Ang mga Bayabag[1] o Reptil (Ingles: Reptile) ang mga kasapi ng klasengReptilia na binubuo ng mga amniota na mga hindi ibon o mamalya.[2] Ang mga amniota ang mga bertebrata na may itlog na may amnion na isang dobleng membrano na pumapayag sa embryo na epektibong makahinga sa lupain. Ang mga nabubuhay na reptil ay maitatangi mula sa ibang mga tetrapoda dahil ang mga ito ay may malamig na dugo gayundin ay may mga scute o mga kaliskis. Ang mga reptil ay lumitaw sa panahong Carboniferous mga 320 hanggang 310 milyong taon ang nakalilipas. Ang mga ito ay nag-ebolb mula sa mas maunlad na Reptiliomorpha (na mga ampibyan na tulad ng mga reptil) na naging tumaas na umangkop sa buhay sa lupain. Mayroong maraming mga ekstinto o hindi na umiiral na pangkat ng reptil kabilang ang mga dinosawro, pterosaur at mga pangkat pang-tubig gay ang mga ichthyosauro. Ang mga modernong reptil na nabubuhay sa kasalukuyan ay matatagpuan sa bawat kontinente ng daigdig maliban sa Antartiko. Ang karamihan sa mga uri ng reptil ay nangingitlog pero may mga uri ng squamata na nagsisilang ng buhay na supling. Nagagawa ito sa pamamagitan ng obobibiparidad (pagkupkop ng itlog sa katawan), o bibiparidad (pagsilang ng hindi gumagamit ng kalsipikadong itlog). Marami sa mga bibiparong uri ay pinapakain ang kanilang mga petus sa pamamagitan ng iba't ibang uri ng plasenta na katulad sa mga mamalya at inaalagaan ang mga anak. Ang laki ng mga nabubuhay na reptil ay mula sa Sphaerodactylus ariasae, na hanggang 1.6 cm (0.6 pulgada) hanggang sa Crocodylus porosus na maaaring umabot sa 6 m ang haba at bigat na lumalampas sa 1,000 kg. Ang pag-aaral ng mga reptil ay tinatawag na herpetolohiya. Ang apat na kasalukuyang nabubuhay na orden nito ang:
Direksiyon ng orasan mula itaas na kaliwa: Berdeng pagong (Chelonia mydas), Tuatara (Sphenodon punctatus), Buwayang Nilo (Crocodylus niloticus), at Sinai Agama (Pseudotrapelus sinaitus).
Ang mga reptil ay may mga itlog na amniotiko na may matigas o makatad na mga shell na nangangailangan ng panloob na pertilisasyon.
Bagaman ang mga ibon ay may scute sa mga paa nito at nangingitlog, ang mga ibon ay historikong hindi isinama sa mga reptil dahil ang mga ito ay may mainit na dugo. Kaya ang mga ibon ay hindi nakatala sa itaas. Gayunpaman, ang ilang mga reptil ay mas malapit na nauugnay sa mga ibon kesa sa ibang mga reptil. Ang mga buwaya ay mas malapit na nauugnay sa mga ibon kesa sa mga butiki. Ang mga manunulat ng kladistika na nagnanais ng isang mas nagkakaisang(monopiletikong) pagpapangkat ay minsang nagsasama ng mga ibon ng may higit sa 10,000 espesye. Ang mga reptil ay mga berterbratang tetrapoda na may apat na hita o tulad ng mga ahas na walang hita na nag-ebolb mula sa mga ninuno nitong may apat na hita. Hindi tulad ng mga amipbyan, ang mga reptil ay walang yugtong pangtubig sa larva. Sa tradisyonal, ang mga reptil ang isa sa tatlong mga klase ng amniota at ang iba pa ang mga mamalya at ibon. Sa gitnan ng ika-20 siglo, naging karaniwan na hatiin ang mga reptil sa apat na mga pangkat batay sa mga bukasan ng mga bungo nito. Gayunpaman, dahil ang mga reptil sa kahulugang tradisyonal ay mga ninuno ng parehong mga ibon at mamalya, maraming mga taksonomista ay mas kamakailang kumuha ng isang pakikitungong kladistiko na nagnanais na ipangkat ang mga hayop ng ekslusibong batay sa pinagsasaluhang ninuno kesa sa pinagsasaluhang mga katangian. Ang orientasyong ito ay nagtulak sa ilan na lisanin ang mga reptil bilang isang sistematikong unit o muling ilarawan ang mga reptil sa paraang kinabibilangan ng mga ibon.
