Gejzer w Herľanach
Gejzer w Herľanach[1] (słow. Herliansky gejzír[2][3]) – zimny gejzer znajdujący się we wsi Herľany w powiecie Koszyce-okolice, w kraju koszyckim, we wschodniej części Słowacji; jeden z nielicznych tego typu gejzerów na świecie[4]. Powstał w wyniku prac wiertniczych prowadzonych w celu poszukiwania nowych źródeł wód leczniczych na obszarze, na którym już od XVIII wieku działało uzdrowisko[5].
 Erupcja gejzeru w Herľanach (2018) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowości | |
| Rodzaj obiektu | |
Położenie na mapie kraju koszyckiego  | |
Położenie na mapie Słowacji  | |
 48°48′03,8″N 21°28′39,2″E/48,801056 21,477556 | |
Obiekt od 1987 roku stanowi narodowy pomnik przyrody[6] (słow. Národná prírodná pamiatka) nr 542[2], natomiast od 2002 roku figuruje na słowackiej liście informacyjnej – liście obiektów, które Słowacja zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia na listę światowego dziedzictwa UNESCO na podstawie zaproponowanego kryterium przyrodniczego VII[7].
Historia
Działalność uzdrowiskowa, wykorzystująca występujące w Herľanach źródła mineralne, prowadzona była już w XVIII wieku[7][6]. Stopniowy rozwój uzdrowiska wymagał wydobycia na powierzchnię coraz większych ilości mineralnych wód leczniczych, w związku z czym w latach 60. XIX wieku przystąpiono do poszukiwania nowych ich źródeł[6][7].
W 1870 roku w wyniku prac wiertniczych prowadzonych pod kierunkiem inżyniera Viliama Zsigmondy’ego osiągnięto pierwszy poziom wód gruntowych na głębokości 111 m[7]. W 1872 roku, po pogłębieniu odwiertu do 172 m, nastąpiła pierwsza erupcja na wysokość ok. 4 m, która trwała 5 minut[6][8]. Do kolejnej doszło w lipcu 1873 roku, gdy osiągnięto głębokość 275 m[8]. Gdy w 1874 roku głębokość studni osiągnęła 330 m, gejzer wody wydobywającej się z odwiertu nieprzerwanie przez 10 dni tryskał na wysokość 112 m[6][7][8]. Drążenie ukończono 5 czerwca 1875 roku, osiągając poziom wód artezyjskich na głębokości 404,5 m[8][7]. Średnica odwiertu wynosi 10,3 cm[8].
Charakterystyka
Gejzer znajduje się we wsi Herľany, położonej ok. 28 km na północny wschód od Koszyc, w środkowej części Kotliny Koszyckiej, u zachodniego podnóża Gór Slańskich (będących częścią Gór Tokajsko-Slańskich[6])[7].
Obiekt różni się od typowych gejzerów tym, że jego erupcje następują nie w procesie hydrotermalnym, związanym z aktywnością wulkaniczną, lecz w wyniku infiltracji wód opadowych i cyrkulacji wód podziemnych[7] w warstwie ilasto-marglowej na głębokości 264–275 m[6]. Są one nasycone dwutlenkiem węgla, którego wzrastające stopniowo ciśnienie jest głównym źródłem energii wyrzucającej wodę na powierzchnię na zasadzie syfonu[7][6].
Temperatura wyrzucanej spod ziemi wody wynosi 14–18 °C[6]. Według przeprowadzonej w 1995 roku analizy chemicznej jest to woda średniozmineralizowana typu sodowo-chlorkowo-wodorowęglanowego[8]. Jej mineralizacja ogólna wynosi 6350,32 mg/l, natomiast aktywność promieniotwórcza sięga 1,40 ± 0,47 Bq/l w przypadku promieniowania alfa oraz 1,52 ± 0,33 Bq/l dla promieniowania beta[8].
Przerwy pomiędzy poszczególnymi wybuchami gejzeru wynosiły początkowo od 8 do 9 godzin, a jego wydajność od 21 do 36 litrów wody na sekundę[7]. Gejzer stopniowo jednak słabnie – na początku XXI wieku przerwy między erupcjami wynosiły od 32 do 34 godzin[6], zaś na przełomie 2. i 3. dekady tego wieku – od 34 do 38 godzin[8][6][3]. Czas ten jest orientacyjny i zależy m.in. od ilości opadów, temperatury, wilgotności powietrza i ciśnienia atmosferycznego[6][8][7]. Pojedyncza erupcja gejzeru trwa ok. 25 minut, a słup wody wytryska na wysokość 15–22 m z wydajnością od 25 do 30 litrów na sekundę[6][7][3][8].
Przypisy
Linki zewnętrzne
- Strona internetowa wsi Herľany z aktualizowaną na bieżąco oczekiwaną datą i godziną najbliższej erupcji gejzeru.