Estia

Estia es pas mencionada per Omèr^[1]. Esiòde fa d'ela la primièra nascuda de Cronos. L’Imne omeric a Afrodita indica que Cronos l'engendrèt « la premièra — e tanben la darrièra », sens dobte persqu'es la darnièra a èsser regolada pel seu paire^[2]. Ainada dels dieus, gausís d'una consideracion particulara d'entre los Olimpians. L'imne delfic d'Aristonoos la nomena atal la « mestressa del cèl e de la tèrra^[3] ».

Gaireben cap de mite depend d'aquela divessa. Dans l’Imne omeric a Afrodita, Apollon e Poseidon la fringuèron, mas Estia refusèt las preposicions dels dos e jura sul Stix, en tocant la tèsta de Zèus, de demrar verge per jamai^[4] — tot coma Artèmis e Atena. En compensacion, obtenguèt de Zèus lo privilègi d'èsser onorada dins cada demòra umana e dins totess los temples^[5]. La legenda es benlèu inventada per l'autor per mostrar la seunas principalas caracteristicas: Estia es una divessa verja e imutable^[6]. Quand Platon met en scèna lo cortègi dels Olimpians, dins lo Fèdre, precisa qu'Estia n'èra pas partida, perque demòra en permanéncia sus l'Olymp^[7].

Ovidi mencian una tentativa de Priap de l'atacar^[8]. La vesèm, suls vases, participar a la procession dels dieus pendent de noças de Pelèa e Tetis^[9] ; un vas la represente sur l'Olimp amb los autres dieus^[10] e un autre la mòstra assetada amb Afrodita a l'arrivada d'Eracles sus l'Olimp^[11].

Lo nom « estia » designa lo fogal, subretot aquel de l'ostal^[12] ; Estia n'es la personificacion. Alara que possedís una existéncia d'esperela dempuèi Esiòde, demora pauc personalizada. A contrari de la romana Vesta, son domeni cobrís lo fogal domestic coma aquel de la ciutat^[13]. Paralelament a aquelas doas formas de culte, se trapa de sanctuaris privats consacrats a Estia, per exemple al Pirèu e Olimpia, benlèu a Calcis^[14].

Apara lo fogal public (koinē hestia) eberjat al pritanèu, équivalent dels ostals de vila modèrnes^[15], centre politic puslèu que religiós de la ciutat^[16]. Pindar la nomena atal la « patrona dels pritanes » quines l'« onoran entre autres divinitats, de la lors libacions frequentas e sovent tanben de la grassa de las victimas; fan sonar la lira e lo cant^[17]. » Quand son pas de pritanes, son los « magistrats en cap des ciutats », precisa Denys d'Halicarnasse^[18]. D'inscripcions testimònhan qu'Estia èra onorada jols epiclèsis de Pritaneia (« del pritanèu ») o Bouleia (« del conselh »). A Chios, una estèla del sègle VI abC ordena als magistrats, al nom d'Estia, d'aplicar las decisions del pòble^[19]. Camiros, a Ròdes, possèda de « damiorgoi d'Hestia », mena de subre-intendents de la ciutat^[20]. Reciprocament, èra rare que de saserdotes faga lo seu culte; a las epòcas classicas e ellenistica, se ne coneguèt a Delos, Stratonicèu en Caria e Chalcis en Eubèa^[21]. Als costats d'Apollon Arkhēgetēs (« fondator de vila »), Estia presidís tanben a la fondacion de las colonias: los clerocs (colons) emportavan de la metropòli lo fuòc d'Estia destinava a alucar lo fogal de la patria nòva^[22].

Estia vigila tanben sul fogal domestic, centre simbolic de l'ostal. Diodòr de Sicília declara quitament qu'« Estia inventa la construccion dels ostals; en reconeissença d'aquel benfach, veneram dins totes los ostals l'imatge d'aquela divessa, e celebram de sacrificis dins lo seu onor^[23]. » L'imne omeric consacrat a la divessa indica que totes los repas començan per una libacion a la seuna intencion^[24]. S'invòca pendent la ceremonia de las Amfidromias, quand lo recent nascut èra presentat al fogal e recebèt un nom^[25],[26]. Alara qu'anava morir, l'Alcesta d'Euripid s'exclamèt: « La meuna Dama, davali jos tèrra, e veni pel darrièr còp t'implorar de genolhons: garda los meus orfanèls^[27] ! »

Dins lo culta, Estia es ligada a Apollon: vigila sul fogal de Dèlfes, l'un dels seus principals sanctuaris^[28] e a Delos, la seuna estatua èra assetada sus l'omfalos. Es tanben associada a Ermés^[29] e Fidias representa ambedoas divinitats sur la basa de l'Estatua criselefantina de Zeus olimpian^[30].

Luòcs principals del culte e sanctuaris

1. Atenas, cap luòc d'Atica (sud de Grècia);
2. Oropos, ciuta d'Atica;
3. Ermione, ciuté d'Argolid (sud de la Grècia);
4. Esparta, cap luòc de Laconia (sud de Grècia);
5. Olimpia, sanctuari d'Elis (Elid, sud de la Grècia);
6. Larissa, cap luòc dels Lapites (Thessalia, nord de Grècia);
7. L'illa de Tenedos, (mar Egèa).

Estia es rarament representada dins l'art grèc^[31]. Quand es lo cas, a rarament d'atributs caracteristics. En general los Ancians la representavan drech, sevèrament vestida, amb un vela sul cap.

Lo seu nom ionian es Ἱστίη / Histíê e lo seu nom dorian Ἱστία / Histía. L'etimologia del nom depend de l'existéncia o non d'un digama (ϝ) inicial, qu'es atestat sonque dins la glòsa d'Esiquios d'Alexàndria e dins un antroponime arcadian. Lo raprochament amb Vesta (benlèu de *wes-, « lenhièr »), efectuat dempuèi l'Antiquitat^[32], es donca dificil a explicitar, pasmens que versemblant^[33].

• Los seus atributs : lo fuòc, lo fogal

• Aristofan, Las Vèspas (v. 846).
• Imnes orfics (LXXXIV per Estia).
• Pausanias, Descripcion de Grècia (I, 34, 3 ; II, 35, 1 ; III, 11, 11 ; Y, 11,8 ; V, 14, 4 ; V, 26, 2-3).

• Timothy Gantz, Early Greek Myth, Johns Hopkins University Press, 1993, p. 73-74.
• (en) Marcel Detienne et Janet Lloyd, « The Gods of Politics in Early Greek Cities », Arion (3^en série), vol. 12, n°2 (automne 2004), p. 49-66.
• (en) Mika Kajava , « Hestia Hearth, Goddess, and Cult », Harvard Studies in Classical Philology, vol. 102 (2004), p. 1-20.
• (fr)Pierre Lévêque et Louis Séchan, Les Grandes divinités de la Grèce, Armand Colin, coll. « l'Ancien et le nouveau », Paris, 1990 ISBN 2-200-37211-6Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas., p. 131-134.
• (fr) Haiganuch Sarian, « Hestia », LIMC 5 (1990).

• Divinitats grègas primordialas