Isang sinaunang reptil na HylonomusEksenang Mesosoiko na nagpapakita ng tipikal na reptilong megafauna: mga dinosauro kabilang Europasaurus holgeri, mga iguanodont at Archaeopteryx lithographica .
Ang mga reptil ay unang lumitaw sa panahong Carboniferous mga 320-310 milyong taon ang nakalilipas. Ito ay nagmula sa mga masingaw na mga latian sa panahong Carboniferous nang ang mga unang reptil ay nag-ebolb mula sa mas maunlad na mga reptiliomorphanglabyrinthodont.[3] Ang pinakamatandang alam na maaaring isang amniota o isang primitibong reptil kesa sa mas maunlad na ampibyan ang Casineria.[4][5] Ang sunod sunod na mga bakas ng paa mula sa fossil strata(mga patong ng bato) sa Nova Scotia na pinetsahan ng 315 milyong taon ang nakalilipas ay nagpapakita ng tipikal na mga daliri ng paang reptilyan at mga bakas ng mga kaliskis.[6] Ang mga bakas ng paang ito ay itinuturo sa Hylonomus na ang pinakamatandang hindi pinagdududahang alam na reptil.[7]It was a small, lizard-like animal, about 20 to 30 cm (8–12 in) long, with numerous sharp teeth indicating an insectivorous diet.[8] Ang ibang mga halimbawa ng reptil ay kinabibilangan ng Westlothiana (Sa ngayon ay itinuturing na reptiliomorph na ampibyan kesa sa isang totooong amniota[9] at ang Paleothyris na parehong may magkatulad na anyo ng katawan at ipinagpapalagay na may magkatulad ng mga kagawian.
Paglitaw ng mga reptil
Ang mga pinakaunang reptil ay malaking nasapawan ng mas malaking mga ampibyan ng gaya ng Cochleosaurus at ang mga ito ay nanatiling isang maliit at hindi mapapansing bahagi ng fauna hanggang sa Pagguho ng Ulang Gubat ng Carboniferous.[10] Ang biglaang pagguho na ito ay umapekto sa ilang malalaking mga pangkat. Ang mga ampibyan ay partikular na napinsala samantalang ang mga reptil ay nakapagpatuloy ng mas mabuti dahil ang mga ito ay nakaangkop sa sumunod na mas tuyong kondisyon. Ang mga ampibyan ay nangailangang bumalik sa katubigan upang mangitlog. Salungat dito, ang mga reptil na ang mga itlog ay nag-aangkin ng isang shell na pumapayag sa mga ito na mailagay sa lupain ay mas mahusay na nakaangkop sa mga bagong kondisyon. Ang mga reptil ay nagkamit ng mga bagong niche sa mas mabilis na rate kesa sa bago ang pagguho at sa isang higit na mas mabilis kesa sa mga ampibyan. Ang mga ito ay nakapag ebolb ng mga stratehiyang pang pagkain kabilang ang herbiboriya(pagkain ng halaman) at karniboriya(pagkain ng karne). Sa nakaraan, ang mga reptil ay tanging mga insektibora(kumakain ng insekto) at piscibora(kumakain ng isda).[10] Mula sa puntong ito at tuloy tuloy, ang mga reptil ay nanaig sa mga pamayanan at may mas malaking dibersidad kesa sa mga ampibyan. Ito ang naglatag ng mga kondisyon para sa Mesosoiko na kilala bilang ang 'Panahon ng mga Reptil'.[11] Ang isa sa pinakamahusay na alam na sinaunang reptil ang Mesosaurus na isang henus mula sa Simulang Permian na bumalik sa katubigan at kumakain ng mga isda.
