Gebruiker:Leo CXXIV/Kladblok3

De naam van de gemeente is ontleend aan de Voer, een zijriviertje van de Maas dat door de gemeente stroomt.

Het Land van Dalhem heette oorspronkelijk Voeren, aangezien 's-Gravenvoeren vóór de bouw van de burcht te Dalhem het bestuurscentrum van dit graafschap vormde. 's-Gravenvoeren was dus de kern van het kleine oorspronkelijke graafschap Voeren, voordat het grafelijke domicilie naar de burcht van Dalhem werd verplaatst en men ging spreken van het Land van Dalhem. Dalhem zelf werd naar analogie met 's-Gravenvoeren toen ook weleens 's-Gravendal(hem) genoemd.

Men zou kunnen denken dat de naam van de gemeente Voeren met zijn uitgang -en een collectivum is, omdat deze gemeente in 1977 door gemeentelijke herindeling is ontstaan, uit onder meer 's-Gravenvoeren, Sint-Martens-Voeren en Sint-Pieters-Voeren. Toch is dat niet het geval, al verwijzen al deze toponiemen naar het riviertje de Voer. De uitgang -en is bij Limburgse plaatsnamen die aan een water of riviertje zijn ontleend, niet ongebruikelijk. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de Nederlandse plaats Gulpen, ter plekke waar het riviertje de Gulp uitmondt in de Geul. Even ten noorden van Roermond vinden we zo het dorp Swalmen, dat zijn naam dankt aan het riviertje de Swalm, een zijriviertje van de Maas. In de Duitse Selfkant, nabij Sittard, een gebied waar vanouds Limburgs wordt gesproken, ligt het plaatsje Saeffelen, genoemd naar de Saeffelbeek. In al deze gevallen is de naam op analoge wijze gevormd als die van Voeren.

De gemeente ligt in twee verschillende beekdalen: het Gulpdal in het oosten (met Remersdaal en Teuven) en het Voerdal (met zijdalen) in het westen. De heuvelrug tussen De Plank en Hagelstein die de hoogteverbinding vormt tussen het Plateau van Margraten in het noorden en het Plateau van Herve in het zuiden vormt de waterscheiding tussen de beide beekdalen. De gemeente heeft verschillende bossen, waaronder het Hoogbos, Schoppemerheide, Broekbos, Alsbos, Vrouwenbos, Veursbos en het Beusdalbos.

Vier Voerdorpen wateren af op de Voer, net als de Nederlandse dorpen Mheer en Noorbeek. Teuven en Remersdaal wateren af op de Gulp. De Berwijn is een riviertje dat oostelijk van Voeren ontspringt, zuidelijk van de gemeente stroomt naar het Voerense dorp Moelingen en daarna vlakbij in de Maas uitmondt. De streek is dunbevolkt (82,11 inw./km², oftewel 1:12.000 m²) en telt 4.157 inwoners (januari 2012), van wie ongeveer een kwart Nederlanders. Delen van de Voerstreek zijn Europees beschermd als Natura 2000-gebied 'Voerstreek'.^[1]

De gemeente grenst in het noorden aan de Nederlandse provincie Limburg en in het zuiden aan de Waalse provincie Luik, maar nergens aan de rest van Vlaanderen, en is daarmee een exclave van de provincie Limburg. Voeren is de hoofdplaats van het gelijknamige kieskanton. Samen met de stad Tongeren vormt ze het gerechtelijk kanton Tongeren-Voeren. De gemeente Voeren grenst aan de Waalse gemeenten Wezet, Dalhem, Aubel en Blieberg in de provincie Luik, en in het noorden aan de Nederlandse gemeenten Eijsden-Margraten en Gulpen-Wittem. De gemeente grenst aan geen enkele andere Belgisch-Limburgse gemeente.

