КОКП ОК саяси бюросы
Кеңес Одағы Коммунистік партиясы Орталық комитетінің Саяси бюросы (КОКП ОК саяси бюросы 1952 жылдан бастап 1966 жылға дейін — КОКП ОК төралқасы; орыс. Политическое бюро Центрального комитета Коммунистической партии Советского Союза (Политбюро ЦК КПСС, Президиум ЦК КПСС) — Кеңес Одағы Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің пленумдары аралығындағы басқару органы.
 Сыртқы медиафайлдар | |
|---|---|
 | КОКП ОК төралқасы. 1956 |
| КОКП ОК төралқасы. 1957—1964 |
| КОКП ОК саяси бюросы. 1971 |
| КОКП ОК саяси бюросы. 1981 |
| КОКП ОК саяси бюросы. 1986 |
| КОКП ОК саяси бюросы. 1988 |
_1937.jpg)
Саяси бюроға партияның, ал бірпартиялық жүйе жағдайында – бүкіл мемлекеттің саясатын айқындайтын Орталық Комитеттің ең ықпалды мүшелері кірді, өйткені КСРО-ның 1936 жылғы Конституциясына сәйкес, коммунистік партия «еңбекшілердің социалистік жүйені нығайту және дамыту жолындағы күресіндегі алдыңғы жасағы» болды және «еңбекшілердің барлық ұйымдарының қоғамдық және мемлекеттік жетекші өзегі», ал КСРО-ның 1977 жылғы Конституциясына сәйкес - Кеңес қоғамының «жетекші және бағыттаушы күші» (1990 жылғы наурызда 6-бап өзгертілгенге дейін) болды. Осылайша, Саяси бюроның мүшелері мемлекеттік қызметтерді атқармаса да, іс жүзінде КСРО-ның жоғарғы басшылығының қатарында болды.
Тарихы
Алғаш рет Ленин бастаған РСДЖ(б)П ОК саяси бюросы 1917 жылы 10 (23) қазандағы ОК мәжілісінде Орталық комитет қойған 1917 жылы 25 қазанда (7 қараша) қарулы көтеріліске саяси жетекшілік ету үшін құрылды. Оған: Бубнов А.С., Зиновьев Г.Е., Каменев Л.Б., Ленин В.И., Сокольников Г.Я., Сталин И.В. және Троцкий Л.Д. кірді.[1]
1917 жылғы 29 қарашадан (12 желтоқсан) бастап РСДЖ(б)П ОК бюросы ретінде «саяси» деп айқындалып, әрі қысқартылған құрамда: Ленин В.И., Свердлов Ю.М., Сталин И.В. және Троцкий Л.Д. болды. VII съезінде партия РК(б)П болып аталды және 1918 жылы 8 наурызда бес адамнан: Ленин В. И., Свердлов Я. М., Сокольников Г. Я., Сталин И. В. және Троцкий Л. Д. тұратын РК(б)П ОК бюросы құрылды. 1918 жылы 29 шілдеде Сокольников Бюродан шықты, 1919 жылы 11 наурызда Сокольников пен Е.Д. Стасова кірді.
1919 жылы наурызда РК(б)П VIII съезінде әрекеттегі орган ретінде РК(б)П ОК саяси бюросы деген атпен («саяси» деген қосымшамен) қайта құрылды.
1925 жылы желтоқсанда БК(б)П XIV съезінде партия атауының өзгеруіне байланысты БК(б)П ОК саяси бюросы болып өзгертілді.