Mga anapsida, synapsida, diapsida at sauropsida
A = Anapsid, B = Synapsid, C = DiapsidAng unang mga reptil ay may uring anapsida ng bubong ng bungo gaya ng makikita sa henus na lumitaw sa panahong Permian na Captorhinus
Ang mga sinaunang reptil ay nagpanatili ng bungong anapsid na namana ng mga ito sa mga ninuno nitong ampibyan.[12] Ang uri ng bungong ito ay may bubong ng bungo na tanging may mga butas para sa mga butas ng ilog at mga mata at isang matang pineal.[13] Ang mga hayop na ito ay pangkalahatang tinuturing na mga anapsida at bumubuo ng parapyletikong basikong stock kung saan ang ibang mga pangkat ay nag-ebolb mula dito.[14] Sa napaka sandaling panahon pagkatapos na lumitaw ang mga unang reptil, ang isang lipi(lineage) na tinatawag na synapsida ay humiwalay at inilalarawan ng isang temporal na bukasan sa bungo sa likod ng bawat mata upang magbigay ng lugar para sa paggalaw ng masel ng panga. Ang mga ito ang mga "tulad ng mamalyang reptil" na kalaunang nagpalitaw sa mga totoong mga mamalya.[15] Sa sandaling pagkatapos nito, ang isa pang pangkat ay nag-ebolb ng parehong katangian na sa pagkakataong ito ay may isang dobleng bukasan sa likod ng bawat mata na nagbigay sa mga ito ng pangalang diapsida("dalawang arko") .[12] Ang tungkulin ng mga butas sa mga pangkat na ito ay upang pagaanin ang bungo at magbigay ng lugar para makagalaw ang mga masel ng panga na pumayag sa mga ito na magkaroon ng isang mas malakas na pagkagat.[13] Ang mga diapsida at mga reptilong anapsida pabalik sa huling karaniwang ninuno ng mga diapsida at synapsida ay inuri bilang mga "totoong reptilong" sauropsida.[16] Ang mga pagong ay tradisyonal na pinaniniwalaang mga nagpatruloy na anapsidang reptilyan sa basehan ng istraktura ng bungo nito.[17] Ang mga dahilan para sa pag-uuring ito ay pinagtalunan na ang ilan ay nangatwiran ang mga pagong ay mga dipasida na bumalik sa primitibong estadong ito upang mapabuti ang armor ng mga ito(tingnan ang Parareptilia).[3] Ang mga kalaunang morpolohikal na mga pag-aaral pilohenetiko ay matibay na naglagay ng mga pagong sa loob ng diapsida.[18] Ang lahat ng mga pag-aaral pilohenetikang molekular ay malakas na kumukumpirma sa paglalagay ng mga pagong sa loob ng diapsida na pinakakaraniwan ay isang kapatid na pangkat sa mga arkosauro.[19][20][21][22]
Mga reptil ng panahong Permian
Sa pagsasara ng panahong Carboniferous, ang mga reptil ang nanaig na faunang tetrapoda. Bagaman ang mga pang-lupaing reptiliomorphang labyrinthodont ay umiiral pa rin sa panahong ito, ang mga synapsida ay nag-ebolb ng unang totoong panlupaing megafauna(malalaking mga hayop) sa anyo ng mga pelycosauro gaya ng Edaphosaurus at karniborosong Dimetrodon. Sa panahong Gitnang Permian, ang klima ay naging mas tuyo na nagresulta sa pagbabago sa fauna: ang mga pelycosauro ay napalitan ng mga therapsida.[23] Ang mga reptilong anapsida na ang mga malalaking bungo ay walang mga postorbital na butas ay patuloy na yumabong sa buong Permian. Ang mga pareiasauro ay umabot sa mga higanteng proporsiyon sa Huling Permian at kalaunan ay naglaho sa pagsasara ng panahong ito. Ang mga pagong ang mga posibleng nagpatuloy na pangkat nito.[23] Sa simula ng panahong ito, ang mga reptilong diapsida ay nahati sa dalawang mga pangunahing lipi, ang mga arkosauro(mga ninuno ng mga buwaya at dinosauro) at ang mga lepidosauro(mga predesesor ng mga modernong ahas, mga butiki at mga tuatara). Ang parehong pangkat na ito ay nanatiling tulad ng butiki at relatibong maliit at hindi mapapansin sa Permian.