De Voerstreek maakt in feite deel uit van het Land van Herve, net als het zuidoosten van de Nederlandse provincie Limburg. Bijna 20% van de Voerstreek is natuurgebied. In Voeren ligt het hoogste punt van Nederlandstalig België: het zuidoostelijke dorp Remersdaal op 287 m hoogte. De hoogste punten zijn het Strouvenbos en de Reesberg bij Remersdaal (287,5 m).

Deelgemeenten^[2]

Verwerking: provincie Limburg - Directie Mens - Steunpunt Sociale Planning^[3]

Overige kernen

Met name het drietal 's-Gravenvoeren, Sint-Pieters-Voeren en Sint-Martens-Voeren is bekend, mede dankzij de herkenbare namen.

Door de gemeente Voeren stromen verschillende waterlopen:

• de Berwijn in Moelingen, die net op de grens van de gemeente in de Maas uitmondt;
• de Voer door 's-Gravenvoeren, Sint-Martens-Voeren, Sint-Pieters-Voeren waar deze ook ontspringt;
• de Veurs, die tussen Teuven en Sint-Martens-Voeren ontspringt en in het centrum van deze laatste in de Voer uitmondt;
• de Noor, die in 's Gravenvoeren in de Voer uitmondt;
• de Gulp, die in de Geul uitmondt in Nederland en langs het dorp Teuven stroomt.

Sociaalcultureel maakt de Voerstreek deel uit van het Maas-Rijnlandse dialectcontinuüm, aansluitend op het huidige Nederlandse Zuid-Limburg en de Platdietse streek tussen Luik en Aken.De onderverdeling van het Nederlandse Limburgs is in micro-formaat terug te vinden in de Belgische Voerstreek. Ook daar zijn de dialecten te verdelen in drie varianten:

1. het westelijk Voerens (Moelingen)
2. het centraal Voerens ('s-Gravenvoeren)
3. het oostelijk Voerens (Sint-Martens-Voeren, Sint-Pieters-Voeren, Teuven en Remersdaal).

Het laatste behoort tot het Oostlimburgs-Ripuarisch of Geullands (zoals het Vijlens, Heerlens of Welkenraedts), het tweede tot het Oost-Limburgs (zoals het Valkenburgs) en het eerste tot het Centraal Limburgs (zoals het Maastrichts).

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.^[4]

In het gebied waarvan de huidige Voerstreek deel uitmaakt, werd in de prehistorie de vuursteen bewerkt die er rijkelijk voorhanden was. De oudste bewoningssporen dateren uit het neolithicum (vindplaatsen onder meer op de Voerenberg en Hoogbos).
Later exploiteerden de Romeinen er één of twee grote villa’s. De streek werd ook in de Gallo-Romeinse periode in diverse nederzettingen bewoond.

De Romeinse bezetting wordt aangegeven door een belangrijke villa uit de tweede eeuw, heropgebouwd in de zevende, op de plaats Steenbos, in het gehucht Schophem. Zij is in 1840-1846 onderzocht door H. Del Vaux.^[5] Met de opgegraven materialen (spolia) werd hier in 1850 de Steenboskapel gebouwd. De onderbouw van een Gallo-Romeinse villa op de plaats "Op de Saele" is in 1867 onderzocht door H. Schuermans.^[6]

Er werden ook sporen teruggevonden van de Via Mansuerica, een militaire weg (heerweg) uit de zevende eeuw, die de verbinding vormde van de Moezel bij Trier over de Hoge Venen naar de Maas bij Maastricht, en aldus tussen de grote wegen Bavay - Keulen en Reims - Keulen.

Voor de geschiedenis van de Voerstreek in de Frankische en de Karolingische tijd, de Middeleeuwen en de Nieuwe tijd

In vroeger eeuwen vormde de streek geen eigen eenheid. Deze zes dorpen behoorden wel alle tot het Overmaas / oud-Limburgse gebied, in Brabants bezit gekomen na de Slag bij Woeringen in 1288. Over het prinsbisdom Luik heen werd het gebied bestuurd vanuit Brabant, en ging later met Brabant op in de Bourgondische Nederlanden van keizer Karel V en zijn Habsburgse opvolgers.