1940 жылдардың аяғында Саяси бюроның толық құрамдағы отырысы сирек болды. Кез келген мәселені мәні бойынша шешу үшін Саяси бюроның құрамында топтар («алтылық», «жетілік») құрылды. 1956 жылы И.В. Сталин қайтыс болғаннан кейін Н.С. Хрущев «Тұлғаға табыну және оның зардаптары туралы» баяндамасында «мұндай комиссияларды құру – «бестік», «алтылық», «жеті» және «тоғыз «Саяси бюроның ішінде ұжымдық басшылық қағидасын бұзатын. Саяси бюроның кейбір мүшелері осылайша маңызды мәселелерді шешуден шеттелді»[2], - деп атап өтті, атап айтқанда, Саяси бюроның ең үлкен мүшелерінің бірі К.Е. Ворошилов Сталинге бір рет телефон соғып, одан Саяси бюроның отырысына қатысу үшін рұқсат сұрауға мәжбүр болды. Осы баяндаманы зерттеуші Гровер Ферр белгілі бір салалардағы «тар композициялар» (Хрущев айтқан «алтылық» Н.Вознесенскийді қосқанда «жетілік» шын мәнінде Саяси бюро қарамағындағы Сыртқы істер жөніндегі комиссия болды) Сталиннің ойлап тапқаны емес және іс жүзінде олар партия мен мемлекет басшылары арасындағы жүктемені қайта бөлу үшін машықтандырылды.
1952 жылы КОКП ХІХ съезінде партия атауын өзгертумен бірге КОКП ОК Төралқасы болып аталды; 1966 жылғы КОКП-ның XXIII съезінде қайтадан КОКП ОК саяси бюросы болып өзгертілді.
1952 жылы 16 қазанда КОКП ОК Пленумында Президиумнан басқа ОК Төралқасының Бюросы бекітілді және сайланды, оның құрамына тоғыз адам кірді: Л.П. Берия, Н.А. Булганин, К.Е. Ворошилов, Л.М. Каганович, Г.М. Маленков, М.Г. Первухин, М.3. Сабуров, И.В.Сталин және Н.С.Хрущев.
1953 жылы 5 наурызда КОКП ОК Пленумының, Жоғарғы Кеңес Төралқасы мен КСРО Министрлер кеңесінің бірлескен отырысының шешімімен КОКП ОК Төралқасының Бюросы таратылды[3][4].
КОКП Жарғысына сәйкес КОКП ОК пленумдары аралығындағы кезеңде партияның жұмысына басшылық жасау үшін КОКП ОК пленумдарында КОКП ОК саяси бюросы сайланды. Кейіннен КОКП ОК бекіткен шешімдерді КОКП ОК саяси бюросы қабылдады. КОКП ОК саяси бюросының құрамына Саяси бюроның мүшелері мен мүшелігіне кандидаттар (соңғылары 1990 жылға дейін) кірді.
КОКП ОК саяси бюросының құрамына сегізден (20-жылдардың басында) жиырма беске дейін (1970-жылдары) мүшелер кірді. Ереже бойынша оның құрамына: КОКП ОК бас хатшысы, КСРО министрлер кеңесінің төрағасы, КСРО және РКФСР Жоғарғы кеңестері президиумдарының төрағалары, УКП ОК бірінші хатшылары, КОКП Мәскеу қалалық және/немесе Ленинград облыстық комитетінің бірінші хатшылары, сондай-ақ 1973 жылдан бастап МҚК төрағалары, сыртқы істер және қорғаныс министрлері де кірді.
Сталиндік билік жылдарында Саяси бюроның маңызы төмендетіліп, оның бұрынғы көптеген мүшелері репрессияға ұшырады (Зиновьев, Каменев, Бухарин, Рудзутак және т.б.). Н.С. Хрущевтің тұсында кейбір республикалық коммунистік партиялардың бірінші хатшылары ОК Төралқасының құрамына енгізіле бастады (дәстүр кейінірек тек сақталды), ал 1990-1991 жылдары Саяси бюроға барлық республикалық ОК (соның ішінде бірден Эстон КСР екі коммунистік партияны қосқанда) бірінші хатшылары енгізілді.
Саяси Бюрода болу ұзақтығы бойынша рекорд және антирекорд (1917 жылғы қысқа мерзімді Саяси Бюроны есептемегенде) екі Кеңес Одағының Маршалына тиесілі: КОКП ОК саяси бюросының (Төралқасының) ең ұзақ мүшесі — К.Е. Ворошилов (34 жарым жыл), ең азы — Г.К. Жуков (120 күн) болды.
