Аҳолии Қирғизистон
Шумораи умумии аҳолии Қирғизистон (қирғ. Кыргызстандын калкы) то 1 январи соли 2021 6 636 803 нафарро ташкил медиҳад.
Дар феҳристи кишварҳо аз рӯи шумораи аҳолӣ ҷои 108-умро ишғол мекунад. Зичии миёна каме бештар аз 32 нафар дар як км² (ҷои 142 дар рӯйхати кишварҳо аз рӯи зичии аҳолӣ).
То аввали соли 2018 гурӯҳи этникии қирғизҳо аксарияти аҳолиро (73,3%) ташкил медиҳад. Дар ҷои дигар узбекҳо (14,7%), русҳо (5,6%), дунғонҳо (1,1%), уйғурҳо (0,9%), тоҷикон (0,9%) ва ғайра мебошанд.
Воқеан, шумораи аҳолии Бишкек метавонад аз нишондоди сабтшуда ба далели бақайдгирии нодурусти шаҳрвандони муваққатан дар пойтахт иқоматдошта хеле фарқ кунад.
Динамикаи аҳолӣ
| 1950 | 1951 | 1952 | 1953 | 1954 | 1955 | 1956 | 1957 | 1958 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 740 000 | ↗1 763 000 | ↗1 792 000 | ↗1 825 000 | ↗1 862 000 | ↗1 902 000 | ↗1 947 000 | ↗1 995 000 | ↗2 048 000 |
| 1959 | 1960 | 1961 | 1962 | 1963 | 1964 | 1965 | 1966 | 1967 |
| ↗2 066 000 | ↗2 173 000 | ↗2 245 000 | ↗2 324 000 | ↗2 406 000 | ↗2 492 000 | ↗2 574 000 | ↗2 615 000 | ↗2 749 000 |
| 1968 | 1969 | 1970 | 1971 | 1972 | 1973 | 1974 | 1975 | 1976 |
| ↗2 814 000 | ↗2 891 000 | ↗2 933 000 | ↗3 035 000 | ↗3 074 000 | ↗3 145 000 | ↗3 235 000 | ↗3 299 000 | ↗3 363 000 |
| 1977 | 1978 | 1979 | 1980 | 1981 | 1982 | 1983 | 1984 | 1985 |
| ↗3 427 000 | ↗3 491 000 | ↗3 529 000 | ↗3 593 000 | ↗3 662 000 | ↗3 735 000 | ↗3 814 000 | ↗3 898 000 | ↗3 975 000 |
| 1986 | 1987 | 1988 | 1989 | 1990 | 1991 | 1992 | 1993 | 1994 |
| ↗4 052 000 | ↗4 134 000 | ↗4 213 000 | ↗4 290 400 | ↗4 367 000 | ↗4 422 000 | ↗4 484 000 | ↗4 502 000 | ↘4 463 000 |
| 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 |
| ↗4 483 000 | ↗4 545 000 | ↗4 607 000 | ↗4 668 000 | ↗4 732 000 | ↗4 900 000 | →4 900 000 | ↗4 946 500 | ↗4 984 400 |
| 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 |
| ↗5 037 300 | ↗5 092 800 | ↗5 138 800 | ↗5 247 600 | ↗5 289 200 | ↗5 348 300 | ↗5 418 300 | ↗5 477 600 | ↘5 474 000 |
| 2013 | 2014[4] | 2015 | 2016[1] | 2017[2] | 2018 | 2019 | ||
| ↗5 522 500 | ↗5 776 600 | ↗5 895 000 | ↗6 019 500 | ↗6 140 200 | ↗6 256 700 | ↗6 389 500 | ||
Барӯйхатгирии соли 2009
Барӯйхатгирии аҳолӣ ва фонди манзили Ҷумҳурии Қирғизистон дар соли 2009 дуввумин барӯйхатгирии аҳолӣ дар Ҷумҳурии Қирғизистон аст. Он аз 23 то 24 марти соли 1999 баргузор гардид. Тибқи натоиҷи барӯйхатгирии соли 2009 шумораи аҳолии Ҷумҳурии Қирғизистон 5362793 нафарро ташкил дода, нисбат ба барӯйхатгирии соли 1999 540 ҳазор нафар (11,2%) зиёд шудааст. Аҳолии шаҳр дар соли 2009 1828200 нафар (34,1%) буд.
