Ζήτημα της Κριμαίας

Το 1921 δημιουργήθηκε η «Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Κριμαίας» (ως τμήμα της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας). Η δημοκρατία της Κριμαίας διαλύθηκε το 1945 και η Κριμαία έγινε περιφέρεια πρώτα της Ρωσικής ΣΣΔ (1945–1954) και στη συνέχεια της Ουκρανικής ΣΣΔ (1954–1991). Από το 1991 η επικράτεια άνηκε στην Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας και την πόλη της Σεβαστούπολης εντός της ανεξάρτητης Ουκρανίας. Το 1994 η Ρωσία υπέγραψε το Μνημόνιο της Βουδαπέστης για τις Διασφαλίσεις Ασφαλείας, το οποίο δήλωνε ότι «θα σέβεται την ανεξαρτησία, την κυριαρχία και τα υπάρχοντα σύνορα της Λευκορωσίας, του Καζακστάν και της Ουκρανίας».^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Μετά την ανεξαρτησία, η διαμάχη για τον έλεγχο του στόλου της Μαύρης Θάλασσας και της Σεβαστούπολης, της πόλης-λιμάνι της Κριμαίας όπου βρισκόταν ο Ρωσικός στόλος, υπήρξε πηγή εντάσεων για τις σχέσεις Ρωσίας - Ουκρανίας,^[5] μέχρι την τελική συμφωνία του 1997 με την υπογραφή της «Συνθήκης Διχοτόμησης» και της «Συνθήκης Ρωσο-Ουκρανικής Φιλίας», όπου η Ουκρανία επέτρεψε στη Ρωσία να έχει δικαιώματα βάσης στη Σεβαστούπολη και την Κριμαία μέχρι το 2017.

Η Κριμαία, φιλοξενεί τον μεγαλύτερο ρωσικό πληθυσμό της Ουκρανίας, πολλοί από τους οποίους είναι συνταξιούχοι στρατιωτικοί ή υπάλληλοι του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας, ειδικά στη Σεβαστούπολη. Μεταξύ 1992-1995, η διαμάχη για το μέλλον του στόλου επιδείνωσε τις εσωτερικές τριβές με ανακοινώσεις Ρώσων πολιτικών που ενθάρρυναν τα αισθήματα των αυτονομιστών.^[5][6]

Παρά το γεγονός ότι είναι ανεξάρτητη χώρα από το 1991, ως πρώην σοβιετική δημοκρατία, η Ουκρανία θεωρείται από τη Ρωσία ως μέρος της σφαίρας επιρροής της.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Ο ιστορικός Ιουλιάν Τσιφού και οι συνάδελφοι του ισχυρίζονται ότι όσον αφορά την Ουκρανία, η Ρωσία επιδιώκει μια εκσυγχρονισμένη εκδοχή του «Δόγματος Μπρέζνιεφ» για την «περιορισμένη κυριαρχία», το οποίο υπαγορεύει ότι η κυριαρχία της Ουκρανίας δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από αυτή του Συμφώνου της Βαρσοβίας πριν αυτό καταρρεύσει.^[7] Αυτός ο ισχυρισμός βασίζεται σε δηλώσεις Ρώσων ηγετών ότι πιθανή ενσωμάτωση της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα έθετε σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια της Ρωσίας.^[7]

Το ζήτημα επανεμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και σε σχέση με τον φιλοδυτικό προσανατολισμό της ουκρανικής κυβέρνησης. Το 2008 η Ρωσία χρησιμοποίησε τη Σεβαστούπολη και τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας στη σύγκρουση της Νότιας Οσετίας αγνοώντας την ουκρανική κυριαρχία, με αποτέλεσμα ο τότε Ουκρανός Πρόεδρος Βίκτορ Γιούστσενκο να δηλώσει ότι η συμφωνία μίσθωσης δεν θα παραταθεί και ότι ο στόλος θα έπρεπε να φύγει από τη Σεβαστούπολη μέχρι το 2017. Ωστόσο, το 2010 ο επόμενος Πρόεδρος Βίκτορ Γιανουκόβιτς υπέγραψε το Σύμφωνο του Χάρκοβο με το οποίο παρατάθηκε η μίσθωση των ναυτικών εγκαταστάσεων στην Κριμαία μέχρι το 2042, με αντάλλαγμα την πώληση με ιδιαίτερα συμφέροντες όρους ρωσικού φυσικού αερίου.^[8][6]

