Bagong Taon ng mga Tsino
Ang Bagong Taon ng mga Tsino ay isang kapistahan upang ipagdiwang ang simula ng isang bagong taon sa tradisyonal na kalendaryong lunisolar ng mga Tsino. Sa wikang Tsino, madalas itong tinutukoy bilang Kapistahan ng Tagsibol (Tsinong tradisyonal: 春節; Tsinong pinapayak: 春节; pinyin: Chūnjié)[2] dahil nagsisimula ang tagsibol sa kalendaryong lunisolar sa lichun, ang una sa dalwampu't apat panahong solar na ipinagdiriwang sa Bagong Taon ng mga Tsino.[3] Nagmamarka ng katapusan ng taglamig at simula ng tagsibol, nagaganap ang pagdiwang mula Bisperas ng Bagong Taon, ang gabi bago ang unang araw ng taon, hanggang sa Pista ng Ilawan na idinaraos sa ika-15 araw ng buwan. Pumapatak ang unang araw ng Bagong Taon tuwing may bagong buwan na nagpapakita sa pagitan ng 21 Enero at 21 Pebrero.[a]
| Bagong Taon ng mga Tsino | |
|---|---|
.jpg)   .jpg)    Paikot sa kanan mula sa itaas: Mga paputok sa Daungang Victoria, Hong Kong, sayawang leon sa Baryo Tsino ng Boston, nakadispley na pulang ilawan, sayawang dragon sa San Francisco, mga ampaw, putukan ng pakbong, koplang chunlian | |
| Ibang tawag | Katagsibulan, Bagong Taon ng Buwan |
| Ipinagdiriwang ng | Mga Tsino at Sinoponong komunidad[1] |
| Uri | Kultural Relihiyoso (Katutubong relihiyon ng mga Tsino, Budismo, Confucianismo, Taoismo, ilang mga Kristiyanong komunidad) |
| Kahalagahan | Paggunita sa simula ng bagong taon sa tradisyonal na lunisonar na kalendaryong Tsino |
| Mga pagdiriwang | Sayawang leon, sayawang dragon, paputok, pagtitipon ng pamilya, kainang pamilya, pagbibisita sa mga kaibigan at kamaganak, pagbibigay ng mga ampaw, pagpapalamuti ng mga koplang chunlian |
| Petsa | Unang araw ng unang lunisolar na buwan ng mga Tsino |
| Dalas | Taunan |
| Kaugnay sa | Pista ng Ilawan at mga kahawig na selebrasyon sa mga iba pang Asyanong kultura |
Isa ang Bagong Taon sa mga pinakamahalagang kapistahan sa kulturang Tsino, at malaki ang impluwensiya nito sa mga selebrasyon ng Bagong Taon ng Buwan ng 56 pangkat etniko nito, kagaya ang Losar ng Tibet, at mga karatig na bansa, katulad ng mga Bagong Taon ng mga Koreano at Biyetnames,[5] pati na rin sa Okinawa.[6] Ipinagdiriwang din ito sa mga ibang rehiyon at bansa na may malaking populasyon ng mga Tsino o mga Sinopono, lalo na sa Timog-silangang Asya. Kabilang dito ang Singapura,[7] Brunay, Kambodya, Indonesya, Malaysia, Myanmar,[8] Pilipinas,[9] Taylandiya, at Biyetnam. Prominente rin ito sa labas ng Asya, lalo na sa Australya, Kanada, Mawrisyo,[10] Bagong Silandiya, Peru,[11] Timog Aprika, Reyno Unido, at Estados Unidos, pati na rin sa maraming bansa sa Europa.[12][13][14]
May kaugnayan ang ilang alamat at kaugalian sa Bagong Taon ng mga Tsino. Ayon sa tradisyon, naging panahon ang kapistahan upang igalang ang mga bathala gayundin ang mga ninuno.[15] Sa loob ng Tsino, nag-iiba ang mga kaugalian at tradisyon ukol sa selebrasyon ng Bagong Taon sa bawat rehiyon,[16] at ang gabi bago ang Araw ng Bagong Taon ay madalas na itinuturing na okasyon upang magtipun-tipon ang mga pamilyang Tsino para sa taunang hapunang reunyon. Isang tradisyon din sa bawat pamilya ang masusing paglilinis ng bahay, upang paalisin ang anumang kamalasan at makapasok ang kaswertehan. Isa pang kauglian ang paglalagay sa mga bintana at pintuan ng mga pulang palamuting papel at kopla. Kabilang sa mga sikat na tema sa mga dekorasyong ito ang magandang kapalaran o kaligayahan, kayamanan, at mahabang buhay. Kabilang sa mga iba pang aktibidad na may kinalaman dito ang pagpapaputok at pagbibigay ng pera sa loob ng ampaw.