Таркиби этникӣ
Дар солҳои 1941—1985 қирғизҳо аксарияти мутлақро дар Қирғизистон ташкил намекарданд, зеро дар водиҳо ва шаҳрҳо бисёр дигар миллатҳо, пеш аз ҳама русҳо ва украинҳо, инчунин узбекҳо дар ҷануби ҷумҳурӣ зиндагӣ мекарданд. Дар соли 1959 қирғизхо 40,4 фоиз, русҳо 30,3 фоиз, узбекҳо 10,6 фоиз, украинҳо 6,6 фоиз, тоторҳо 2,7 фоиз, немисҳо 1,9 фоиз ва ғайра 7,5 фоизро ташкил медоданд. Шумораи зиёди мардуми бадарғашуда низ дар ҳудуди ҷумҳурӣ, бахусус немисҳо пайдо шуданд, ки то соли 1989 дар байни онҳо зиёда аз 100 ҳазор нафар буданд, пас аз 20 сол шумораи онҳо 10 маротиба кам шуд. Сабаби асосии хеле кам шудани аҳолии немис ба хориҷа (пеш аз хама ба Олмон) рафтани оммавӣ мебошад. Танҳо дар солҳои 1989-1999 муҳоҷирати немисҳо аз Қирғизистон 86195 нафарро ташкил додааст. Ба дунбол, рафтани олмониҳо аз ҷумҳурӣ тадриҷан коҳиш ёфт – дар соли 2003 муҳоҷирати муҳоҷират аз Қирғизистон ба Олмон (шахсони ҳама миллатҳо) 1979 нафар, дар соли 2004 – 1507 нафар, дар соли 2005 – 756 нафар, дар соли 2006 – 2 нафар, соли 2007 — 248 нафарро ташкил дол. Ба ғайр аз немисҳо, яҳудиён Қирғизистонро фаъолона тарк мекарданд — солҳои 1989-1999 муҳоҷирати яҳудиёни ҷумҳурӣ 4170 нафарро ташкил дод.
Фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ, падидаҳои бӯҳронии солҳои 90-ум, ки пас аз он, муҳоҷират, инчунин сатҳи пасти таваллуд боиси тадриҷан коҳиш ёфтани шумораи аҳолии русзабон гардид. Бахши қобили мулоҳизаи аҳолии русзабони Қирғизистон дар солҳои аввали истиқлолият ба муҳоҷират рафтаанд, ҳарчанд ҳузури русҳо дар вилояти Чуй ва шаҳри Бишкек ҳанӯз мушоҳида мешавад. Намояндагони баъзе қавмҳои турк низ рафтанд — масалан, дар солҳои 1989-1999 муҳоҷирати тоторҳо 22364 нафар, қазоқҳо 1111 нафарро ташкил дод. Бо вуҷуди ин, дар Қирғизистон баъзе ақаллиятҳои миллӣ динамикаи мусбати демографӣ нишон медиҳанд, пеш аз ҳама ӯзбекҳо, дунғонҳо ва тоҷикон, ки шумораи онҳо аз ҳисоби сатҳи баланди таваллуд ва муҳоҷирати ҷумҳуриҳои ҳамсоя ба миқдори мутлақ ва нисбӣ меафзояд.