Μετά το δημοψήφισμα της Κριμαίας του 1991, το οποίο είχε σαν θέμα εάν η Κριμαία έπρεπε να αναβαθμιστεί σε υπογράφοντα μέλος τη Συνθήκη της Νέας Ένωσης, η Ουκρανική ΣΣΔ αποκατέστησε το αυτόνομο καθεστώς της Κριμαίας. Το συμβούλιο της Περιφέρειας της Κριμαίας έγινε Ανώτατο Συμβούλιο της Κριμαίας και, στις 4 Σεπτεμβρίου 1991, ενέκρινε τη Διακήρυξη της κρατικής κυριαρχίας της Κριμαίας.^[9] Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η πολιτική αυτονομία μετονομάστηκε σε Δημοκρατία της Κριμαίας.^[10] Η ουκρανική κυβέρνηση αποδέχθηκε αρχικά το όνομά της, αλλά όχι τους ισχυρισμούς της ότι είναι κράτος. Σύμφωνα με τον ουκρανικό νόμο "Σχετικά με το καθεστώς της αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας", που ψηφίστηκε στις 29 Απριλίου 1992, "η Δημοκρατία της Κριμαίας είναι αυτόνομο τμήμα της Ουκρανίας και αποφασίζει ανεξάρτητα για θέματα εφαρμογής του Συντάγματος και των νόμων της Ουκρανίας" (άρθρο 1).^[11]

Το Περιφερειακό Ανώτατο Συμβούλιο, αντίθετα, επέμεινε ότι η Δημοκρατία της Κριμαίας είναι ένα νόμιμο δημοκρατικό κράτος, η οποία "έχει υπεροχή όσον αφορά τη φυσική, υλική, πολιτιστική και πνευματική κληρονομιά" και ασκεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα και την πλήρη εξουσία στην επικράτειά της (άρθρο 1 του Συντάγματος του Μαΐου 1992), αλλά και τμήμα της Ουκρανίας και δημιουργεί σχέσεις σε αυτήν βάσει της συνθήκης και των συμφωνιών (άρθρο 9)^[12][13] μεταξύ αυτού που προτάθηκε στην αρχική αναθεώρηση του Συντάγματος του 1992^[14] και αυτού που προτάθηκε τον Απρίλιο του 1992 ο ουκρανικός νόμος για το καθεστώς της Δημοκρατίας.

Στις 21 Μαΐου 1992 το Ανώτατο Σοβιέτ της Ρωσίας κήρυξε τη μεταβίβαση της Κριμαίας το 1954 χωρίς νομική ισχύ, επειδή εγκρίθηκε "κατά παράβαση του Συντάγματος (θεμελιώδης νόμος) της Ρωσικής ΣΣΔ και της νομοθετικής διαδικασίας", αλλά επειδή η μεταγενέστερη νομοθεσία και η ρωσο-ουκρανική συνθήκη του 1990 αποτελούσε αυτό το γεγονός, το κοινοβούλιο έκρινε απαραίτητο να επιλύσει το ζήτημα της Κριμαίας στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας και στη βάση της λαϊκής βούλησης των κατοίκων της Κριμαίας.^[15] Ένα παρόμοιο ψήφισμα εγκρίθηκε για τη Σεβαστούπολη ένα χρόνο αργότερα. Και οι δύο κινήσεις καταδικάστηκαν από την Ουκρανία.^[16][17][18]

Το 1994, μετά από βουλευτικές και προεδρικές εκλογές στη Δημοκρατία, το Ανώτατο Συμβούλιο και η εκτελεστική εξουσία κυριαρχήθηκαν από το Ρωσικό Μπλοκ (το οποίο είχε κερδίσει 57 έδρες στο Ανώτατο Συμβούλιο της Κριμαίας και την Προεδρία για το μέλος του, Γιούρι Μεσκόφ).^[19] Μετά από δημοψήφισμα, που διεξήχθη την ίδια χρονιά, το Ανώτατο Συμβούλιο της Κριμαίας επανέφερε το Σύνταγμα του 1992 στην αρχική του αναθεώρηση.^[20]

Ένα χρόνο αργότερα, το σύνταγμα της Κριμαίας του 1992, μαζί με την προεδρία και την περιφερειακή ιθαγένεια, κηρύχθηκαν άκυρα από το Ουκρανικό Κοινοβούλιο, το οποίο μέχρι τότε είχε μετονομάσει το αυτόνομο καθεστώς από Δημοκρατία της Κριμαίας σε Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας.^[21] Ένα άλλο Σύνταγμα εγκρίθηκε από το κοινοβούλιο της Κριμαίας το 1995,^[22] αλλά πολλά μέρη του απορρίφθηκαν από το ουκρανικό κοινοβούλιο, ανάμεσά τους ήταν το όνομα της Δημοκρατίας (η οποία επρόκειτο να παραμείνει ως Δημοκρατία της Κριμαίας) και η υπηκοότητα.^[23] Εν τω μεταξύ, κατά τη σύνταξη του νέου ουκρανικού Συντάγματος, το ζήτημα της αυτονομίας συζητήθηκε πολύ: ορισμένοι νομοθέτες πρότειναν την πλήρη κατάργησή του (υποβιβασμός σε καθεστώς περιφέρειας ή σε αυτονομία αλλά όχι αυτόνομη δημοκρατία),^[24][25] ενώ άλλοι νομοθέτες πρότειναν τη νομιμοποίηση των διατάξεων του Συντάγματος της Κριμαίας του 1992 (αρχική αναθεώρηση του Μαΐου) στο νέο ουκρανικό Σύνταγμα.^[24] Τελικά, το νέο Σύνταγμα της Ουκρανίας δεν υιοθέτησε κανένα από αυτά και επανέλαβε το αυτόνομο καθεστώς της δημοκρατίας, ενώ υποβάθμισε ορισμένες εξουσίες της (όπως τις εξουσίες του περιφερειακού Ανώτατου Συμβουλίου να θεσπίζει νομοθεσία με τη μορφή νόμων). Η Δημοκρατία ανακηρύχθηκε ως "Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας", αλλά και αναπόσπαστο συστατικό τμήμα της Ουκρανίας. Ένα νέο σύνταγμα της Κριμαίας, το οποίο συμμορφώνεται με τις διατάξεις του ουκρανικού, εγκρίθηκε το 1998.