Mga petsa sa kalendaryong lunisolar ng mga Tsino
Tinutukoy ng kalendaryong Tsino ang buwang lunisolar na naglalaman ng solstisyo ng taglamig bilang ikalabing-isang buwan, kaya kadalasang pumapatak ang Bagong Taon sa ikalawang bagong buwan pagkatapos ng taglamig na solstisyo (bihira[b] ang ikatlo kung mangyari ang isang buwang interkalado).[17][4] Sa higit sa 96% ng mga taon, pinakamalapit ang bagong buwan ng Bagong Taon sa simula ng tagsibol (lichun) ayon sa kalendaryo. Sa Kalendaryong Gregoryano, pumapatak ang Bagong Taon sa bagong buwan na nagaganap sa pagitan ng ika-21 ng Enero at ika-20 ng Pebrero.[4]
| Gregoryano | Petsa | Hayop | Araw ng linggo | |
|---|---|---|---|---|
| 2023 | 22 Ene | Kuneho | Linggo | |
| 2024 | 10 Peb | Dragon | Sabado | |
| 2025 | 29 Ene | Ahas | Miyerkules | |
| 2026 | 17 Peb | Kabayo | Martes | |
| 2027 | 6 Peb | Kambing | Sabado | |
| 2028 | 26 Ene | Unggoy | Miyerkules | |
| 2029 | 13 Peb | Tandang | Martes | |
| 2030 | 3 Peb | Aso | Linggo | |
| 2031 | 23 Ene | Baboy | Huwebes | |
| 2032 | 11 Peb | Daga | Miyerkules | |
| 2033 | 31 Ene | Baka | Lunes | |
| 2034 | 19 Peb | Tigre | Linggo |
Mitolohiya
Ayon sa alamat, nagsimula ang Bagong Taon ng mga Tsino sa isang mitikal na nilalang na tinatawag na Nian (isang halimaw na nakatira sa ilalim ng dagat o sa kabundukan) tuwing taunang Katagsibulan. Kakainin ng Nian ang mga taganayon, lalo na ang mga bata sa kalagitnaan ng gabi.[18] Noong isang taon, nagpasya ang lahat ng mga taganayon na magtago mula sa halimaw. Humarap ang isang manong sa mga taganayon bago sila nagsitago at sinabi niya na mananatili siyang gising at magaganti sa Nian. Naglagay ang manong ng mga pulang papel at nagsindi siya ng mga paputok. Kinabukasan, nagsibalik ang mga taganayon sa kanilang bayan at nakita nila na walang nawasak. Ipinalagay nila na isang bathala ang manong na dumating upang ligtasin sila. Pagkatapos, naunawaan ng mga taganayon na nadiskubre ni Yanhuang na takot ang Nian sa kulay pula at malalakas na ingay.[18] Lumago ang tradisyon sa pagpapalapit ng Bagong Taon, at ang mga taganayon ay nagsuot ng pulang damit, nagsabit ng mga pulang ilawan at pulang balumbon ng tagsibol at sa mga binata at pintuan, at gumamit ng mga paputok at tambol upang takutin ang Nian. Mula noon, hindi na bumalik ang Nian sa nayon. Kalaunan, nabihag ang Nian ni Hongjun Laozu, isang sinaunang Taoistang monghe.[19]
Pista opisyal
Isang pista opisyal ang Bagong Taon ng mga Tsino sa ilang mga bansa at teritoryo kung saan may malaking populasyon ng mga Tsino. Dahil pumapatak ang Bagong Taon sa iba't ibang petsa sa kalendaryong Gregoryano bawat taon sa iba't ibang araw ng linggo, nagpasya ang ilan sa mga gobyernong ito na ilipat ang mga araw ng pagtatrabaho para mas mahaba ang pista opisyal. Sa ilang bansa, nagdaragdag ng isinabatas na pista sa kasunod na araw ng pagtatrabaho kung pumapatak ang Bagong Taon (bilang pista opisyal) sa wikend, kagaya noong 2013, kung saan pumatak ang Bisperas ng Bagong Taon (9 Pebrero) noong Sabado at Araw ng Bagong Taon (10 Pebrero) noong Linggo. Nag-iiba rin ang pangalan ng pista sa bawat bansa.