Era na Mesosoiko, ang "Panahon ng mga Reptil"
Ang pagsasaraw ng panahong Permian ay nakakita ng pinakamalaking ekstinksiyong pang-masa na kilala bilang pangyayaring ekstinksiyon na Permian-Triassic na isang tumagal na pangyayari sanhi ng pagtitipon ng hindi bababa sa mga natatanging pulsong ekstinksiyon[24] Ang karamihan ng mas naunang anapsida/synapsidang megafauna ay naglaho at napalitan ng mga diapsidang arkosauromorph. Ang mga arkosauro ay inilalarawan ng mahabang mga likurang hita at tindig na patayo na ang mga sinaunang anyo nito ay medyo mukhang mga may mahabang hitang buwaya. Ang mga arkosauro ang nanaig na pangkat sa panahong Triasiko bagaman tumagal ng 30 milyong mga taon bago ang dibersidad ng mga ito ay naging kasing laki ng mga hayop na nabuhay sa Permian.[24] Ang mga arkosauro ay nag-ebolb sa mga dinosauro at pterosaur gayundin sa mga buwaya at phytosauro. Ang ilang mga dinosauro ay nag-ebolb sa mga pinakamalaking pang-lupaing hayop na kailanman nabuhay na gumawa sa era na Mesosoiko bilang ang "Panahon ng mga Reptil". Ang mga dinosauro ay nag-ebolb rin sa mga maliliit na anyo kabilang ang may balahibo(feathers) na mga theropoda. Sa panahong Gitnang Jurassic, ang mga dinosauro ay nag-ebolb sa mga unang ibon.[23] Ang mga diapsidang lepidosauromorph ay maaaring ninuo ng mga dagat pagong.[25] Ang mga reptilong ito ay nag-ebolb sa sauropterygian sa panahong Simulang Triasiko at sa mga ichtyhosauro sa panahong Gitnang Triasikio. Ang mga mosasauro ay nag-ebolb rin sa era na Mesosoiko at lumitaw sa panahong Kretaseyoso. Ang mga therapsida ay sumailalim sa papataas na presyur mula sa mga dinosauro sa Simulang Mesosoiko at nag-ebolb sa mas maliit at mas pang-gabing mga anyo. Ang mga mamalya ang tanging mga nagpatuloy na inapo ng therapsida sa Huling Kretaseyoso.
Ang megalania ay isang higanteng karniborosang goanna o bayawak na marahil ay kasing haba ng 7 metro at tumitimbang ng hanggang 1,940 kilogramo.[26] Maaring naenkwento ng mga sinaunang tao sa Australia ang reptilong ito.
Era na Cenosoiko
Ang pagsasara ng panahong Kretaseyoso ay nakakita ng pagkamatay ng megafaunang reptilyan sa era na Mesosoiko sa pangyayaring ekstinksiyong Kretaseyoso-Paleohene. Sa mga malalaking pang-dagat ng reptil, tanging ang mga dagat pagong ang natira at sa mga hindi pang-dagat ng reptil, tanging ang mga semi-akwatikong buwaya at ang katulad na Champsosaurus ay nakaligtas sa ekstinksiyon. Ang huli ay naging ekstinto sa panahong Mioseno.[27] Sa madaming bilang ng mga dinosaurong nanaig sa Mesosoiko, tanging ang mga maliit na may balahibong ibon ang nakapagpatuloy. Ang dramatikong paternong ekstinksiyong ito sa wakas ng "Panahon ng mga Reptil" ay tumungo sa "Panahon ng mga Mamalya". Ang mga mamalya at ibon ay pumuno ng mga walang laman ng niche na naiwan ng megafaunang reptilyan at bagaman ang dibersipikasyon ay bumagal, ang dibersipikasyon ng mamalya at ibon ay naging eksponensiyal.[11] Pagkatapos ng ekstinksiyon ng karamihan ng mga linya ng arkosauro at pang-dagat na reptil sa wakas ng Kretaseyoso, ang dibersipikasyon ng reptil ay nagpatuloy sa buong Cenosoiko na ang mga squamata ay sumailalim sa isang malaking radiasyong pag-aankop kesa sa nangyari sa mga Mesosoiko. Sa ngayon, ang mga squamata ang bumubuo ng karamihan ng mga nabubuhay na reptil (> 95%) na ang karamihan espesye ang mga butiki.[28] May tinatayang 9,500 na mga nabubuhay na espesye ng reptil[28] kumpara sa malapit sa 5,500 espesye ng mga mamalyang nabubuhay ngayon(hindi kasama ang mga domestikadong espesye).[29]
Ang pinapakitang kladogramo rito ay nagpapakita ng "puno ng pamilya" ng mga reptil at sumusunod sa isang pinasimpleng bersiyon ng mga relasyon na natuklasan nina Laurin at Gauthier (1996) na itinanghal bilang bahagi ng Tree of Life Web Project,[31] with information on the relationships of the most primitive reptiles after Muller and Reisz (2006).[32][note 1]