Tijdens het ancien régime maakten de dorpen Moelingen, 's-Gravenvoeren en Sint-Martensvoeren als Dalhemse schepenbanken deel uit van de met Brabant verbonden Landen van Overmaas. Het dorp Teuven (Remersdaal inbegrepen) was in oorsprong onderdeel van de schepenbank Montzen in het eveneens aan Brabant verbonden hertogdom Limburg. Het dorp Sint-Pietersvoeren ten slotte was als bezit van de Duitse Orde een rijksheerlijkheid.

De huidige Voerstreek is samengesteld uit de voorheen Dalhemse dorpen Moelingen en 's-Gravenvoeren in het westen, het eveneens Dalhemse Sint-Martensvoeren alsmede de voorheen rijksvrije heerlijkheid Sint-Pietersvoeren (sinds de kruisridders apart van Sint-Martensvoeren) in het midden, en uit het voorheen oud-Limburgse Teuven (Remersdaal inbegrepen) in het oosten. De oude binnengrenzen worden ook enigermate weerspiegeld in het dialect, dat aan de oostkant al tot de overgangsdialecten tussen het Limburgs en het Ripuarisch behoort.

Het gebied van de gemeente Voeren behoort sinds 1 september 1963 tot de provincie Limburg. Op voorstel van de Waalse socialistische politicus Paul Gruselin werden de toen zes gemeenten in de Voerstreek overgedragen van de provincie Luik naar de provincie Limburg in ruil voor de overdracht van de West-Vlaamse gemeenten Komen-Waasten en Moeskroen aan de provincie Henegouwen.^{[7][8][9][10][11]} Hierop volgende een decennialange Taalstrijd in de Voerstreek die in de jaren 1980 geregeld een nationale dimensie kreeg en in 1987 tot de val van de federale regering Regering-Martens VI leidde. In het begin van de 21ste eeuw verdween het conflict naar de achtergrond van de Belgische politiek met de neergang van de lokale Franstalige partij Action Fouronnaise.

Op 1 januari 1977 werden de zes voormalige gemeenten 's-Gravenvoeren, Moelingen, Remersdaal, Sint-Martens-Voeren, Sint-Pieters-Voeren en Teuven tot de fusiegemeente Voeren samengevoegd.

Na 1990 is het toerisme sterk in opkomst en kent de streek talloze restaurants en accommodaties.

De gemeente Voeren ligt in het kieskanton Voeren en het provinciedistrict Tongeren, het kiesarrondissement Hasselt-Tongeren-Maaseik (identiek aan de kieskring Limburg). Er zijn faciliteiten voor de Franstalige inwoners.

Voeren		Supranationaal	Nationaal		Gemeenschap	Gewest	Provincie	Arrondissement	Provinciedistrict	Kanton	Gemeente
Administratief	Niveau	Europese Unie	België		Vlaanderen		Limburg	Tongeren			Voeren
	Bestuur	Europese Commissie	Belgische regering		Vlaamse regering		Deputatie				Gemeentebestuur
	Raad	Europees Parlement	Kamer van volksvertegenwoordigers	Vlaams Parlement			Provincieraad				Gemeenteraad
Kiesomschrijving		Nederlands Kiescollege	Kieskring Limburg					Hasselt-Tongeren-Maaseik	Tongeren	Voeren	Voeren
Verkiezing		Europese	Federale		Vlaamse		Provincieraads-				Gemeenteraads-

De zetels van de gevormde meerderheid zijn vetjes. De grootste partij is in kleur.

