Valenciano de transición

Valenciano de transición o tortosino son los nombres que recibe el dialecto de transición entre el catalán noroccidental y el valenciano.

Valenciano de Transición
Valencià de transició
Hablado enEspañaBandera de España España
RegiónBandera de la Comunidad Valenciana Comunidad Valenciana
(Provincia de Castellón)
Bandera de Cataluña Cataluña
(Tierras del Ebro)
Bandera de Aragón Aragón
(Comarca de Matarraña)
Hablantes30.000[nota 1]
Familia

Indoeuropeo
  Itálico
    Romance
     Romance occidental
       Occitanorromance
         Catalán/Valenciano
           Occidental

           Valenciano de transición
Escrituraalfabeto latino
Estatus oficial
Oficial enBandera de la Comunidad Valenciana Comunidad Valenciana
(Denominado valenciano en su estatuto)
Bandera de Cataluña Cataluña
(Denominado catalán en su estatuto)
Bandera de Aragón Aragón
(con reconocimiento limitado)

Subdialectos del valenciano

Extensión geográfica

Comprende el sur de Cataluña, el sur de la Franja de Aragón y el noroeste de la provincia de Castellón. En comarcas, corresponde al Maestrazgo, Los Puertos de Morella (menos Olocau del Rey, de habla castellana), el Matarraña (incluyendo los municipios catalanófonos del Bajo Aragón y de Bajo Aragón-Caspe (Maella, Fabara y Nonaspe), el Montsiá, el Bajo Ebro, la Tierra Alta y el sur de la Ribera de Ebro (sur del Pas de l'Ase).

Según la división de la conjugación verbal en -és, -ís (cantés, batés, dormís) o en -ara, -era, -ira (cantara, batera, dormira), el extremo sur incluiría solo Vinaroz y Alcalá de Chivert.[1]​ Por este motivo, se diferencian dos sectores: el septentrional y el meridional o valenciano septentrional.[cita requerida]

Filiación dialectal

Dialecto valenciano de transición o tortosino dentro del catalán.

La filiación dialectal ha sido variable. En el primer cuarto del siglo XX diversos autores lo incluyeron en el valenciano.[2]​ Posteriormente, autores como Badia, Veny, Alcover[1]​ o Moll[3]​ lo incluyen en el catalán noroccidental aunque poniendo énfasis en la consideración de habla de transición. En cambio, Lluís Gimeno[¿quién?] es contrario al carácter de transición y lo considera como el tercer subdialecto del catalán occidental.[2]

Características lingüísticas

Respecto a los rasgos característicos generales del catalán noroccidental, el valenciano de transición se distingue en los siguientes puntos.

Fonética

Vocalismo

  • /a/ tónica en contacto con palatal = [ɛ]: llarg > ['ʎɛrk], aigua > ['ɛjɣwa], iaio > ['jɛjo] (véase: palatalización)
  • /a/ postónica final = [a]: porta > ['pɔrta], dona > ['dɔna]; [ɛ]: porta > ['pɔrtɛ], dona > ['dɔnɛ], mestra > ['mesṯrɛ] (masculino: ['mesṯre]) (véase: armonía vocálica)
  • /e/ átona > [i] en contacto con palatal (no es sistemático) = senyor > [si'ɲo] (véase: palatalización)

Consonantismo

  • DY, I, BY, GY
    • Intervocálicas: CORRIGIA, PEIORE, MAIORE, BAUBIA = [jʒ]: corretja [ko'rejʒa], pitjor [pi'ʒo], major [maj'ʒo], boja ['bɔjʒa] (véase: palatalización)
    • Finales: RUBEU, PODIU = [ʧ]: roig ['rɔʧ], puig ['puʧ] (véase: palatalización)
  • /v/ vi, vaca = en Pauls y Canet: [v]; en el resto: [b] (véase: betacismo)
  • Progresiva palatalización de los fonemas africados alveolares: dotze > ['dodʒe], pots > [pɔtʃ]
  • Fusión progresiva de los fonemas [s] y [ʃ]: caixó > [kaj'so]

Morfología

Morfología nominal

  • Pronombres personales
    • Caso recto (caso nominativo) (P1, P4, P5) = ['jɔ], natros/natres, vatros/vatres
    • Caso oblicuo (caso acusativo, caso dativo...) = és per a "mi", "mos" diuen que sí, "los" veuen vindre, "vos"/"tos" ho portaré
  • Demostrativos = este (-a, -os, -es); eixe (-a, -os, -es); aquell (-a, -s, -es)
  • Locativos = això, allò; aquí/ací, allí/allà
  • Preposiciones y adverbios (catalán y tortosino)
    • per a = per a, pa
    • menys = menos
    • després = ancabat, adés, después
    • només que = so que (Tierra Alta)
    • aviat = prompte, alego
    • doncs = pos, pus
    • fins a (lugar) = hasta

Morfología verbal

  • Indicativo
    • P4, P5 presente = cantem(/cantam), canteu(/cantau)
    • P3 Imperfecto: dir, caure, creure = dia, caïa, creïa
    • Presente del verbo ser = sóc, ets/eres, és, som, sou, són
  • Subjuntivo
    • P1, P2, P3, P6 presente 1a Cj = cante, -es, -e/-a, -en
    • P1, P2, P3, P6 presente 2a Cj = córrega, -es, -a/-e, -en
    • P1, P2, P3, P6 presente 3a Cj = dòrmiga, -es, -a/-e, -en
    • P4, P5 presente = analogía con el subjuntivo imperfecto
    • Imperfecto: cantessa, dormiguessa
  • Imperativo
    • Futuro = "trauràs-te-ho" tu mateixa, sentes?
  • Formas no personales
    • Infinitivo + pronombre débil = ascaufar-se, anar-mô'n, agarrar-les, minjar-vos
  • Incoativos -ĪSC- = patixo, lleigixen, bullixo, fugixo

Léxico

Comarcas del valenciano de transición.

Paralelismos

Valenciano,
tortosino y balear
Catalán
estándar
besadapetó
calcesmitges
faldetesfaldilles
torcarnetejar
Valenciano y tortosinoCatalán
estándar
de badesgratuït
galtadabufetada
bancalfeixa de terra
xic/xicanoi/noia
xiquet/xiquetanen/nena
antrompessarensopegar
bajocamongeta
poalcubell

Palabras genuinas

Valenciano
de transición
Catalán
certinitatcertesa
adoàdhuc
lligallocamí ramader
escurandavaixella bruta
vamà quepotser que
manogermà
baldanabotifarra
maldarrenyar
pestetabitxo
xeic/xec/ec (vocativo)noi
xeica/xeca/ecanoia
bacó/tossinoporc/tossino
xompofeixuc/trist
panísblat de moro
raberaramat
rendillamosquít petit
patacapatata
abadejobacallà

Notas

Referencias

Enlaces externos