10 Dywizjon Żandarmerii

10 Dywizjon Żandarmerii wraz z podporządkowanymi pododdziałami stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr X. Dowódca dywizjonu pełnił równocześnie funkcję szefa żandarmerii w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr X w Przemyślu.

Na rozpoczęty 15 lipca 1923 „Kurs żandarmów próbnych przy X Dyonie Żand.” wysłanych zostało 32 podoficerów i żandarmów próbnych, w tym 17 z Dyonu Żand. Nr X (pozostali słuchacze pochodzili z dywizjonów nr I, IV, VI, VII, VIII i IX). Tego samego dnia we Lwowie rozpoczął się „8-mio tygodniowy kurs żandarmów zawodowych przy VI Dyonie Żand.”, na który wysłano 20 podoficerów^[1].

Z dniem 29 lutego 1924 kpt. żand. Michał Graff został przeniesiony do rezerwy na własną prośbę. W marcu 1924 kpt. żand. Józef Kita został przydzielony z DOK X do 10 dżand. na stanowisko dowódcy plutonu żand. Jarosław, a kpt. żand. Władysław Hercok z 10 dżand. do DOK X na stanowisko szefa Oddziału II Sztabu^[2].

Do 20 marca 1924 zostały zlikwidowane plutony żandarmerii: Rzeszów, Sanok i Stryj, a w ich miejsce zorganizowane posterunki żandarmerii^[3]. W tym samym miesiącu niżej wymienieni oficerowie zostali przeniesieni do korpusu oficerów piechoty z równoczesnym wcieleniem: kpt. żand. Władysław Zygmunt Ochab do 5 psp oraz kpt. żand. Józef Homik (dowódca plutonu żand. Rzeszów), kpt. żand. Karol Pulda (dowódca plutonu żand. Sanok) i kpt. żand. Władysław Hercok do 38 pp^[4]. W kwietniu tego roku 101 żandarmów pełniących dotychczas służbę w dywizjonie zostało przeniesionych ewidencyjnie, etatowo, służbowo i gospodarczo z korpusu żandarmerii na etat podoficerów w oddziałach broni Okręgu Korpusu Nr X^[5]. Z dniem 15 września 1924 na VI kurs podoficerski w Centralnej Szkole Żandarmerii w Grudziądzu odkomenderowanych zostało 8 podoficerów^[6].

10 marca 1925 dywizjonu dowódca OK X, w celu uzupełnienia stanu podoficerów zawodowych 10 dżand., nakazał podległym dowódcom pułków piechoty, kawalerii i artylerii przedłożyć wykazy szeregowych, zgłaszających się ochotniczo do służby w żandarmerii. Spośród zgłoszonych ochotników dowódca 10 dżand. miał wybrać dziesięciu, których dowódca OK X miał przydzielić na rozpoczynający się 15 kwietnia sześciomiesięczny kurs żandarmów próbnych przy dywizjonie. Absolwenci kursu po odbyciu półrocznej służby próbnej mieli być mianowani żandarmami zawodowymi^[7]. Ostatecznie kurs ukończyło 18 żandarmów próbnych, w tym dwóch przydzielonych z 6 dżand. Dwóch absolwentów ukończyło kurs z „postępem bardzo dobrym”, dziesięciu – dobrym, a sześciu – dostatecznym^[8].

10 września 1926 dowódca OK X wyznaczył „kontyngens szeregowych zawodowych 10 Dyonu Żand. na 1926 rok”: 22 starszych wachmistrzów, 17 wachmistrzów, 34 starszych żandarmów i 33 żandarmów^[9].

26 stycznia 1928 dowódca OK X, „w celu uzupełnienia stanu podoficerów zawodowych 10 Dyonu Żandarmerii”, nakazał wszystkich dowódcom pułków piechoty i kawalerii przedłożyć do 15 lutego wykazy szeregowych, zgłaszających się ochotniczo do służby w żandarmerii. Wybrani przez dowódcę dywizjonu szeregowi mieli być skierowani na pięciomiesięczny kurs żandarmów próbnych w Dywizjonie Szkolnym Żandarmerii w Grudziądzu^[10].

17 lutego 1928 minister spraw wojskowych zatwierdził dzień 19 marca, jako datę święta dywizjonu^[11].