1990 жылы КСРО-да жоғары билік реформасы аясында Президент лауазымы бекітіліп, балама саяси күштер пайда болған кезде Саяси бюроның елді басқарудағы рөлі күрт төмендеді.
1991 жылғы тамыз оқиғасынан кейін КОКП биліктен шеттетілгеніне қарамастан, Саяси бюро ресми түрде таратылған жоқ және 1991 жылғы 6 қарашада партияға түпкілікті тыйым салынғанға дейін ресми түрде өмір сүрді[5].
Әртүрлі жылдардағы Саяси бюро (1917-1919 жылдары — Бюро, 1952-1966 жылдары — Төралқа) мүшелері
| Аты | Құрамына кірді | Шықты | Ескерту |
|---|---|---|---|
| Андрей Сергеевич Бубнов (1884—1938) | 10 қазан 1917 | 23 қазан 1917 | |
| Григорий Евсеевич Зиновьев (1883—1936) | 10 қазан 1917 | 23 қазан 1917 | |
| Лев Борисович Каменев (1883—1936) | 10 қазан 1917 | 23 қазан 1917 | |
| Владимир Ильич Ленин (1870—1924) | 10 қазан 1917 | 23 қазан 1917 | |
| Григорий Яковлевич Сокольников (1888—1939) | 10 қазан 1917 | 23 қазан 1917 | |
| Иосиф Виссарионович Сталин (1878—1953) | 10 қазан 1917 | 23 қазан 1917 | |
| Лев Давидович Троцкий (1879—1940) | 10 қазан 1917 | 23 қазан 1917 | |
| Владимир Ильич Ленин (1870—1924) | 29 қараша 1917 | 25 наурыз 1919 | (ОК бюросының құрамында) |
| Яков Михайлович Свердлов (1885—1919) | 29 қараша 1917 | 16 наурыз 1919 † | |
| Иосиф Виссарионович Сталин (1878—1953) | 29 қараша 1917 | 25 наурыз 1919 | |
| Лев Давидович Троцкий (1879—1940) | 29 қараша 1917 | 25 наурыз 1919 | |
| Григорий Яковлевич Сокольников (1888—1939) | 8 наурыз 1918 | 29 шілде 1918 | |
| 11 наурыз 1919 | 25 наурыз 1919 | ||
| Елена Дмитриевна Стасова (1873—1966) | 11 наурыз 1919 | 25 наурыз 1919 | |
| Лев Борисович Каменев (1883—1936) | 25 наурыз 1919 | 1 қаңтар 1926 | (жаңадан құрылған Саяси бюроға сайланды) |
| Николай Николаевич Крестинский (1883—1938) | 25 наурыз 1919 | 16 наурыз 1921 | |
| Владимир Ильич Ленин (1870—1924) | 25 наурыз 1919 | 21 қаңтар 1924 † | (жаңадан құрылған Саяси бюроға сайланды) |
| Иосиф Виссарионович Сталин (1879—1953) | 25 наурыз 1919 | 5 наурыз 1953 † | |
| Лев Давидович Троцкий (1879—1940) | 25 наурыз 1919 | 23 қазан 1926 | |
| Елена Дмитриевна Стасова (1873—1966) | шілде 1919 | қыркүйек 1919 | (уақытша) |
| Григорий Евсеевич Зиновьев (1883—1936) | 16 наурыз 1921 | 23 шілде 1926 | (жаңадан құрылған Саяси бюроға сайланды) |
| Алексей Иванович Рыков (1881—1938) | 3 сәуір 1922 | 21 желтоқсан 1930 | |
| Михаил Павлович Томский (1880—1936) | 3 сәуір 1922 | 13 шілде 1930 | |
| Николай Иванович Бухарин (1888—1938) | 2 маусым 1924 | 17 қараша 1929 | |
| Климент Ефремович Ворошилов (1881—1969) | 1 қаңтар 1926 | 16 шілде 1960 | |
| Михаил Иванович Калинин (1875—1946) | 1 қаңтар1926 | 3 маусым 1946 † | |
| Вячеслав Михайлович Молотов (1890—1986) | 1 қаңтар 1926 | 29 маусым 1957 | |
| Ян Рудзутак (1887—1938) | 23 шілде 1926 | 4 ақпан 1932 | |
| Валериан Владимирович Куйбышев (1888—1935) | 19 желтоқсан 1927 | 25 қаңтар 1935 † | |
| Лазар Моисеевич Каганович (1893—1991) | 13 шілде 1930 | 29 маусым 1957 | |
