Ноҳияи Истаравшан

Ноҳияи Истаравшан дар қисми шимолии қаторкуҳи Туркистон (70 км), дар ҷанубу ғарбии маркази Вилояти Суғд ҷойгир шудааст. Бо ноҳияҳои Зафаробод, Деваштич, Шаҳристон ва Ӯзбакистон ҳамсарҳад аст.

Дар фазои субтропикӣ, хушк, ҷойгир буда, ҳарорати баланди тобистон +40 °C ва ҳарорати пастарин дар зимистон -25˚С – ро ташкил мекунад, бориши миёнаи сол 172 мм – ро ташкил медиҳад.

Маркази ноҳияи Истаравшан дар баландии 1040 м аз сатри баҳр ҷойгир шудааст. Бод асосан дар шаб аз ҷануб – шарқ ва дар рӯз аз шимол – ғарб медаманд. Дар кӯҳҳо ва доманакӯҳҳо рустаниҳои гуногун месабзанд. Аз дарахтони ороишӣ ва мева асосан гиря бед, сафедор, чинорҳо, гелосҳо, себҳо, чормағз, зардолуҳо, шафтолуҳо, анор ва ангурҳо ( зиёда аз 30 намуд) меруянд.

Дар қаламрави шаҳри Истаравшан захираҳои фаровони табиӣ ба монанди фосфор, маводҳои сохтмон, хоросанг, сангҳои мармар, ашёи хом барои таёр намудани рангҳои сохтмони мебошанд. Ва низ захираҳои маъруфи канданиҳои ҳастанд (санг, шағал, рег).

Шаҳри Истаравшан дар аввали асри V п.а.м. ташкил шудааст. Соли 2002 – ум, 2500 солагии шаҳри бостонии Истаравшан бо тантана қайд карда шуд. Дар асрҳои бисёр вуҷуд доштани ноҳияи Истаравшан ба худ номҳои Курушкада, Киропол, Устурушана, Суйдуйшана, Ӯротеппа ва дигарҳо гирифтааст. Истаравшан яке аз шаҳрҳои қадимтарини Осиё Миёна ба ҳисоб рафта ба як қатор бо шаҳрҳои қадимии Бухоро ва Самарқанд меистад. Ба ин Қалъаи Муғ, Калъи Баланд, Қалъаи Метар, Қалъачаи Гули Зард, Қалъачаи Бакавул, Калъачаи Араб ба қадимшаҳр будани Истаравшан шоҳид шуда метавонанд.

Дар шаҳр зиёда аз 150 ёдгориҳои таърихию меъмори вуҷуд дорад, ки ҳар яки он таърихи аз 300 то 1500 сола дорад. Шаш дарахтони бузург, ки дар ҷойгоҳи бо ном Савристон деҳоти Ругунд ҷойгир аст ҳар яки он бо 10-12 ғафсии одам баробар буда 1400 сола мебошанд. Мавзолеҳои Абубакри Шиблӣ (асри VIII), Ҳоҷа Абдураҳмони Авф (асри VIII), ансамбли меъмории Ҳазрати Шоҳ (асри XVII-ХIХ), Сари Мазор (асри XVI), ва дигарҳо мебошанд ва ин танҳо як рӯйхати хурди офаридаҳои нодири беназири меъморӣ аст, ки ҳунармандон, кандакорон ва дигар устоҳои ҳунарпешаи шаҳри Истаравшан дар гузашта сохтаанд. Бо доштани чашмаҳои ҳаётбахши худ ва гиёҳҳои шифобахши кӯҳҳояш Истаравшан аз замонҳои қадим ҳамчун мамлакати табобатгоҳи табии дар Осиёи Миёна шинохта шудааст.Пештар дар Истаравшан 578 кӯчаҳо иборат буд, ки ба ҳаргуна ҳунарҳои мардумӣ вобаста буданд ва 642-то мағозаҳои ҳунарҳои мардумӣ мавҷуд будаанд. То кунун куҷаҳои мисгарон, оҳангарон, кордсозон, кулолгарон ва шонатарошон арзи вуҷуд доранд. Дуредгарон ва сангтарошон, мӯзадӯзон, қолиндӯзон, оҳангарон, танӯрсозону кордсозон ин ҳунарҳое мебошанд, ки аз қадимуаён аҳолии Истаравшан шуҳрат ёфтаанд.

Саноат яке аз соҳаҳои афзалиятнок дар ноҳия мебошад, ки дар солҳои 1898 оғоз намуда соҳибкорони рус дар Истаравшан ширкатҳои гуногуни истеҳсоли таъсис дода шудаанд. Дар солҳои минбаъда дар шаҳри Истаравшан корхонаҳи вазнини саноатии истеҳсоли масолеҳи сохтмон, коркарди меваю сабзавот ва корхонаҳои саноатии сабук сохта шудаанд.

Солҳои 1946-1949 ноҳияи Ӯротеппа дар дохили Ҷумҳурии Советии Шӯравии Тоҷикистон сохта шуда буд.9-уми сентябри соли 2002 бахшида ба 2500 солагии шаҳри Ӯротеппа ба Истаравшан номгузори карда шудааст.

Бар асоси Қонуни тақсимоти кишварӣ ноҳияи Истаравшан аз маркази шаҳр (22 маҳалла), 10 ҷамоат (ҷамоати Гули Сурх, Чорбоғ, Қалъаи Баланд, Қалъачаи Калон, Ниҷони, Нафароҷ, Зарҳалол, Пошкент, Ҷавкандак ва Фрунзе) ва 68 деҳот иборат аст.

Сарвари шаҳри Истаравшан Раиси Ҳукумати он аст, ки вайро Раиси Ҷумҳурии Тоҷикистон таъйин мекунад. Ниҳоди қонунгузори шаҳри Истаравшан Маҷлиси намояндагони халқӣ мебошад ки онро раъйдиҳандагони ноҳияи Истаравшан барои 5 сол интихоб мекунанд.

Дар 1 – уми январи соли 2015 аҳолии шаҳри Истаравшан 185,6 ҳазор нафарро ташкил медод. Ба ҳисоби суръати афзоиши аҳолӣ дар як сол 2.3% - ро ташкил медиҳад. Дар қаламрави шаҳр 41567 хонавода ва дар ҳисоби миёна дар як оила 4 - 6 нафар зиндагонӣ мекунанд.Маркази шаҳри Истаравшан аз 22 маҳалла, ки дар он 63,4 ҳазор нафар зиндагонӣ мекунанд, ин 27,3% - аҳолии умумии Истаравшанро ташкил медиҳад.

Дар таркиби иҷтимоии аҳоли 86,5% тоҷикон мебошанд, ки нақши асосиро мебозанд, 13% узбекҳо ва 1% намояндаҳои дигар миллатҳо мебошанд.Бино ба омори расмӣ, аҳолии шаҳри дар синни то 14 сол 28,0% - ро ташкил медиҳад, аҳолии қувваи кори 44,5 % ва аҳолии синни нафақахур 27,5 % мебошанд.

• Корхонаҳои саноатӣ: 21 адад
• Хоҷагиҳои кишоварзӣ: 867 адад
• аз ҷумла хоҷагиҳои деҳқонӣ: 824 адад
• Ҳаҷми умумии заминҳои корам: 25,8 ҳазор га
• аз ҷумла обӣ: 12,6 ҳазор га
• Зироатҳои асосӣ: ғалладонагиҳо, картошка, сабзавот,ангур

• Ноҳияи Истаравшан Бойгонӣ шудааст 5 Декабри 2013  сол.