ښي اړخه آزادي پالنه

ښي اړخه آزادي پالنه چې د آزادي پاله سرمایه دارۍ یا ښي وزرې آزادي پالنې په نوم هم یادېږي، یوه سیاسي فلسفه ده او د آزادي پالنې یوه بڼه ده چې د سرمایه دارۍ د مالکیت حقونو څخه ملاتړ کوي او په مارکېټ کې د طبیعي سرچینو له خپرېدو او خصوصي مالکیت څخه ملاتړ کوي. د ښي اړخې آزادي پالنې اصطلاح، له کین اړخه آزادي پالنې څخه د ملکیت او شتمنۍ په هکله د شته لیدلورو د تفکیک لپاره کارول کېږي، د آزادي پالنې هغه بڼه ده چې د ځان مالکیت او د طبیعي سرچینو په اړه د مساوات غوښتنې لیدلوري سره یوځای کوي. د سوسیالیسټي آزادي پالنې برعکس، ښي اړخه آزادي پالنه د آزاد بازار له سرمایه دارۍ یا کاپیټالیزم څخه ملاتړ کوي. د آزادي پالنې د ډېرو بڼو په څېر، د مدني آزادیو، په ځانګړې توګه طبیعي قانون، منفي حقونو او د هوسا دولت له لوی بدلون څخه ملاتړ کوي.^{[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲]}

د ښي اړخه آزادي پاله سیاسي فکر ځانګړنه، آزادۍ ته قاطع لومړیتوب دی، چې په کې د فردي ازادۍ ساحه اعظمي حد او د عمومي اقتدار ساحه ټیټ حد ته رسوي. ښي اړخه آزادي پالان معمولاً دولت د آزادۍ اصلي ګواښ ګڼي. دا د دولت ضد نظریه د آنارشیسټي عقیدې سره توپیر لري، ځکه چې د انعطاف نا‌پذیره فردپلوي پر بنسټ ولاړه ده چې د انسانانو ټولنیز توب او همکارۍ باندې لږ یا هیڅ ټینګار نه کوي. د ښي اړخه آزادي پالنې فلسفه هم د فردي حقونو او لسېز فایر یا آزاد بازار اقتصاد کې رېښې لري. د ښي اړخه آزادي پالنې د فردي حقونو نظریه عموماً د کورنیز اصل او د سرمایه دارۍ د کار نظریه څاري، په شخصي مالکیت او په دې چې، خلک د هغو تولیدي وسایلو په تړاو بشپړ حق لري چې د دوی کار هغه تولیدوي، ټینګار کوي. له اقتصادي پلوه، ښي اړخه آزادي پالان د سرمایه دارۍ او آزادو بازارونو ترمنځ هیڅ کوم توپیر نه ویني او د بازار د لړۍ دیکتې کولو لپاره د هرډول هڅې مخالف دي او د بازار پر میکانیزمونو او ځان تنظیمولو پر طبیعت ټینګار کوي او په همدې حال کې د دولت لاسوهنه او د شتمنۍ د بیا وېشلو هڅې تل غیر ضروري او د تولید ضد ګڼي. که څه هم ټول ښي اړخه آزادي پالان د دولت د مداخلې مخالف دي، د آنارکو – کاپیټالیسټانو یوه ډله، چې دولت یو غیرضروري شیطان ګڼي او غواړي چې د مالکیت حقوق له حقوقي قانون، په بازار کې رامنځته شوې شکنجې، قرارداد او مالکیت قانون څخه پرته وساتل شي، او مینارشیسټان، یو کوچني دولت ته د اړتیا د شتون له نظریې څخه ملاتړ کوي، چې اکثره د شپې د ساتونکي دولت په توګه یادېږي، ترڅو خپلو وګړو ته محکمې، اردو او پولیس برابر کړي.^{[۱۳][۱۴][۱۵]}

په داسې حال کې چې د کلاسیک لېبرال فکر تر اغېزې لاندې دي، ځینې بیا ښي اړخه آزادي پالنې ته د دې فکر د پایلې یا یوې بڼې په توګه ګوري، د پام وړ توپیرونه شتون لري. اډوین وان دې هار استدلال کوي چې :«په مغشوش ډول، په متحده ایالتونو کې د آزادي پالنې اصطلاح، کله د کلاسیکو لېبرالانو لپاره یا د هغوی له لوري هم کارول کېږي، خو دا په غلطه توګه د هغوی ترمنځ شته توپیرونه پټوي». کلاسیک لېبرالیزم، آزادي ته پر نظم باندې د لومړیتوب ورکولو څخه انکار کوي، نو ځکه له دولت سره دښمني، چې د آزادي پالنې تعیینونکې ځانګړنه ده، نه په ډاګه کوي. په دې توګه، ښي اړخه آزادي پالان باور لري چې کلاسیک لېبرالان د دولت د ډېرې زیاتې لاسوهنې ‌پلویان دي او استدلال کوي چې، هغوی د فردي مالکیت حقونو ته کافي درناوی نه لري او د آزاد بازاز پر کړنو او د هغه په ناڅاپي نظم، چې د یو لا لوی دولت د ملاتړ لامل کېږي، باندې کافي باور نه لري. ښي اړخه آزادي پالان هم له کلاسیکو لېبرالانو سره د مرکزي بانکونو او پولي سیاستونو څخه د ډېر زیات ملاتړ پر سر مخالفت لري.^{[۱۶][۱۷][۱۸]}

د آزادي پالانو د هر ډول په شان، ښي اړخه آزادي پالان هم ځان ته یوازې د آزادي پالانو نوم ورکوي. په متحده ایالتونو کې د آزادي پالنې ترټولو عامې بڼې په توګه، ښي اړخه آزادي پالنه په هغه ځای کې د شلمې پېړۍ له وروستیو راهیسې د آزادي پالنې ترټولو عامې مرجع په توګه بدله شوې، په داسې حال کې چې له تاریخي اړخه او نورو ځایونو کې اوس هم په دوامداره توګه د دولت ضد سوسیالیزم بڼو، لکه: آنارشیزم او په ټولیز ډول آزادي پاله کمونیزم/آزادي پاله مارکسیزم او آزادي پاله سوسیالیزم ته اشاره کوي. د موري روتبارډ په وخت کې، چا چې په ۱۹۶۰مه لسیزه کې د آزادي پالنې اصطلاح په متحده ایالتونو کې رواج کړه، د آنارکو-کاپیټالیزم خوځښتونو هم ځان ته د آزادي پالانو په ویلو پیل وکړ چې د ښي اړخه آزادي پالنې اصطلاح د رامنځته کېدو لامل شول، ترڅو د هغوی ترمنځ توپیر وشي. په خپله روتبارډ د دې اصطلاح په ګډ انتخاب اعتراف کړی او په «له دښمن څخه [...] نیول» باندې یې ویاړ کاوه. له ښي اړخه آزادي پالنې څخه انتقاد د اخلاقي، اقتصادي، چاپیریال، عملي او فلسفي اندېښنو څخه جوړ دی، له دې جملې څخه هغه لیدلوری چې د آزادۍ په اړه هیڅ ښکاره نظریه نه لري. دا استدلال شوی چې د لیسز فایره یا آزاد بازار سرمایه داري اړینه، ترټولو ښه او ترټولو اغېزمنه پایله نه رامنځته کوي. همدارنګه د فردپلوي فلسفه او د بې نظمي پالیسي ګانې هم له طبیعي سرچینو څخه د ناوړې ګټې اخیستنې مخه نه شي نیولی.^{[۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۴۰][۴۱]}