| Сергей Миронович Киров (1886—1934) | 13 шілде 1930 | 1 желтоқсан 1934 † | |
| Станислав Викентьевич Косиор (1889—1939) | 13 шілде 1930 | 29 сәуір 1938 | |
| Григорий Константинович Орджоникидзе (1886—1937) | 21 желтоқсан 1930 | 18 ақпан 1937 † | |
| Андрей Андреевич Андреев (1895—1971) | 4 ақпан 1932 | 16 қазан 1952 | |
| Анастас Иванович Микоян (1895—1978) | 1 ақпан 1935 | 8 сәуір 1966 | |
| Влас Яковлевич Чубар (1891—1939) | 1 ақпан 1935 | 16 маусым 1938 | |
| Андрей Александрович Жданов (1896—1948) | 22 наурыз 1939 | 31 тамыз 1948 † | |
| Никита Сергеевич Хрущёв (1894—1971) | 22 наурыз 1939 | 14 қазан 1964 | |
| Лаврентий Павлович Берия (1899—1953) | 18 наурыз 1946 | 7 шілде 1953 | |
| Георгий Максимилианович Маленков (1902—1988) | 18 наурыз 1946 | 29 маусым 1957 | |
| Николай Алексеевич Вознесенский (1903—1950) | 26 ақпан 1947 | 7 наурыз 1949 | |
| Николай Александрович Булганин (1895—1975) | 18 ақпан 1948 | 5 қыркүйек 1958 | |
| Алексей Николаевич Косыгин (1904—1980) | 4 қыркүйек 1948 | 16 қазан 1952 | (1-рет) |
| Василий Михайлович Андрианов (1902—1978) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | |
| Аверкий Борисович Аристов (1903—1973) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | (1-рет) |
| Семен Денисович Игнатьев (1904—1983) | 16 қазан 1952 | 5 сәуір 1953 | Берияның ұсынысы бойынша «КСРО МҚМ басшылығындағы қателіктер үшін» («Чекистер ісі» деп аталады) шығарылды |
| Демьян Сергеевич Коротченко (1894—1969) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | |
| Василий Васильевич Кузнецов (1901—1990) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | |
| Отто Вильгельмович Куусинен (1881—1964) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | (1-рет) |
| Вячеслав Александрович Малышев (1902—1957) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | |
| Леонид Георгиевич Мельников (1906—1981) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | |
| Николай Александрович Михайлов (1906—1982) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | |
| Михаил Георгиевич Первухин (1904—1978) | 16 қазан 1952 | 29 маусым 1957 | |
| Пантелеймон Кондратьевич Пономаренко (1902—1984) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | |
| Максим Захарович Сабуров (1900—1977) | 16 қазан 1952 | 29 маусым 1957 | |
| Михаил Андреевич Суслов (1902—1982) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | (1-рет) |
| Дмитрий Иванович Чесноков (1910—1973) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | |
| Николай Михайлович Шверник (1888—1970) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | (1-рет) |
| Матвей Федорович Шкирятов (1883—1954) | 16 қазан 1952 | 5 наурыз 1953 | |
| Алексей Илларионович Кириченко (1908—1975) | 12 шілде 1955 | 4 мамыр 1960 | |
| Михаил Андреевич Суслов (1902—1982) | 12 шілде 1955 | 25 қаңтар 1982 † | (2-рет) |
| Аверкий Борисович Аристов (1903—1973) | 29 маусым 1957 | 31 қазан 1961 | (2-рет) |
| Николай Ильич Беляев (1903—1966) | 29 маусым 1957 | 4 мамыр 1960 | |
