IV Мехмет
IV Мехмет (осман. محمد رابع — Mehmed-i râbi‘; 2 қаңтар 1642 — 6 қаңтар 1693) — Османлы мемлекетінің 19-шы сұлтаны, Ислам халифатының 84-ші халифі, аңшы, қолбасшы.
| IV Мехмет осман. محمد رابع — Mehmed-i râbi‘ Мүміндер әмірі Екі киелі қаланың қызметкері | |||
 | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 8 тамыз 1648 — 8 қараша 1687 | |||
| (Лақап аты Аңшы IV Мехмет) | |||
| Регент | Көсем сұлтан (8 тамыз 1648 — 2 қыркүйек 1651), Тұрхан Қадиша сұлтан (2 қыркүйек 1651 — 1656) | ||
| Ізашары | Ибраһим | ||
| Ізбасары | II Сүлеймен | ||
| Өмірбаяны | |||
| Мамандығы | Аңшы, қолбасшы | ||
| Діні | Ислам | ||
| Дүниеге келуі | 2 қаңтар 1642 Константинополь, Османлы мемлекеті | ||
| Қайтыс болуы | 6 қаңтар 1693 (51 жас) Эдирне, Османлы мемлекеті | ||
| Жерленді | Жаңа Уәлиде сұлтан мешіті, Ыстамбұл | ||
| Династия | Османлы әулеті | ||
| Әкесі | Ибраһим | ||
| Анасы | Тұрхан Қадиша сұлтан | ||
| Жұбайы | Әметуллаһ Рабиға Гүлнүш сұлтан Сияуш сұлтан Әфифе сұлтан Рабиға сұлтан Гүлнар сұлтан Гүлнияз сұлтан Дүррие сұлтан | ||
| Балалары | Ұлдары: II Мұстафа III Ахмет Сәлім шаһзада Махмұт шаһзада Мұрат шаһзада Баязит шаһзада Қыздары: Қадиша сұлтан Үммі сұлтан Үммігүлсім сұлтан Сафие сұлтан Фатима сұлтан Есма сұлтан Хүмашаһ сұлтан | ||
| Қолтаңбасы |  | ||
| IV Мехмет Ортаққорда | |||
өңдеу  | |||
.svg)
Өмірбаяны
IV Мехмет османлы елордасы Константинопольде османлы сұлтаны Ибраһим шаңырағында дүниеге келді. 1648 жылы жаңа шеріктер Ибраһимді тақтан тайдырды. Тақ 6 жастағы кішкентай бала Мехметке өтті.
IV Мехметтің балалық және жасөспірімдік шағы билікке таласқан анасы Тұрхан сұлтан мен әжесі Көсем сұлтанның жанжалдарымен өтті. Бұл жанжал тек сарай қызметкерлеріне ғана емес, мемлекеттік қайраткерлерге де әсер етті. Уәзірлер арасында сыбайлас жемқорлық, "лауазымды сатып алу" кеңінен таралды. Биліктің ең басында болу үшін олар сұлтан қыздарымен саяси некелерге отырып жүрді. 1656 жылдың 6 шілдесінде осы тұрақсыздықты пайдаланған венециялықтар Шанаққала бұғазында Османлы флотын талқандады. Олар тіпті Константинопольге қауіп төндірді, алайда сол жылы садрағзам лауазымын Көпрүлі Мехмет паша иеленді. Бұл оқиға «Көпрүлілер заманының» (1656-1710) бастамасы болды. Ол 1656 жылдың 15 қыркүйегінде садрағзам болып тағайындалды. Алайда Көпрүлі Мехмет паша өзінің тағайындалуына дейін сұлтанға бірнеше шарт қойды:
- Садрағзамның шешімі қайта қарастырылмайды;
- Садрағзам өз еркінмен шенеуліктерді тағайындайды, марапаттайды және қызметтен босатады;
- Садрағзам сұлтанның кеңесісіз шағымдарға қатысты шешімді өзі қабылдайды;
- Сарайда ешкім де саясатқа араласпайды.
1660 жылы Көпрүлі Мехмет паша венециялықтарды шегіндіріп, олардан Митилен мен Лемносты тартып алды.
1661 жылы садрағзамдық Көпрүлі Мехмет пашаның баласы Фазыл Ахмет пашаға өтті. Оның тұсында ел әкесінің тұсындағыдай дамыды. Ол Аустрияға қарсы соғысты сәтсіз аяқтаса да, 1669 жылы Венециядан Крит тартып алды.
.jpg)
1672 жылы IV Мехметтің өзі бастаған османлылар Польшаға қарсы жорық жасады. Сұлтан Каменец-Подольский бекінісін алып, 18 қазанда Михаил Корибут Вишневецкиймен Бучач бітім шарты жасасты. Бітім шарт бойынша Польша патшасы Подолье мен Брацлав воеводалықтарын беріп, 22 000 алтын төледі. Бірақ поляктар бұл бітім шартты бекітуден бас тартып, соғысты қайта жаңартты. Ақырында, жеңілген поляктар 1676 жылдың 27 қазанында жасалған Журавно бітім шарты бойынша османлыларға Подолье мен Киев Украинасын өткізді.
1676 жылы Фазыл Ахмет пашадан кейін садрағзам болып Мерзифонлы Қара Мұстафа паша тағайындалды. Бұл садрағзам тұсында Ресеймен 1681 жылы сәтсіз бітім шарт жасалды. 1683 жылы 200 мыңдық әскермен Мұстафа паша Венаны қоршады. Карл Лотарингский мен Ян Собеский қалаға көмекке келіп, османлылар толықтай талқандады. Қашқан османлыларға поляктар мен немістер тағы екі рет Мажарстанда соққы берді. Сол сәтсіздіктерге ыза болған сұлтан сол жылы Белградта жаңа шеріктерге садрағзамды өлім жазасына кесуді тапсырды.
