Мүшел

Мүшел — 12 жылдық айналым (цикл). Жыл басы қазақша көктемде күн мен түн теңелуінен саналады (наурыздың 22). Айналым Тышқан жылынан басталады. Мүшел жыл санау күнтізбесі көне түркі мәдениетінен алынып, қытай, тибет халықтарына тараған.

Мүшел сөзінің шығуы туралы

"Мүшел" сөзінің қайдан және қашан шыққаны белгісіз. Бұл мәселені ешкім қарастырмаған. Еуропалық ғалымдар оны "цикл" - айнлым деп аударып, өгіз, барыс, қоян ... деп баяндай берген. Моңғол тілінде "мүшен" деген сөз бар, оның мағынасы - жұлдыз. Бірақ монғолша, жалғыз Үркерден басқа, мүшелге сәйкес аталатын жұлдыз жоқ. Түркі тілдерінде де мүшел бойынша аталатын жұлдыздар жоқ. Сондықтан мүшелді зодиакпен байланыстыру дұрыс емес.Ежелгі түркі сөздеріне талдау жасай келе "мүш йыл" және "мүш ел" сөздеріне тоқтауға болады: "Мүш" - "он" сөзінің бір варианты (алтмүш - алпыс, алты он, жетмүш - жетпіс, жеті он). Сонда "мүш йыл" он йыл болмақ. Мағынасы тұрақсыз, шатаса беретін ұлу мен мешінді есепке кейін қосылды деп жорысақ, Орхон түркілерінің алғашқы мүшелінде 10 жыл болды деген қорытынды шығады. Бұл жору қисынға келеді. Орхон жазуларында он саны көп айтылады (он оқ елі, он ұйғыр елі, он оймауыт елі т.с.с.). Он - он саусақпен санау заманында шыққан сан. Мешін мен ұлу кейін қосылған ^[1].