| Леонид Ильич Брежнев (1906—1982) | 29 маусым 1957 | 10 қараша 1982 † | |
| Георгий Константинович Жуков (1896—1974) | 29 маусым 1957 | 29 қазан 1957 | |
| Николай Григорьевич Игнатов (1901—1966) | 29 маусым 1957 | 31 қазан 1961 | |
| Фрол Романович Козлов (1908—1965) | 29 маусым 1957 | 16 қараша 1964 | |
| Отто Вильгельмович Куусинен (1881—1964) | 29 маусым 1957 | 17 мамыр 1964 † | (2-рет) |
| Екатерина Алексеевна Фурцева (1910—1974) | 29 маусым 1957 | 31 қазан 1961 | |
| Николай Михайлович Шверник (1888—1970) | 29 маусым 1957 | 8 сәуір 1966 | (2-рет) |
| Нұриддин Акрамұлы Мұхитдинов (1917—2008) | 17 желтоқсан 1957 | 31 қазан 1961 | |
| Алексей Николаевич Косыгин (1904—1980) | 4 мамыр 1960 | 21 қазан 1980 | (2-рет), освобождён от должности по состоянию здоровья[6] |
| Николай Викторович Подгорный (1906—1983) | 4 мамыр 1960 | 24 мамыр 1977 | |
| Дмитрий Степанович Полянский (1917—2001) | 4 мамыр 1960 | 5 наурыз 1976 | |
| Геннадий Иванович Воронов (1910—1994) | 31 қазан 1961 | 27 сәуір 1973 | |
| Андрей Павлович Кириленко (1906—1990) | 23 сәуір 1962 | 22 қараша 1982 | Жеке өтініші бойынша денсаулығына байланысты босатылған[6] |
| Александр Николаевич Шелепин (1918—1994) | 16 қараша 1964 | 16 сәуір 1975 | |
| Петр Ефимович Шелест (1908—1996) | 16 қараша 1964 | 27 сәуір 1973 | Жеке өтініші бойынша қызметінен босатылды[6] |
| Кирилл Трофимович Мазуров (1914—1989) | 26 наурыз 1965 | 27 қараша 1978 | Жеке өтініші бойынша денсаулығына байланысты босатылған[6] |
| Арвид Янович Пельше (1899—1983) | 8 сәуір 1966 | 29 мамыр 1983 † | |
| Виктор Васильевич Гришин (1914—1992) | 9 сәуір 1971 | 18 ақпан 1986 | зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды[6] |
| Федор Давыдович Кулаков (1918—1978) | 9 сәуір 1971 | 17 шілде 1978 † | |
| Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев (1912—1993) | 9 сәуір 1971 | 28 қаңтар 1987 | зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды[6] |
| Владимир Васильевич Щербицкий (1918—1990) | 9 сәуір 1971 | 20 қыркүйек 1989 | зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды[6] |
| Юрий Владимирович Андропов (1914—1984) | 27 сәуір 1973 | 9 ақпан 1984 † | |
| Андрей Антонович Гречко (1903—1976) | 27 сәуір 1973 | 26 сәуір 1976 † | |
| Андрей Андреевич Громыко (1909—1989) | 27 сәуір 1973 | 30 қыркүйек 1988 | зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды[6] |
| Григорий Васильевич Романов (1923—2008) | 5 наурыз 1976 | 1 шілде 1985 | зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды[6] |
| Дмитрий Федорович Устинов (1908—1984) | 5 наурыз 1976 | 20 желтоқсан 1984 † | |
| Константин Устинович Черненко (1911—1985) | 27 қараша 1978 | 10 наурыз 1985 † | |
| Николай Александрович Тихонов (1905—1997) | 27 қараша 1979 | 15 қазан 1985 | зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды по состоянию здоровья[6] |
| Михаил Сергеевич Горбачёв (туғ. 1931) | 21 қазан 1980 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Хейдар Әлирзаоғлы Әлиев (1923—2003) | 22 қараша 1982 | 21 қазан 1987 | зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды[6] |
