπούρνοι, Σιαράταις (ανάμεσα Γράψης και Γεωργουτσάτες) Νόντια, Άγιος Μαρτίνος, Κλαζέζνη, Στόγιανοι (Σώζονταν μέχρι το 1840), Εφταλάρ, Μπόλσανη, Κουνουπίτσα.

*Η απογραφή του 1431 έγινε από τον Τούρκο Ιναλτζίκ, για κάποια χωριά δεν υπάρχουν δεδομένα από φθορά του προτότυπου εγγράφου

Αρχαιότητα

Η Δερόπολη υπήρξε κατά την αρχαιότητα αποικία του αρχαίου Δωρικού Ελληνικού φύλου των Δρύοπες, από τους οποίους πήρε και το όνομά της στα αρχαία χρόνια Δρυοπίς ή Δρυινούπολις. Στην Ελλαδική περίοδο (2100 π.Χ. - 1500 π.Χ.) βρέθηκε στο Βοδίνο ένας διπλός Τύμβος όμοιος με τους κυκλικούς τάφους στις Μυκήνες, αυτό δείχνει στενή σύνδεση εκείνη την εποχή ανάμεσα στην Πελοπόννησο και την περιοχή της Αλβανίας.^[7] Στην Κλασική αρχαιότητα η περιοχή κατοικήθηκε από το Ηπειρώτικο φύλλο Χάονες. Στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο φιλέλληνας αυτοκράτορας Αδριανός δημιούργησε στην περιοχή έναν οικισμό που πήρε το όνομα του "Αδριανούπολη", στα πλαίσια της προσπάθειάς του να κάνει το Ρωμαϊκό "χρυσό αιώνα". Ο Αδριανός ήταν λάτρης του κλασσικού Αθηναϊκού πολιτισμού και φέρεται να δημιούργησε και την συγκεκριμένη Αδριανούπολη μεταφέροντας κατοίκους από την Αττική προκειμένου να κατοικηθεί ξανά η ούτως ή άλλως σχεδόν ακατοίκητη τότε Ήπειρος. Ο οικισμός βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο στην κοιλάδα του ποταμού Δρίνου, στο σημερινό χωριό Σωφράτικα, 11 χιλιόμετρα νότια από το Αργυρόκαστρο. Τα θεμέλια της Αδριανούπολης ανακαλύφτηκαν από τοπικούς χωρικούς (1984), βρήκαν τα άνω τμήματα του αμφιθεάτρου. Οι Ιταλοί και οι Αλβανοί αρχαιολόγοι συνέχισαν τις ανασκαφές, ανακάλυψαν ολόκληρο το αμφιθέατρο και πολλά Ρωμαικά λουτρά, η Αγορά της πόλης ανακαλύφτηκε με την χρήση ραντάρ και από το 2008 συνεχίστηκαν οι ανασκαφές. Στο αμφιθέατρο βρέθηκαν "δωμάτια αλλαγής" πιθανότατα για θεατές που παρακολουθούσαν τα άγρια θηρία να κατασπαράζουν τους κατάδικους.

Μεσαίωνας

Τον 6ο αιώνα μ.Χ. ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α´ μετέφερε την πόλη 4 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά στο χωριό Πάνω και Κάτω Επισκοπή, ο στόχος του ήταν να προστατέψει τους κατοίκους από τις βαρβαρικές επιδρομές. Η νέα πόλη πήρε το όνομα "Ιουστινιανούπολη" από το όνομα του αυτοκράτορα ιδρυτή της. Στην πόλη διασώζονται ερείπια των τειχών της, του υδραγωγείου και της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, η πόλη υπήρξε τοπικό εμπορικό κέντρο και απέκτησε αξιοσημείωτη οικονομική ευρωστία τους επόμενους αιώνες.^[8] Τον 11ο αιώνα εμφανίζεται στις πηγές με το όνομα "Δρυινούπολις", πιθανότατα από παραφθορά του αρχικού ή από το όνομα του ποταμού Δρίνου που διατρέχει την περιοχή.Η πόλη αποτέλεσε έδρα επισκοπής και μνημονεύεται στις πηγές από τον 5ο αιώνα, αρχικά υπαγόμενη στην μητρόπολη Νικοπόλεως, μετέπειτα στην Ναυπάκτου και κατόπιν στα Ιωάννινα. Το Χρονικό των Ιωαννίνων αναφέρει ότι το τελευταίο τέταρτο του 14ου αιώνα η Αλβανική οικογένεια Ζενεβίσι κυβερνούσε την Δερόπολη και το Αργυρόκαστρο.^[9] Οι Αλβανικές οικογένειες Ζενεβίσι και Μαζαράκη ηττήθηκαν από τις δυνάμεις του Δεσπότη της Ηπείρου Θωμά Β΄ Πρελιούμποβιτς και του Οθωμανού Ισαγίμ (1380). Με την βοήθεια των Οθωμανών ο Θωμάς Β΄ κατέλαβε από τις Αλβανικές Οικογένειες Ζενεβίσι και Μαζαράκη την Δερόπολη, την Βαγενετία και την Βέλλα.^[10] Ο Ισαγίμ κατέλαβε την Δερόπολη (1384) αλλά την ανακατέλαβαν αμέσως μετά οι Ζενεβίσι. Στις αρχές του 1385 ξεκίνησε μια νέα επίθεση ο επιφανής Τούρκος πασάς Γαζή Αχμέτ Εβρενός εναντίον του Γκιν Ζενεβίσι. Ο Δεσπότης της Ηπείρου Ησαύ Μπουοντελμόντι έκλεισε ειρήνη με την Οικογένεια Σπάτα και ξεκίνησε επίθεση εναντίον του Γκιν Ζενεβίσι από το Μεγάλο Ζαγόρι με άντρες που ανήκαν στις Οικογένειες Μαζαράκη και Μαλακάση.^[11] Ο Ησαύ στρατολόγησε Έλληνες από το Ζαγόρι, το Μεγάλο Ζαγόρι, την Δερόπολη και το Πάπιγκο Ιωαννίνων.^[12] Στην μάχη που ακολούθησε ωστόσο ο Ησαύ Μπουοντελμόντι ηττήθηκε και αιχμαλωτίστηκε, ο Γκιν Ζενεβίσι ανακατέκτησε όλη την βόρεια Βαγενετία.^[13] Η Δημοκρατία της Βενετίας έκλεισε ειρήνη με τον Γκιν Ζενεβίσι (1400).^[14]