Дар айни замон қирғизҳо дар тамоми вилоятҳо (аз 98,5% дар вилояти Норин) то 43,8% дар Чуй (1999, то 59,1% то соли 2009) гурӯҳи калонтарин мебошанд. Дар пойтахт ҳиссаи қирғизҳо аз 22,7% (138 ҳазор нафар) дар соли 1989 ба 52,1% (397 ҳазор нафар) дар соли 1999 ва то 66,2% дар соли 2009 афзоиш ёфт, гарчанде ки қаблан дар шаҳр ҳамеша русҳо бартарӣ доштанд. Саҳми русҳо дар Бишкек аз 55,8% (341 ҳазор) дар соли 1989 то 33,2% (253 ҳазор) дар соли 1999 ва дар соли 2009 то 23,0% (192 ҳазор) коҳиш ёфт. Дар вилояти Чуй, ки қаблан русҳо бартарӣ доштанд, ҳиссаи онҳо дар соли 1999 то 31,9% (246 ҳазор) ва дар соли 2009 то 20,8% (167 ҳазор) коҳиш ёфт. Дар шаҳри Ӯш (49,0%) ӯзбекҳо аксарияти нисбии аҳолиро ташкил медиҳанд ва дар шаҳри амалан якмиллати Ӯзканд (90%) мутлақ бартарӣ доранд. Соли 1999 ҳиссаи онҳо дар Бодканд ба 14,4%, дар Ҷалолобод 24,4% ва дар вилоятҳои Ӯш ба 31,1% мерасад. Дунганҳо 5,7% аҳолии Чуйро ташкил медиханд (1999).
| шумора (барӯйхатгирии соли 1959)[5] | % | шумора (барӯйхатгирии соли 1989)[5] | % | шумора (барӯйхатгирии соли 1999)[5] | % | шумора (барӯйхатгирии соли 2009)[6] | % | шумора тибқи баҳои соли 2018[7] | % | шумора тибқи баҳои соли 2020[8] | % | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Қирғизистон | 2065009 | 100,00 % | 4257755 | 100,00 % | 4822938 | 100,00 % | 5362793 | 100,00 % | 6256730 | 100,00 % | 6523529 | 100,00 % |
| Қирғизҳо | 836831 | 40,52 % | 2229663 | 52,37 % | 3128147 | 64,86 % | 3804788 | 70,95 % | 4587430 | 73,32 % | 4804369 | 73,65 % |
| Ӯзбекҳо | 218640 | 10,59 % | 550096 | 12,92 % | 664950 | 13,79 % | 768405 | 14,33 % | 918262 | 14,68 % | 964379 | 14,78 % |
| Русҳо | 623562 | 30,20 % | 916558 | 21,53 % | 603201 | 12,51 % | 419583 | 7,82 % | 352960 | 5,64 % | 344950 | 5,29 % |
| Дунғонҳо | 11088 | 0,54 % | 36928 | 0,87 % | 51766 | 1,07 % | 58409 | 1,09 % | 70534 | 1,13 % | 73977 | 1,13 % |
| Уйғурҳо | 13157 | 0,64 % | 36779 | 0,86 % | 46944 | 0,97 % | 48543 | 0,91 % | 57002 | 0,91 % | 59367 | 0,91 % |
| Тоҷикон | 15221 | 0,74 % | 33518 | 0,79 % | 42636 | 0,88 % | 46105 | 0,86 % | 54976 | 0,88 % | 57612 | 0,88 % |
| Туркҳо | 542 | 0,03 % | 21294 | 0,50 % | 35524 | 0,74 % | 39133 | 0,73 % | 43411 | 0,69 % | 44773 | 0,69 % |
| Қазоқҳо | 20061 | 0,97 % | 37318 | 0,88 % | 42657 | 0,88 % | 33198 | 0,62 % | 35541 | 0,57 % | 36396 | 0,56 % |
| Тоторҳо | 56209 | 2,72 % | 70068 | 1,65 % | 45503 | 0,94 % | 31491 | 0,59 % | 27200 | 0,43 % | 26732 | 0,41 % |
| Озарбойҷониҳо | 10428 | 0,50 % | 15775 | 0,37 % | 14014 | 0,29 % | 17267 | 0,32 % | 20406 | 0,33 % | 21153 | 0,32 % |