| Виталий Иванович Воротников (1926—2012) | 26 желтоқсан 1983 | 14 шілде 1990 | |
| Михаил Сергеевич Соломенцев (1913—2008) | 26 желтоқсан 1983 | 30 қыркүйек 1988 | зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды[6] |
| Егор Кузьмич Лигачёв (1920—2021) | 23 сәуір 1985 | 14 шілде 1990 | |
| Николай Иванович Рыжков (туғ. 1929) | 23 сәуір 1985 | 14 шілде 1990 | |
| Виктор Михайлович Чебриков (1923—1999) | 23 сәуір 1985 | 20 қыркүйек 1989 | зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды[6] |
| Эдуард Амвросиевич Шеварднадзе (1928—2014) | 1 шілде 1985 | 14 шілде 1990 | |
| Лев Николаевич Зайков (1923—2002) | 6 наурыз 1986 | 14 шілде 1990 | |
| Виктор Петрович Никонов (1929—1993) | 26 маусым 1987 | 20 қыркүйек 1989 | зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды[6] |
| Николай Никитович Слюньков (туғ. 1929) | 26 маусым 1987 | 14 шілде 1990 | |
| Александр Николаевич Яковлев (1923—2005) | 26 маусым 1987 | 14 шілде 1990 | |
| Вадим Андреевич Медведев (туғ. 1929) | 30 қыркүйек 1988 | 14 шілде 1990 | |
| Владимир Александрович Крючков (1924—2007) | 20 қыркүйек 1989 | 14 шілде 1990 | |
| Юрий Дмитриевич Маслюков (1937—2010) | 20 қыркүйек 1989 | 14 шілде 1990 | |
| Владимир Антонович Ивашко (1932—1994) | 9 желтоқсан 1989 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Миколас Мартинович Бурокявичюс (1927—2016) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Гиви Григорьевич Гумбаридзе (туғ. 1945) | 14 шілде 1990 | 31 қаңтар 1991 | |
| Станислав Иванович Гуренко (1936—2013) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Александр Сергеевич Дзасохов (туғ. 1934) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов (1938—2016) | 14 шілде 1990 | 15 қыркүйек 1991 | Ол басқарған Өзбекстан Компартиясы КОКП-нан шықты |
| Петр Кириллович Лучинский (туғ. 1940) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Абсамат Масалиев (1933—2004) | 14 шілде 1990 | 25 сәуір 1991 | Қырғызстан КП ОК хатшысы қызметін тоқтатуына байланысты босатылды[6] |
| Кахар Махкамович Махкамов (1932—2016) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Владимир Мигранович Мовсесян (1933—2014) | 14 шілде 1990 | 11 желтоқсан 1990 | |
| Аяз Ниязиоғлы Мүтәллибов (1938—2022) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев (туғ. 1940) | 14 шілде 1990 | 28 тамыз 1991 | КОКП қатарынан шықты[7] |
| Сапармұрат Атаұлы Ниязов (1940—2006) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Иван Кузьмич Полозков (туғ. 1935) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Юрий Анатольевич Прокофьев (туғ. 1939) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Алфред Петрович Рубикс (туғ. 1935) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Галина Владимировна Семенова (1937—2017) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Энн-Арно Аугустович Силлари (туғ. 1944) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Ефрем Евсеевич Соколов (1926—2022) | 14 шілде 1990 | 11 желтоқсан 1990 | |
