तिरहुता

तिरहुता, मिथिलाक्षर
प्रकार	अबुगिदा
भाषासभ	मैथिली, संस्कृत
समय काल	c. १५अम–२०अम शताब्दीक मध्य[१]
दिशा	बामा-सँ-दहिना
आइएसओ १५९२४	Tirh, 326
युनिकोड वर्ण	Tirhuta
युनिकोड भाग	U+11480–U+114DF अन्तिम स्वीकार्य लिपि प्रतिवेदन

तिरहुता (अङ्ग्रेजी: Tirhutacode: en is deprecated ) वा मिथिलाक्षर (अङ्ग्रेजी: Mithilaksharcode: en is deprecated ) मैथिली भाषाक लिपि छी । तिरहुता लिपिक इतिहास बहुत बृहत रहल अछि । ई लिपि प्रतिक उदासिनता तथा न्यून प्रयोगक कारण मैथिली भाषी तिरहुता लिपिक बदला देवनागरी लिपिमे लिखैलेल अभ्यस्त भऽ गेल अछि । मुदा हाल कोनो कोनो पारम्परिक ब्राह्मण (पण्डित) 'पाता' (विवाह आदि सँ सम्बन्धित पत्र) पठाबैक लेल ई लिपिक प्रयोग करैत अछि । ई लिपि बङ्गला लिपि सँ मिलैतजुलैत अछि मुदा ई कनिक भिन्न अछि । ई पढबामे बङ्गला लिपि सँ बहुत कठिन अछि ।

इतिहास तथा वर्तमान अवस्था

ई लिपिक सब सँ प्राचिन अभिलेख नेपालक जानकी मन्दिरमे भेटल अछि । प्राचिन समयमे ई ठाममे संस्कृत भाषाक समेत विकासक लेल महत्वपूर्ण योगदान रहल इतिहासविद्धसभ बतबैत अछि । ई लिपिक कम्प्युटरमे प्रयोग करैलेल फन्टक विकास सन् २००३ मे भेल छल ।^[२][३] तहिना ई लिपिक प्राचिन नमुना भारतक दरभङ्गा जिलाक कुशेश्वरस्थान नजदिक एकटा शिवमन्दिरमे सेहो भेटल अछि जहिमे पूर्वी मगधी प्राकृतमे लिखल अछि कि मन्दिर 'कात्तिका सुदी' (अर्थात कार्तिक शुक्ल प्रतिपदा) शके १२५ (अर्थात २०३ ई सन्) मे निर्माण कएल गेल छल ।^[४]

लिपिक चिन्ह

व्यञ्जनक सङ्केत

व्यञ्जन

सङ्केत		प्रतिलेखन
चित्र	पाठ	आइएएसटि	आइपिए
	𑒏	ka	/kа/
	𑒐	kha	/kʰа/
	𑒑	ga	/gа/
	𑒒	gha	/gʱа/
	𑒓	ṅa	/ŋа/
	𑒔	ca	/t͡ʃa/
	𑒕	cha	/t͡ʃʰa/
	𑒖	ja	/d͡ʒa/
	𑒗	jha	/d͡ʒʱa/
	𑒘	ña	/ɲa/
	𑒙	ṭa	/ʈa/
	𑒚	ṭha	/ʈʰa/
	𑒛	ḍa	/ɖa/
	𑒜	ḍha	/ɖʱa/
	𑒝	ṇa	/ɳa/
	𑒞	ta	/t̪a/
	𑒟	tha	/t̪ʰa/
	𑒠	da	/d̪a/
	𑒡	dha	/d̪ʱa/
	𑒢	na	/na/
	𑒣	pa	/pa/
	𑒤	pha	/pʰa/
	𑒥	ba	/ba/
	𑒦	bha	/bʱa/
	𑒧	ma	/ma/
	𑒨	ya	/ja/
	𑒩	ra	/ra/
	𑒪	la	/la/
	𑒫	va	/ʋa/
	𑒬	śa	/ʃa/
	𑒭	ṣa	/ʂa/
	𑒮	sa	/sa/
	𑒯	ha	/ɦa/

स्वर वर्ण

स्वर वर्ण

स्वतन्त्र		निर्भर		प्रतिलेखन
चित्र	पाठ	चित्र	पाठ	आइएएसटि	आइपिए
	𑒁			a	/а/
	𑒂		𑒰	ā	/а:/
	𑒃		𑒱	і	/і/
	𑒄		𑒲	ī	/і:/
	𑒅		𑒳	u	/u/
	𑒆		𑒴	ū	/u:/
	𑒇		𑒵	ṛ	/r̩/
	𑒈		𑒶	ṝ	/r̩ː/
	𑒉		𑒷	ḷ	/l̩/
	𑒊		𑒸	ḹ	/l̩ː/
	𑒋		𑒹	ē	/е:/
			𑒺	e	/е/
	𑒌		𑒻	аі	/аі/
	𑒍		𑒼	ō	/о:/
			𑒽	о	/о/
	𑒎		𑒾	аu	/аu/

अन्य चिन्हसभ

अन्य चिन्हसभ

चित्र	पाठ	नाम	टिप्पणी
	𑒿	चन्द्रबिन्दु
	𑓀	अनुस्वर
	𑓁	विसर्ग
	𑓂	विराम
	𑓃	नुक्त
	𑓄	अवग्रह
	𑓅	वाङ्ग

अङ्कसभ

तिरहुता लिपि अङ्कसभक लेल अपन लिपिक प्रयोग करैत अछि ।

अङ्कसभ

चित्र
अक्षर	𑓐	𑓑	𑓒	𑓓	𑓔	𑓕	𑓖	𑓗	𑓘	𑓙
अङ्क	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9

युनिकोड

तिरहुता लिपि सन् २०१४ जुनमे युनिकोडक ७.० भर्सनमे जारी कएल गेल छल । तिरहुताक युनिकोड ब्लक U+11480–U+114DF रहल अछि ।

सन्दर्भ सामग्रीसभ

बाह्य जडीसभ

एहो सभ देखी