In de gemeente bevinden zich verschillende kastelen, waaronder:

• Kasteel van Obsinnich te Remersdaal
• Kasteel van Teuven, ook: De Draeck en De Hoef
• Kasteel Altenbroek te 's-Gravenvoeren
• Kasteel van Ottegraeven te Schophem en Sint-Martens-Voeren
• Abdij van Sinnich, voormalige abdij

De provinciegrenzen komen niet overeen met de taalgrenzen: in het noordoosten spreekt men Limburgse en Ripuarische dialecten. Voeren behoort tot dit noordoostelijke gebied, waar de lokale bevolking een Limburgs dialect spreekt, het Voerens. Deze dialecten worden ook in aangrenzende Waalse gemeenten, de zogenaamde Platdietse streek gesproken en zijn er ook sinds 24 september 1990 door de Franse gemeenschap als inheemse regionale taal, het Platdiets erkend. ^[20]

Vanwege de ligging op de grens van het Nederlandse, Duitse en Franse taalgebied beheerst de bevolking vaak zowel Nederlands, Frans als Duits. Het gebruik van Limburgs, dat eeuwenlang de bevolking verenigde, neemt af. De Waalsgezinden zijn in de jongste generaties vrijwel geheel op het Frans overgegaan. Onder de Vlaamsgezinden is dat minder het geval, maar ook daar gaat de jongste generatie op het Nederlands over. De politieke scheiding heeft dus een taalscheiding tot gevolg gekregen. De oudere generaties, Frans dan wel Vlaamsgezind, spreken nog wel overwegend Limburgs. De invloed van Limburgers die zich vanuit Nederland hier vestigden en die aan de gemeenteraadsverkiezingen mochten deelnemen, is op de politieke en daarmee de taalverhoudingen van aanzienlijke invloed geweest.

In de gemeente bevinden zich verschillende kerkdorpen. De kerken zijn:

• Sint-Lambertuskerk in 's-Gravenvoeren
• Onze-Lieve-Vrouw-Ten-Hemel-Opnemingskerk te Moelingen
• Sint-Heribertuskerk te Remersdaal
• Sint-Martinuskerk te Sint-Martens-Voeren
• Sint-Pieters-Stoelkerk te Sint-Pieters-Voeren
• Sint-Pieterskerk te Teuven

Daarnaast bevinden zich diverse kapelletjes in de gemeente, waaronder de Steenboskapel en het Heiligenhuisje.

Er loopt door Voeren een goederenspoorlijn. Van 1921 tot 1957 was de spoorlijn 24 (Tongeren-Montzen-Aachen-West) voor reizigersverkeer in gebruik en was er het station Sint-Martens-Voeren en het station Remersdaal. De gemeente wordt bediend door een busverbinding van De Lijn in de vorm van lijn 39B die de dorpen met Wezet en Tongeren verbindt. Het meest oostelijke deel van de route, naar Remersdaal en Teuven, wordt alleen op verzoek gereden. De TEC verbindt alle deelgemeenten met Wezet, Aubel, Welkenraedt en Verviers.

Omroep Voeren is een VZW die wekelijks en tijdens evenementen radio-uitzendingen verzorgt. De omroep produceerde de documentaire 50 jaar Vlaamse strijd en de film Carnaval in Voeren.

• Pierre de Schiervel (1783-1866), gouverneur
• Winand Heynen (1835-1916), politicus
• Paul Cerfontaine (1864-1917), bioloog
• Marcel Kerff (1866-1914), wielrenner
• Charles Vandenhove (1927-2019), architect
• Lucien Spronck (1931-1989), voetballer
• Léon Semmeling (1940), voetballer
• Huub Broers (1951), politicus
• Jan Nyssen (1957), geograaf
• Luc Hollands (1967), melkveehouder

• Hendrik Veltmans (1866-1954), pastoor
• José Happart (1947), politicus

• Nijlen

• Officiële website
• Voerstreek.eu
• Uitzending van Andere Tijden over de historisch-politieke achtergronden van de Voerstreek

Zie de categorie Voeren van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Categorie:Streek in Limburg (België)Categorie:VoerenCategorie:Plaats in Limburg (België) Categorie:ExclaveCategorie:Omroep