| Егор Семенович Строев (туғ. 1937) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Ивае Тимофеевич Фролов (1929—1999) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Олег Семенович Шенин (1937—2009) | 14 шілде 1990 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Геннадий Иванович Янаев (1937—2010) | 14 шілде 1990 | 31 қаңтар 1991 | |
| Анатолий Александрович Малофеев (1933—2022) | 11 желтоқсан 1990 | 1991 | |
| Степан Карапетович Погосян (1932—2012) | 11 желтоқсан 1990 | 26 шілде 1991 | Армения КП ОК хатшысы қызметін тоқтатуына байланысты босатылды[6] |
| Лембит Эльмарович Аннус (1941—2018) | 31 қаңтар 1991 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Жұмғалбек Бексұлтанұлы Аманбаев (1946—2005) | 25 сәуір 1991 | 1991 | |
| Григорий Исидорович Еремей (туғ. 1935) | 25 сәуір 1991 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
| Михаил Семенович Сурков (туғ. 1945) | 25 сәуір 1991 | 6 қараша 1991 | КОКП тыйым салуына байланысты босатылған |
Саяси бюро мүшелерінің партиялық өтілі
Барлық уақытта КОКП жоғары басшылығына 119 адам сайланды, олардың көпшілігі партияға 30 жасқа дейін, көбі 20-ға дейінгілер (Б. Н. Пономарев 14 жаста, 15 жаста – К. Я. Бауман, В. И.И.Лепсе, М.Г.Первухин және Д.Е.Сулимов, 16 жасында – И.А.Зеленский, А.В.Косарев, В.В.Куйбышев, К.И.Николева, А.Я. Пельше, Я.М. Свердлов, И.Ф.Тевосян, К.В.Уханов және В.Я. Чубар).
Жоғарғы органдарға 20 жылдан астам партиялық өтілі бар басшылардың 80 % сайланды. Саяси бюроға бірінші сайлау кезінде А.Я. Пельше (51 жыл), О.В.Куусинен (48 жыл), К.У.Черненко (45 жыл), Д.Т.Язов (43 жыл), Б.Н.Пономарев және А.Н. Яковлевте (әрқайсысы 42 жыл) партиялық өтілі болды.
Әдебиет
- В Политбюро ЦК КПСС…: По записям Анатолия Черняева, Вадима Медведева, Георгия Шахназарова (1985—1991)Мұрағатталған 12 қарашаның 2012 жылы. / Сост. А. Черняев, В. Медведев, А. Вебер; Горбачёв-Фонд. — М.: Альпина Бизнес Букс, 2006. — ISBN 5-9614-0354-8.
- Политбюро (Президиум) ЦК партии в 1917—1989 гг.: Персоналии. Справочное пособие. — М.: ВКШ при ЦК ВЛКСМ, 1990. — 148 с.
- Политбюро, Оргбюро, Секретариат ЦК РКП(б)—ВКП(б)—КПСС: справочник. — М.: Политиздат, 1990. — 271 с.
- Составы Политбюро (Президиума в 1952—1966 гг.) Центрального Комитета Коммунистической партии Советского Союза // Политическое образование. — 1988. — № 9. — С. 78—84.
- Состав руководящих органов Центрального комитета партии — Политбюро (Президиума), Оргбюро, Секретариата ЦК (1917—1990 гг.) // Известия ЦК КПСС. — 1990. — № 7. — С. 69—136.
- Сушков А. В. Президиум ЦК КПСС в 1957—1964 гг.: Личности и властьМұрағатталған 15 ақпанның 2016 жылы.. — Екатеринбург: УрО РАН, 2009. — 386 с.
- Хлевнюк О. В. Политбюро: Механизмы политической власти в 30-е годы. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 1996. — 294 с.
- Чернев А. Д. 229 кремлёвских вождей: Политбюро, Оргбюро, Секретариат ЦК Коммунистической партии в лицах и цифрах. — М.: Родина; Руссика, 1996. — 333 с.