| Кореягиҳо | 3622 | 0,18 % | 18355 | 0,43 % | 19784 | 0,41 % | 17299 | 0,32 % | 17074 | 0,27 % | 17124 | 0,26 % |
| Украинҳо | 137031 | 6,64 % | 108027 | 2,54 % | 50442 | 1,05 % | 21924 | 0,41 % | 11252 | 0,18 % | 9943 | 0,15 % |
| Курдҳо | 4783 | 0,23 % | 14262 | 0,33 % | 11620 | 0,24 % | 13166 | 0,25 % | н. д. | н. д. | н. д. | н. д. |
| Олмониҳо | 39915 | 1,93 % | 101309 | 2,38 % | 21471 | 0,45 % | 9487 | 0,18 % | 8269 | 0,13 % | 8179 | 0,13 % |
Забонҳо
Забони модарӣ тибқи барӯйхатгирии соли 1999:
- Забони қирғизӣ — 65,2% (3,145 миллион)
- Забони русӣ — 14,7% (710 ҳазор)
- Забони ӯзбекӣ — 14,0% (674 ҳазор)
- Дигар — 6,1% (294 ҳазор)
Забонҳо (ба истиснои забони модарӣ):
- Забони русӣ —75,0%
- Забони қирғизӣ — 11,5%
- Забони ӯзбекӣ — 8,2%
- Дигар — 5,3%
Таркиби синну сол ва ҷинс
Аҳолии ҷумҳурӣ тадриҷан пир шуда истодааст, гарчанде ки дар маҷмӯъ ҷавон боқӣ мемонад (синни миёна аз рӯи барӯйхатгирии соли 2009 27,6 сол аст): ҳиссаи кӯдакони 0-14 сола дар солҳои 1989-2009 аз 37,4 фоиз то 30,3 фоиз коҳиш ёфт. Ҳиссаи мардон дар шумораи умумии аҳолӣ дар солҳои 1989-1999 аз 48,8 фоиз то 49,4 фоиз афзуда, тақрибан ба шумораи занон баробар шуд (соли 2009 ба 1000 зан 974 мард рост омад).
Фавтнокӣ
Дар ҷумҳурӣ дараҷаи хеле баланди фавти кӯдакон боқӣ мемонад. Соли 2009 аз 1000 писарбачагоеи то 1-сола 27,7 нафар аз 1000 духтари то 1-сола – 22,2 нафар фавтидаанд. Барои кӯдакони то 4 сола дар соли 2009 ин нишондиҳандаҳо 32,0 ва 26,5 аст.
Вазъи муҳоҷират
Солҳои 90-ум равандҳои муҳоҷирати аҳолии деҳот ба шаҳрҳои калон шиддат гирифтанд. Хоҷагии қишлоқи пасошӯравӣ, ки дар таназзул қарор дорад, шумораи зиёди ҷойҳои кории навро нигоҳ дошта наметавонист, аммо барои ҷавононе, ки аксар вақт касбу кор надоштанд ва худро дар муҳити бегонаи иҷтимоӣ қарор додаанд, дар шаҳрҳо кори осон набуд.
Дар тӯли солҳои истиқлолияти Ҷумҳурии Қирғизистон ба далели афзоиши анъанавии таваллуд дар деҳот, вуруди муҳоҷирони деҳот ба шаҳрҳо идома дошт. Аммо агар дар даврони Шӯравӣ муҳоҷират то ин ё он дараҷа таҳти назорат ва бо ҷойи кор таъмин будани мақомоти ҷумҳурӣ қарор дошт, пас дар солҳои пасошӯравӣ муҳоҷирони дохилӣ бо як қатор мушкилот рӯбарӯ шуданд. Ҷавонони деҳот дар шаҳрҳо аксар вақт кор ёфта наметавонанд ва манзили доимӣ надоранд.
Набудани ҷойҳои корӣ дар дохили кишвар боиси афзоиши муҳоҷирати меҳнатии хориҷӣ, асосан ба Русия шудааст.