Μετά τα γεγονότα του Euromaidan, το δημοψήφισμα και η απόφαση διεξαγωγής του πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια και μετά την εφαρμογή της στρατιωτικής παρουσίας της Ρωσίας στην Κριμαία.^[1] Στις 14 Μαρτίου, το δημοψήφισμα για το καθεστώς της Κριμαίας κρίθηκε αντισυνταγματικό από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ουκρανίας^[26] και μια μέρα αργότερα, το Βερκόβνα Ράντα διέλυσε επίσημα το κοινοβούλιο της Κριμαίας.^[27] Το δημοψήφισμα διεξήχθη στις 16 Μαρτίου παρά την αντίθεση της ουκρανικής κυβέρνησης, με το 97% των ψηφοφόρων να επιλέγουν να εγκαταλείψουν την Ουκρανία και να ενταχθούν στη Ρωσία, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της κυβέρνησης της Κριμαίας. Για το σκοπό αυτό, η Αυτόνομη Δημοκρατία και η Σεβαστούπολη ενώθηκαν ως ενιαίο ενιαίο έθνος με το όνομα "Δημοκρατία της Κριμαίας". Αυτή η χερσόνησος στη συνέχεια προσαρτήθηκε από τη Ρωσία όπου μετατράπηκε σε ομοσπονδιακή περιφέρεια με το όνομα Ομοσπονδιακή Περιφέρεια της Κριμαίας. Ωστόσο, η προσάρτηση χώρισε την Αυτόνομη Δημοκρατία και την πόλη της Σεβαστούπολης για άλλη μια φορά σε δύο ξεχωριστές οντότητες: όπου η Αυτόνομη Δημοκρατία έγινε Δημοκρατία της Κριμαίας ως ρωσική δημοκρατία ενώ η Σεβαστούπολη έγινε ρωσική ομοσπονδιακή πόλη. Ανεξάρτητα από όλα αυτά, η Ουκρανία και η συντριπτική πλειοψηφία της διεθνούς κοινότητας δεν έχει αναγνωρίσει την εγκυρότητα του δημοψηφίσματος και δεν έχει αναγνωρίσει την ένταξη αυτής της περιοχής στη Ρωσία.

Μόνο η Ρωσία και μερικά άλλα κράτη έχουν αναγνωρίσει όλα αυτά τα γεγονότα. Η έλλειψη αναγνώρισης από την Ουκρανία και τη διεθνή κοινότητα βασίζεται κυρίως στο γεγονός ότι το δημοψήφισμα περιλάμβανε μια επιλογή για ένταξη στη Ρωσία, ενώ η περιοχή θεωρήθηκε υπό στρατιωτική κατοχή από την ίδια τη Ρωσία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς και πολλά άλλα κράτη καταδίκασαν την απόφαση για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Επιπλέον, το Μετζλίς του Λαού των Τατάρων της Κριμαίας —η ανεπίσημη πολιτική ένωση των Τατάρων της Κριμαίας— κάλεσε σε μποϊκοτάζ του δημοψηφίσματος.^[28]

Το 2014, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε ένα μη δεσμευτικό ψήφισμα που θεωρούσε το δημοψήφισμα ως άκυρο και επιβεβαίωνε την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας με ψήφους 100 υπέρ, 11 κατά, 58 αποχές και 24 απόντες.^[29][30] Από το 2014, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ψήφισε πολλές φορές, με πιο πρόσφατη τον Δεκέμβριο του 2019, ,^[31] για να επιβεβαιώσει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, να καταδικάσει την «προσωρινή κατοχή» της Κριμαίας και να επιβεβαιώσει τη μη αναγνώριση της προσάρτησής της.^[31]

Το 2021, η Ουκρανία ξεκίνησε την Πλατφόρμα της Κριμαίας, μια διπλωματική πρωτοβουλία με στόχο την προστασία των δικαιωμάτων των κατοίκων της Κριμαίας και τελικά την αναστροφή της προσάρτησης της Κριμαίας.^[32]

Το 2022, η Ρωσία διεξήγαγε μια πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία και προσάρτησε τέσσερις επιπλέον ουκρανικές περιοχές: τη Χερσώνα, τη Ζαπορίζια, το Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ. Κανένας διεθνής φορέας δεν έχει αναγνωρίσει αυτήν την προσάρτηση, όπως δεν αναγνώρισε την προσάρτηση της Κριμαίας.