| Bansa at rehiyon | Opisyal na Pangalan | Paglalarawan | Bilang ng Araw |
|---|---|---|---|
| Tsina | Chūn Jié ("Katagsibulan") | Ang unang 3 araw ng Bagong Taon ng mga Tsino. Dinaragdagan ang mga araw ng bakasyon sa pagsasasyos ng mga wikend bago at pagkatapos ng tatlong araw na pista, kaya may buong linggo ng pista opisyal na kilala bilang Ginintuang Linggo.[20][21] Tuwing panahon ng bakasyunang Chunyun. | 3 (araw na pista opisyal) / 7 (aktuwal na araw na pista) |
| Biyetnam | Tết Nguyên Đán ("Bagong Taon ng mga Biyetnames") | Ang unang 3 araw ng Bagong Taon ng mga Tsino. | 3 |
| Brunay | Tahun Baru Cina ("Bagong Taon ng mga Tsino") | Kalahating araw sa Bisperas ng Bagong Taon ng mga Tsino at ang unang araw ng Bagong Taon ng mga Tsino.[22] | 1 |
| Hong Kong | Lunar New Year ("Bagong Taon ng Buwan") | Ang unang 3 araw ng Bagong Taon ng mga Tsino.[23] | 3 |
| Indonesya | Tahun Baru Imlek (Sin Cia) | Ang unang araw ng Bagong Taon ng mga Tsino.[24][25] | 1 |
| Malaysia | Tahun Baru Cina ("Bagong Taon ng mga Tsino") | Ang unang 2 araw ng Bagong Taon ng mga Tsino.[26] | 2[27][26] |
| Macau | Novo Ano Lunar ("Bagong Taon ng Buwan") | Ang unang 3 araw ng Bagong Taon ng mga Tsino.[28] | 3 |
| Pilipinas | Chinese New Year ("Bagong Taon ng mga Tsino") | Kalahating araw sa Bisperas ng Bagong Taon ng mga Tsino at ang unang araw ng Bagong Taon ng mga Tsino.[29] | 1 |
| Singapura | Chinese New Year ("Bagong Taon ng mga Tsino") | Ang unang 2 araw ng Bagong Taon ng mga Tsino.[30] | 2 |
| Taiwan | Lunar New Year / Spring Festival ("Bagong Taon ng Buwan" / "Katagsibulan") | Bisperas ng Bagong Taon ng mga Tsino at ang unang 3 araw ng Bagong Taon ng mga Tsino; babawiin sa mga kasunod na araw ng pagtatrabaho kung pumatak ang alinman sa 4 na araw sa Sabado o Linggo. Pista rin ang araw bago ang Bisperas ng Bagong Taon ng mga Tsino, ngunit bilang pang-ugnay ng pista, at babawiin sa mas maaga o mas huling Sabado. Maaaring magkaroon ng karagdagang pang-ugnay ng pista, na nagreresulta sa 9-araw o 10-araw na wikend.[31][32][33] | 4 (ayon sa batas), 9–10 (kasama ang mga Sabado at Linggo)[34] |
| Taylandiya | Wan Trut Chin ("Araw ng Bagong Taon ng mga Tsino") | Inoobserbahan ng mga Tsinong Taylandes at ilang bahagi ng pribadong sektor. Karaniwang ipinagdiriwang ng tatlong araw, simula sa araw bago ang Bisperas ng Bagong Taon ng mga Tsino. Isang pista opisyal ang Bagong Taon ng mga Tsino sa mga lalawigan ng Narathiwat, Pattani, Yala, Satun[35] at Songkhla.[30] | 1 |
| Timog Korea | Seollal ("Bagong Taon ng mga Koreano") | Ang unang 3 araw ng Bagong Taon ng mga Tsino. | 3 |
| California, Estados Unidos | Lunar New Year ("Bagong Taon ng Buwan") | Ang unang araw ng Bagong Taon ng Buwan. | 1 |
| New York, Estados Unidos | Lunar New Year ("Bagong Taon ng Buwan") | Ang unang araw ng Bagong Taon ng Buwan. | 1 |
| Suriname | Maan Nieuwjaar ("Bagong Taon ng Buwan") | Ang unang araw ng Bagong Taon ng mga Tsino. | 1 |
Nakaugalian
Paghahanda
Ang paghahanda para sa pagdiriwang ay isang buwan bago ang bagong taon. Paglilinis at pagaganda ng bahay, pagbili ng mga bagong damit, paggupit ng buhok, ay ilan lamang sa mga paghahanda para sa pagdiriwang.[36]
Bisperas ng Bagong Taon
Sa bisperas ng bagong taon, pinagdidiriwang ito sa paghanda ng mga pagkain na may mga kahulugan katulad ng mga bola-bolang Tsino na ibig sabihin ay kayamanan dahil ito'y kahawig sa mga Ingot at halos lahat ng mga tao, kasama na ang mga bata, ay nagiinuman ng "Jiu", isang alkohol na panginumin na nagkakahulugan ng mahabang buhay.