Сәтті кезді пайдаланған Ян Собеский Молдова мен Валахияға басып кірдіп, ал венециялықтар мен мальталық серілер Мореяны жаулап, Далмацияға шабуылдап, османлыларды Иония аралдарынан қуды.
Карл Лотарингский Мажарстанның бас қаласы Офенді 1686 жылы жаулап алды. Ал 1687 жылдың 12 қазанында Мохач шайқасында Карл Лотарингский османлыларды талқандады. Сонымен қатар османлылар Петервардейн, Эрлау, Штульвейсенбург және Белградтан айырылды.
Ажалы
Османлы әскерінің көптеген жеңілістерінің кесірінен Константинопольде Көпрүлі Мехмет пашаның баласы Мұстафа бастаған көтеріліс басталды. Нәтижесінде IV Мехмет тақтан тайдырылды. 5 жылдан кейін бұрынғы сұлтан 51 жасында зынданда қайтыс болды. Мәйіті анасы Тұрхан Қадиша сұлтан салған Жаңа Уәлиде сұлтан мешітінің жаңындағы мазарда жерленді.
Садрағзамдары
| № | Есімі | Қызмет атқарған мерзімі | Уақыты |
|---|---|---|---|
| 100 | Сопы Мехмет паша | 8 тамыз 1648 — 21 мамыр 1649 | 9 ай |
| 101 | Қара Мұрат паша | 21 мамыр 1649 — 5 тамыз 1651 | 2 жыл |
| 102 | Мелек Ахмет паша | 5 тамыз 1651 — 21 тамыз 1651 | 16 күн |
| 103 | Сияуш паша | 21 тамыз 1651 — 27 қыркүйек 1651 | 1 ай |
| 104 | Гүржі Мехмет паша | 27 қыркүйек 1651 — 20 маусым 1652 | 10 ай |
| 105 | Тархуншы Ахмет паша | 20 маусым 1652 — 21 наурыз 1653 | 9 ай |
| 106 | Биік Қожа Дәруіш Мехмет паша | 21 наурыз 1653 — 28 қазан 1654 | 1 жыл |
| 107 | Ібшір Мұстафа паша | 28 қазан 1654 — 11 мамыр 1655 | 7 ай |
| 108 | Қара Мұрат паша | 11 мамыр 1655 — 19 тамыз 1655 | 3 ай |
| 109 | Армян Сүлеймен паша | 19 тамыз 1655 — 28 ақпан 1656 | 6 ай |
| 110 | Телі Құсайын паша | 28 ақпан 1656 — 5 наурыз 1656 | 1 ай |
| 111 | Зұрназен Мұстафа паша | 5 наурыз 1656 — 5 наурыз 1656 | ? сағат |
| 112 | Сияуш паша | 5 наурыз 1656 — 25 сәуір 1656 | 1 ай |
| 113 | Бойнұяралы Мехмет паша | 26 сәуір 1656 — 15 қыркүйек 1656 | 6 ай |
| 114 | Көпрүлі Мехмет паша | 15 қыркүйек 1656 — 31 қазан 1661 | 5 жыл |
| 115 | Көпрүлі Фазыл Ахмет паша | 31 қазан 1661 — 19 қазан 1676 | 15 жыл |
| 116 | Мерзифонлы Қара Мұстафа паша | 19 қазан 1676 — 14 желтоқсан 1683 | 7 жыл |
| 117 | Байбұртты Қара Ибраһим паша | 15 желтоқсан 1683 — 18 қараша 1685 | 2 жыл |
| 118 | Сары Сүлеймен паша | 18 қараша 1685 — 23 қыркүйек 1687 | 2 жыл |
| 119 | Көпрүлі Дамат Абхаз Сияуш паша | 23 қыркүйек 1687 — 8 қараша 1687 | 2 ай |
Қызықты деректер
- 6 жаста таққа шыққан IV Мехмет — таққа шыққан кездегі ең жас османлы сұлтаны.
- IV Мехмет I Сүлейменнен кейін ең көп билеген османлы сұлтаны. I Сүлеймен 46 жыл (1520-1566) билесе, IV Мехмет 39 жыл (1648-1687) биледі.
- Атақты "Запорождықтардың түрік сұлтанына жазған хаты" атты оқиғадағы "түрік сұлтаны" — IV Мехмет.
 | Ұлы Османлы Мемлекетінің сұлтандары |  |
|---|---|---|
| Ізашары Ибраһим | IV Мехмет 8 тамыз 1648 — 8 қараша 1687 | Ізбасары II Сүлеймен |
| I Осман · Орхан · I Мұрат · I Баязит · Сұлтанаралық · I Мехмет · II Мұрат · II Мехмет · II Мұрат · II Мехмет · II Баязит · I Сәлім · I Сүлеймен · II Сәлім · III Мұрат · III Мехмет · I Ахмет · I Мұстафа · II Осман · I Мұстафа · IV Мұрат · Ибраһим · IV Мехмет · II Сүлеймен · II Ахмет · II Мұстафа · III Ахмет · I Махмұт · III Осман · III Мұстафа · I Әбділхамит · III Сәлім · IV Мұстафа · II Махмұт · I Әбділмәжит · Әбділғазиз · V Мұрат · II Әбділхамит · V Мехмет · VI Мехмет · II Әбділмәжит (соңғы халиф) | ||
| Әулет · Шежіре · Санат | ||