Bucolismo

Aínda que o xénero pastoril ten orixe nos clásicos grecolatinos, e tivo prolongación na Idade Media a través das pastorelas e vaqueiras dos trobadores provenzais, desenvolveuse sobre todo durante o Renacemento; supuña unha das vías de escape ao paganismo desde a teocéntrica Idade Media ao Renacemento. A consecuencia do acusado cambio ideolóxico que ten lugar a principios do século XV, a paisaxe natural do mundo empeza a aparecer nos cadros como contorna da figura humana e a tomar un interese e unha importancia da que carecía no pasado e adóitallo asociar coas deidades pagás e a mitoloxía, polas que sente gran curiosidade. A volta aos referentes antigos grecolatinos por parte da literatura e as transformacións mitológicas en elementos naturais que Ovidio reflicte nas súas Metamorfoses, auténtica Biblia do paganismo, descobre as raíces materiais e naturais do corpo do home á marxe do seu espírito divino e poboa a natureza de referencias cultas; o antropocentrismo renacentista busca no personaxe do pastor a inocencia perdida de Adán no Paraíso natural a través do tópico literario clásico do locus amoenus, un lugar composto de tres elementos que convidan á conversación: sombra de árbores, auga que corre, prado tranquilo; este tres elementos adóitanse atopar na paisaxe idealizado da Arcadia de Teócrito, autor de onde arrinca a tradición clásica grega do bucolismo (os Idilios ou "pequenos poemas" de Teócrito e os seus seguidores Bion e Mosco), para despois ser reelaborado nas églogas ("selectas" ou "escollidas") dos latinos Virxilio, Nemesiano, Calpurnio Sículo ou Ausonio), quen sitúan ocultos baixo a máscara dos seus pastores a personaxes reais, cunha predominante temática amorosa envolta en suave epicureísmo.

Con todo é durante o Renacemento cando máis se fai notar o xénero bucólico, xa que recuperou os temas e xéneros clásicos (a citada égloga) e mesmo inventou outros novos (como a novela pastoril, xénero mixto de prosa e verso creado polo italiano Jacopo Sannazaro no seu Arcadia), ou mesmo o renovou incorporando elementos pastoriles asociados ao tema cristián da Adoración dos pastores (officum pastorum). A literatura bucólica do Renacemento, no entanto, pon en boca de pastores refinados e mundanos, que parecen máis ben cortesáns que outra cousa, discursos elaboradísimos e temas terreais pintando un mundo mellor que o real, idealizado polo Neoplatonismo. En manifestacións posteriores, o xénero mestúrase con outros elementos alleos, non xa a mitoloxía pagá, senón con elementos de relixiosidade cristiá que lle son alleos, e aparecen temas como o debate dialéctico entre os praceres da carne e os praceres do espírito; o abandono da vida terrea, a vida do ermitán... todos eles de grande simboloxía.

O xénero foi pouco cultivado na literatura en galego. As pastorelas prescindían do diálogo na literatura galego-portuguesa medieval, adaptándose como un subxénero das Cantigas de amigo. Após os séculos escuros, no Rexurdimento e as Vangardas, aínda que a natureza foi moitas veces un tema principal, en Galiza non era preciso presentar o rural ao público urbano, e tratouse de presentar a natureza dun xeito cosmopolita, por exemplo no hilozoísmo de Amado Carballo.

O tema bucólico e pastoral tivo tamén presenza na pintura, en ilustracións e particularmente na música, por exemplo as panxoliñas en alemán chámanse Hirtenmusik (música de pastores) e compuxeron "pastorales" Brahms, Händel, Beethoven, Ravel ou Debussy.

Ligazóns externas

• El dulce lamentar de dos pastores emisión de Música antigua, programa de Radio Clásica (en castelán).