Οθωμανική αυτοκρατορία

Η Οινογένεια Ζενεβίσι κυβερνούσε την περιοχή μέχρι το επόμενο κύμα Οθωμανικών επιδρομών με τις οποίες κατακτήθηκε το κάστρο του Αργυροκάστρου, εκδιώχθηκε η οικογένεια Ζενεβίσι και η περιοχή προσαρτήθηκε στην Οθωμανική αυτοκρατορία (1418).^[15] Μετά την ολοκλήρωση της Οθωμανικής κατάκτησης της περιοχής εισήλθε στο Σαντζάκι της Αλβανίας, τα περισσότερα τοπωνύμια ήταν Σλαβικά.^[16] Μια μικρή επανάσταση ξεκίνησε ο Εμμανουήλ Μορμόρης (1571) αλλά οι Οθωμανοί την κατέστειλαν την ίδια χρονιά.^[17] Τον 16ο και τον 17ο αιώνα ιδρύθηκαν από τον τοπικό πληθυσμό 11 Ορθόδοξα μοναστήρια, ο μεγάλος αριθμός των διάσπαρτων εκκλησιών έδωσε στην Δερόπολη τον τίτλο "μικρό Άγιον Όρος".^[18] Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση του 1821 πολλοί τοπικοί ευγενείς εξεγέρθηκαν και συμμετείχαν έντονα σε αυτήν.^[19]

Αλβανικό κράτος

Στα τέλη του 19ου αιώνα πολλοί κάτοικοι μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες.^[20] Οι Αλβανικές αρχές αποφάσισαν όταν ιδρύθηκε το νέο Αλβανικό κράτος το κλείσιμο όλων των Ελληνικών σχολείων (1927), οι Ελληνικές αρχές επαναστάτησαν και διαμαρτυρήθηκαν στο κεντρικό κράτος. Η Αλβανική κυβέρνηση αποφάσισε εκτεταμένες διώξεις του Ελληνικού πληθυσμού (1 Οκτωβρίου 1935), 100 Αλβανοί αστυνομικοί εισήλθαν στην περιοχή και ξεκίνησαν την δίωξη των Ελλήνων δασκάλων.^[21] Οι εξεγέρσεις στην Δερόπολη επεκτάθηκαν σύντομα σε όλες τις γειτονικές περιοχές, αυτό ανάγκασε την Αλβανική κυβέρνηση να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με την Ελληνική μειονότητα.^[22] Η Κοινωνία των Εθνών υποστήριξε και αυτή με την σειρά της ενεργά τα δικαιώματα της Ελληνικής εθνικής μειονότητας.^[23] Όταν ιδρύθηκε η Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αλβανίας (1945-1991) η Αλβανική κυβέρνηση αναγνώρισε την Ελληνική μειονότητα της Δερόπολης αλλά έκανε πολλές προσπάθειες να την εξαλβανίσει με μεταφορές πληθυσμών.^[24]

Η λαϊκή παράδοση, τα ηπειρώτικα τραγούδια και η εντυπωσιακή παραδοσιακή γυναικεία στολή είναι τα κύρια αναγνωριστικά χαρακτηριστικά του πολιτισμού της Δρόπολης. Πριν την παραχώρηση της Βόρειας ηπείρου στην Αλβανία, η Δρόπολη ήταν γνωστή για τους πολλούς δασκάλους και για την καθαρότητα της Ελληνικής γλώσσας. Παρότι σε γεωγραφικό άκρο του Ελληνισμού και σχεδόν ποτέ στην ελληνική επικράτεια η Δροπολίτικη διάλεκτος θεωρήθηκε από τις πλέον απαλλαγμένες από τοπικούς ιδιωματισμούς κυρίως γραπτή. Η προφορική διάλεκτος περιέχει παχιά σύμφωνα και είναι λίγο τραγουδιστή.

• Δεροπολίτισσα, Στης Δερόπολης τον κάμπο: αντιπροσωπευτικά δημοτικά τραγούδια της περιοχής.

• Μ.Β. Σακελλαρίου (επιμ.), Ήπειρος: 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1997 ISBN 960-213-371-6, ISBN-13 978-960-213-371-2 [σειρά: Ιστορικοί Ελληνικοί Χώροι] (ιδίως: σελ. 154)
• https://www.searchculture.gr/aggregator/edm/kemnepp/000126-76605
• https://www.himara.gr/istoria/7694-syntomi-gnorimia-istoria-deropolis