12 grudnia 1935 minister spraw wojskowych unieważnił dotychczasową datę święta dywizjonu oraz zatwierdził dzień 13 czerwca, jako datę święta żandarmerii^[12].

Jednostka nie posiadała sztandaru i odznaki pamiątkowej. Oficerowie i podoficerowie od 1931 mogli otrzymać odznakę pamiątkową Żandarmerii. W 1939 zamierzano wprowadzić do użytku „Znak Służbowy Żandarmerii”. Znaki miały być numerowane. Dla 10 dżand. przewidziano numery od 10.000 do 10.999^[13].

W dwudziestoleciu międzywojennym służbę w dywizjonie pełnili m.in. kapitanowie Leon Cehak, Czesław Mańkowski i Wiktor Zakliński oraz porucznik Jan Kasper Fiałkowski^[a]

• Dowództwo dywizjonu w Przemyślu, ul. Czarnieckiego 43
• pluton żandarmerii Przemyśl, ul. Czarnieckiego 43
  • posterunek żandarmerii Sanok
  • posterunek żandarmerii Sambor
  • posterunek żandarmerii Krosno^[16]
• pluton żandarmerii Kielce, ul. Zamkowa 4
  • posterunek żandarmerii Sandomierz
• pluton Żandarmerii Jarosław, ul. Słowackiego 26
  • posterunek żandarmerii Rzeszów
  • posterunek żandarmerii Łańcut

Dowódcy dywizjonu

• ppłk żand. Adam Tomasz Butzura († 13 XII 1922 Przemyśl^[17])
• mjr żand. Bronisław Batsch (III 1923 – XII 1929)
• mjr żand. Kazimierz Chodkiewicz (XII 1929 - 1 V 1933)
• mjr żand. Wojciech Kuś (do 23 X 1934)
• mjr żand. Piotr Guziorski (1935 – 1 IX 1939)

Zastępcy dowódcy dywizjonu

• kpt. / mjr żand. dr Tadeusz Alojzy Dudryk^[b] (p.o. 1923 i III - IX 1925)
• mjr żand. Alfred Riesser (13 IX 1925 - 17 III 1927)
• mjr żand. Antoni Czabański (XII 1934 – X 1935)
• mjr żand. Jan Józef Rybowski^[c] (X 1935^[23] – IX 1939)

Obsada personalna dywizjonu w marcu 1939^[25]

• dowódca dywizjonu – mjr żand. Piotr Guziorski
• I zastępca dowódcy – mjr żand. Jan Józef Rybowski
• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – kpt. żand. Mieczysław I Janowski
• adiutant – por. żand. Stanisław Józef Jazienicki
• oficer mobilizacyjny – kpt. żand. Stanisław Nagórski
• oficer śledczy – kpt. żand. Stefan Roman Radyk
• oficer gospodarczy – kpt. int. Stanisław Matłowski
• oficer do zleceń – por. żand. Jan Tokarski
• dowódca plutonu żandarmerii Jarosław – kpt. żand. Kazimierz Ludwik Bogucki
• oficer plutonu – ppor. piech. rez. pdsc mgr Tadeusz Dziurzyński
• dowódca plutonu żandarmerii Kielce – kpt. żand. Marceli Kończyński
• dowódca plutonu żandarmerii Przemyśl – por. żand. Stanisław Głowacki
• oficer plutonu – ppor. piech. rez. pdsc mgr Longin Stanisław Kaczor

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Убиты в Калинине, захоронены в Медном. Księga pamięci polskich jeńców wojennych – więźniów Ostaszkowskiego Obozu NKWD rozstrzelanych decyzją Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Лариса Еремина (red.). T. 2: Биограммы военнопленных M–Я. Moskwa: Stowarzyszenie Memoriał, 2019. ISBN 978-5-6041921-5-3.
• Grzegorz Ratajczyk: Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej. Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2004. ISBN 83-89706-20-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Jan Suliński: Żandarmeria organ bezpieczeństwa armii 1918-1945. Warszawa: Kompas II, 2003. ISBN 83-912638-5-1.
• Żandarmeria Wojskowa w dokumentach z lat 1918–1939. T. 2: Dzienniki Rozkazów Dowództw Okręgów Korpusów. Warszawa: Centralna Biblioteka Wojskowa, 2017. ISBN 978-83-63050-46-7.