Piramida trygonalna

Piramida trygonalna (TPY-3) – typ budowy przestrzennej cząsteczki chemicznej, układ czterech atomów w kształcie piramidy, w którym atom centralny połączony jest z trzema innymi atomami (ligandami) oraz posiada wolną parę elektronową skierowaną w czwarty narożnik teoretycznego tetraedru. Atom centralny ma hybrydyzację sp³ i leży zdecydowanie poza płaszczyzną utworzoną przez ligandy^[1].

Jeśli wszystkie trzy atomy podstawy są identyczne, cząsteczka należy do grupy symetrii C_3v. Gdy wszystkie ligandy są różne, cząsteczka może występować jako para stereoizomerów, których konfigurację absolutną opisuje się przyjmując najniższe pierwszeństwo dla pary elektronowej (tzw. atom fantomowy)^[1]. Cząsteczki o geometrii piramidy trygonalnej mogą ulegać spontanicznej inwersji typu „odwrócenia parasolki”. Bariera energetyczna inwersji zależy od geometrii cząsteczki, przy czym im mniejszy kąt L−AC−L, tym inwersja zachodzi trudniej. Np. dla cząsteczki amoniaku (NH
3, kąty H−N−H 106°46′) inwersja wymaga 5× mniej energii niż dla fosfiny (PH
3, kąty H−P−H 93°18′)^[2].