Pillpintu tuktuyuq urin rikch'aq ayllu

(Faboideae-manta pusampusqa)

Pillpintu tuktuyuq urin rikch'aq ayllu (subfamilia Faboideae) nisqaqa huk chaqallu yurakunap urin rikch'aq ayllunmi, rurunkunaqa chaqallum. 730 rikch'ananmi, yaqa 20.000 rikch'aqninmi kan.

Pillpintu tuktuyuq urin rikch'aq ayllu
Vicia lathyroides
Vicia lathyroides
Vicia lathyroides
Mit'an kamay
Regnum:Plantae
Divisio:Magnoliophyta
Classis:Magnoliopsida
Ordo:Fabales
Familia:Fabaceae
Subfamilia:Faboideae Rudd (Papilionoideae Juss., es el nombre alternativo).[1]
Rikch'aq llaqta

Abreae
Adesmieae
Aeschynomeneae
Amorpheae
Bossiaeeae
Brongniartieae
Carmichaelieae
Cicereae
Crotalarieae
Dalbergieae
Desmodieae
Dipterygeae
Euchresteae
Galegeae
Genisteae
Hedysareae
Indigofereae
Liparieae
Loteae
Millettieae
Mirbelieae
Phaseoleae
Podalyrieae
Psoraleeae
Robinieae
Sophoreae
Swartzieae
Thermopsideae
Trifolieae
Vicieae

Tuktunkuna

Tuktunkunaqa kintu tuktu-tuktupim.

Tuktunkunaqa iskay yumanayuqmi, pichqantin raphimuyum, iskaykinraymi.

Pichqantin, wakin wakinllapi tawantin akilla raphim. Sapsilla pichqantinmi wayta raphi. Patapi chawpi wayta raphiqa hatunyasqam, iskaynintin urapi wayta raphiqa huñusqam, pila hinam, wamp'ucha nisqam. Chay wamp'uchapiqa sisa raphikunam, ruru aspiqchapas tiyanku. Kinraykunapi kaq iskay wayta raphiqa wamp'uchata p'intum.

Chunkantin sisa raphinmi, wakin wakinllapi isqun icha pichqantin, huñusqam ichaqa hukllachu manam.

Tuktu minuywanqa kay hinam: icha

Rurunqa chaqallum.

Pillpintu tuktuyuq yurakuna: tuktu siq'intin.

Rikch'aqkuna

Kaymi huk pillpintu tuktuyuq yurakuna:

  • ishpinku (Amburana cearensis)
  • inchik (Arachis hypogaea)
  • husk'a (Astragalus)
  • p'unu husk'a, husk'a, q'ira (Astragalus garbancillo)
  • briya (Cercidium australe)
  • husqa (Dalea)
  • pakará (Enterolobium contorti-siliquum)
  • amasisa (Erythrina)
  • chañar (Geoffroea decorticans)
  • tinaku (Indigofera anil, Indigofera suffruticosa)
  • warwasku (genus Lonchocarpus)
  • sach'a q'ira (Lupinus ampaiensis)
  • q'ira (Lupinus condesuflorus, Lupinus platyphyllus)
  • tawri (Lupinus mutabilis, Lupinus argentens, Lupinus tauris, Vicia grata (Ancash))
  • alwa (Medicago sativa)
  • k'ita layu, qura layu (Medicago hispida)
  • kiñu-kiñu, isturaki, balsamu qara (Myroxylon balsamum)
  • mishiku hikama (Pachyrhizus erosus)
  • ahipa (Pachyrhizus ahipa)
  • pallar (Phaseolus lunatus)
  • numya (Phaseolus numia)
  • chuwi (Phaseolus sp. etc.)
  • purutu (Phaseolus vulgaris, Phaseolus lunatus, Erythrina edulis (Ancash))
  • allwirha, allwi (Pisum sativum)
  • kumasiwa (Platymiscium spp.)
  • wallwa (Psoralea mexicana, Psoralea pubescens)
  • q'upi icha sata (Tephrosia sinapou syn. Cracca toxicaria)
  • tipa (Tipuana tipu)
  • chikmu (Trifolium spp.)
    • ch'ukan, layu, chikmu, pampa t'ika layu (Trifolium amabile syn. Trifolium peruvianum)
    • sank'a layu (Trifolium weberbaueri)
  • chaqullu, abas, hawas, miska (Vicia faba)

Pukyukuna

Hawa t'inkikuna