ဝါစဿရဗေဒ

စကားသံလေ့လာမှု (ပညာရပ်) (phonology) သည် ဘာသာစကားတစ်ခုခု၏ စကားသံ (အသံ) စနစ်ကို ရည်ညွှန်းနိုင်သည်။ ဝေါဟာရ၊ စကားလုံးဖွဲ့စည်းမှု၊ ဝါကျဖွဲ့စည်းမှု ကဲ့သို့သော ဘာသာစကားတစ်ခု၌ ပါဝင်သင့်သည့် အခြေခံစနစ်များထဲက တစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။

စကားသံလေ့လာမှု (ဝါစဿရဗေဒ - phonology) သည် အသံထွက်လေ့လာမှု (သဒ္ဒဗေဒ - phonetics) နှင့် များသောအားဖြင့် ကွဲပြားမှုရှိသည်။ သဒ္ဒဗေဒ ခေါ် အသံထွက်ပညာရပ်သည် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာအရ (အသံ/အမူရာ) ထုတ်လုပ်ခြင်း၊ အသံကို ကူးပြောင်းပို့ဆောင်ခြင်း နှင့် စကားသံများကို သိနားလည်ခြင်း စသည်တို့နှင့်သက်ဆိုင်သည်။^[၃][၄] စကားသံလေ့လာမှုသည်ကား ဘာသာစကားတစ်ခုအတွင်း (သို့) ဘာသာစကားများအကြား အသံသည် အနက်အဓိပ္ပာယ် ဖြစ်စေရန် (သို့) ပေါက်စေရန် ဆောင်ရွက်ပုံနည်းလမ်းကို ဖော်ပြပေးသည်။ ဘာသာဗေဒပညာရှင်များအတွက် အသံထွက်ပညာသည် "လက်တွေ့သရုပ်ဖော်ဘာသာဗေဒ" ဖြစ်၍ စကားသံလေ့လာမှုသည် "သဘောတရားဘာသာဗေဒ" ဖြစ်ပေသည်။ သို့သော်လည်း ဘာသာစကားတစ်ခု၏ စကားသံလေ့လာမှု (ဝါစဿရဗေဒ) စနစ်ကို ပြုစုရာတွင် သဘောတရားဆိုင်ရာ အခြေခံမူများကို အသံထွက်ပညာ (သဒ္ဒဗေဒ) ဆိုင်ရာ အထောက်အထား/အချက်လက်များ နှင့်ပတ်သက်၍ စနစ်တကျခွဲခြားပြသခြင်း၌ အသုံးချကြရသည်။ ရံခါ၌ ဤပညာရပ်နှစ်ခုကြား သိသာသော ကွဲပြားမှု မရှိချေ။ အထူးသဖြင့် ၂၀ရာစု အလယ်ပိုင်း၌ phoneme (သံရင်း) ဆိုသောစကားလုံး၏ ခေတ်သစ်အယူအဆ မဖြစ်ထွန်းခင်အထိ သိသိသာသာ ကွဲပြားမှုမရှိခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ခေတ်သစ် စကားသံလေ့လာမှုပညာရပ်၏ အခွဲအချို့တွင် အသံထွက်လေ့လာမှုပညာရပ်နှင့် ကူးလူးဆက်သွယ်မှုများရှိရာ ဥပမာအားဖြင့် စိတ်ပိုင်းဘာသာဗေဒ (psycholinguistics) ၊ စကားသံ သိမြင်နားလည်းခြင်း (speech perception) စသည်များပါဝင်နေ၏။ ထို့ကြောင့်လည်း အကျိုးအားဖြင့် စကားသံထုတ်မှု ဝါစဿရဗေဒ (articulatory phonology) (သို့) ဓာတ်ခွဲခန်း ဝါစဿရဗေဒ (laboratory phonology) များဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည်။