Mga pulang sobre o angpao
Nagbibigay ang mga mag-asawa o matatanda sa mga nakababatang walang asawa o mga bata ng mga pulang sobre (Tsinong tradisyonal: 紅包; Tsinong pinapayak: 红包; Mandarin pinyin: hóngbāo; Hokkien Pe̍h-ōe-jī: âng-pau; Hakka Pha̍k-fa-sṳ: fùng-pâu), kilala rin bilang lai see lalo na sa mga lugar na nagka-Kantones (Tsino: 利是 / 利市 / 利事; Cantonese Yale: laih sih; pinyin: lìshì). Tuwing panahong ito, kilala rin ang angpao sa pangalang yasuiqian (壓歲錢; 压岁钱; yāsuìqián), na hango sa magkatunog na parirala yasuiqian (壓祟錢; 压祟钱; yāsuìqián), na may literal na salinwikang "perang pagsugpo ng mga masasamang espiritu".[37] Ayon sa alamat, tinapik ng isang demonyong nagngangalang Sui ang noo ng isang bata tuwing Bisperas ng Bagong Taon, at nagkalagnat ang bata. Binalutan ng mga magulang ang mga barya sa pulang papel at inilagay nila sa tabi ng mga unan ng kanilang anak. Nang dumating si Sui, natakot siya sa kislap ng barya. Mula noon, tuwing Bisperas ng Bagong Taon, babalutin ng mga magulang ang mga barya sa pulang papel upang maprotektahan ang kanilang mga anak.[38]
Halos palaging may pera sa loob ng mga angpao, mula ilang dolyar hanggang ilang daan. Sa mga pamahiing Tsino, pinapaboran ang mga halagang nagsisimula sa tukol na numero, kagaya ng 8 (八, pinyin: bā), na magkatunog sa "kayamanan", at 6 (六, pinyin: liù), na magkatunog sa "swabe"—ngunit hindi ang numerong 4 (四, pinyin: sì), na magkatunog sa "kamatayan", at kaya kinokonsiderang malas sa kulturang Asyano. Iniiwasan din ang mga gansal na numero, dahil nauugnay ito sa perang ibinibigay sa mga libing (帛金, pinyin: báijīn).[39][40] Nakaugalian din na bago ang mga perang papel na inilagay sa loob ng pulang sobre.[41]
Hindi tatanggihan ng taong may asawa ang paghihingi sa kanya ng angpao (Mandarin: 討紅包; tǎo hóngbāo, Kantones: 逗利是; dauh laih sih) dahil mangangahulugan ito na siya ay "wala sa swerte" sa bagong taon. Kadalasan, ibinibigay ang mga angpao ng mga mag-aasawa sa mga nakababatang miyembro ng pamilya na wala pang asawa.[42] Bago tanggapin ang pulang sobre, nakaugalian at magalang para sa mga bata na batiin ang mga matatanda ng manigong bagong taon at isang taon ng kaligayahan, kalusugan at magandang kapalaran.[42] Pagkatapos, itinatago ang mga pulang sobre sa ilalim ng unan at tinutulugan ng pitong araw pagkatapos ang Bagong Taon ng mga Tsino bago buksan dahil sumisimbolo iyon ng suwerte at mabuting kapalaran.
Noong Taiwan sa d. 2000, nagbigay rin ang ilang maypagawa ng pulang sobre bilang bonus sa mga katulong, nars o kasambahay mula sa mga bansa sa Timog-silangang Asya, bagama't kontrobersiyal kung angkop ito.[43][44]
Noong kalagitnaan ng d. 2010, pinasikat ng mga Tsinong messaging app kagaya ng WeChat ang pamamahagi ng pulang sobre sa anyong birtuwal sa pagbabayad sa mobayl, kadalasan sa mga group chat.[45][46] Noong 2017, tinantiya na higit sa 100 bilyong nitong mga birtuwal na angpao ang ipapadala tuwing pista ng Bagong Taon.[47][48]
Mga paputok
Sa sinaunang Tsina, sinindihan ang mga tangkay ng kawayan na puno ng pulbura upang sumabog ang mga ito na aalis ang mga masasamang espiritu. Sa modernong panahon, unti-unti itong nag-ebolb sa paggamit ng paputok sa kapistahan. Karaniwang nakatali ang mga paputok sa isang mahabang piyus upang maisabit ito. Inilululon ang bawat paputok sa mga pulang papel, dahil mapalad itong kulay, at may pulbura sa pinakagitna nito. Kapag nasindihan, umiingay ito nang malakas at, dahil nakatali nang magkasama ang daan-daan nito, kilala ang mga paputok sa nakakabinging pagsabog nito na inaakalang nakakatakot sa masasamang espiritu. Nagpapahiwatig din ang pagsisindi ng paputok ng masayang panahon sa taon at naging mahalagang aspeto ng pagdiriwang ng Bagong Taon ng mga Tsino.[49] Mula noong d. 2000, pinagbabawalan ang mga paputok sa ilang bansa at bayan.
Lantern Festival
Ito'y pinagdidiriwang sa huling araw ng pagdiriwang ng bagong taon. Sa selebrasyon na ito'y ang mga pamilya ay nagsamasama ulit at kumakain ng Tikoy na ibig sabihin ay mahabang samahan ng pamilya.
Pagbati
Sinasabayan ang Bagong Taon ng mga Tsino ng mga malalakas at masisigasig na pagbati, kadalasang tinatawag na 吉祥話 (jíxiánghuà) sa Mandarin o 吉利說話 (Kat Lei Seut Wa) sa Kantones, na kapag isinalin sa pinakadiwa ay mga mapalad na mga salita o parirala. Isa pang paraan ng pagpapahayag ng mapalad na pagbati sa bagong taon ang tinatawag na chunlian (春聯) o fai chun (揮春), mga koplang pam-Bagong Taon na nakaimprenta sa gintong letra sa matingkad na pulang papel. Marahil nauna pa ang mga ito sa dinastiyang Ming (1368–1644), ngunit lumaganap lang noong panahong iyon.[50] Ngayon, makikita na ito kung saan-saan tuwing Bagong Taon.
Kabilang sa mga pinakakaraniwang pagbati ang:
- Xin nian kuai le / San nin fai lok: Tsinong pinapayak: 新年快乐; Tsinong tradisyonal: 新年快樂; pinyin: Xīnniánkuàilè; Jyutping: san1 nin4 faai3 lok6; Pe̍h-ōe-jī: Sin-nî khòai-lo̍k; Hakka: Sin Ngen Kai Lok; Taishanes: Slin Nen Fai Lok. Isang mas kontemporaryong pagbati na naimpluwensiyahan ng Kanluranin, isa itong literal na salin ng "Happy new year" na mas karaniwan sa kanluran. "Xin nian kuai le" ang romanisasyon nito.[51] Sa mga hilagang bahagi ng Tsina, kinaugaliang sabihin ng mga tao ang Tsinong pinapayak: 过年好; Tsinong tradisyonal: 過年好; pinyin: Guònián Hǎo sa halip na Tsinong pinapayak: 新年快乐; Tsinong tradisyonal: 新年快樂 (Xīnniánkuàile), upang mapaiba ito sa pandaigdigang bagong taon. Magagamit ang 過年好 (Guònián Hǎo) mula una hanggang ikalimang araw ng Bagong Taon. Subalit, itinuturing na napakaikli ang 過年好 (Guònián Hǎo) kaya medyo kulang sa galang.
Gong Hei Fat Choi sa Plasa ng Teatro Lee, Hong Kong - Gong xi fa cai / Gong hei fat choi: Tsinong pinapayak: 恭喜发财; Tsinong tradisyonal: 恭喜發財; pinyin: Gōngxǐfācái; Hokkien: Kiong hee huat chai (POJ: Kiong-hí hoat-châi); Cantonese: Gung1 hei2 faat3 coi4; Hakka: Gung hee fatt choi, na may salindiwang "Binabati kita nawa'y yumaman ka". May iba't ibang romanisasyon nito, kagaya ng "Gung hay fat choy",[52] "gong hey fat choi",[51] o "Kung Hei Fat Choy".[53] Madalas itong napagkakamalang kasingkahulugan ng "Manigong Bagong Taon". Ngayon, madalas na maririnig itong kasabihan sa mga komunidad na nagi-Ingles bilang pagbati tuwing Bagong Taon sa mga bahagi ng mundo kung saan may malaking komunidad ng mga nagtsi-Tsino, kabilang ang mga komunidad ng mga Tsinong nang-ibang bansa ng ilang henerasyon, mga bagong imigrante mula sa Gran Tsina, at mga migranteng pabiyahe (lalo na mga mag-aaral).
