Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı'ndaki şehitlikler ve eserler listesi

Çevre ve Orman Bakanlığı'nın Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı'nın tanıtımında etkinlik sağlamak için düzenlenen 'Logo Yarışması'nda 416 eser arasından birinciliği Ayşen Tuğba Doruk'un eseri kazandı. (Yarışmada ikincilik ödülünü Murat Bektaş, üçüncülüğü ise Barış Atiker kazandı.) Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü Prof. Dr. Mustafa Kemal Yalınkılıç, tasarımın teknik özelliklerinin yanı sıra tarihi yarımadanın niteliklerini veren detayları da içermesinin jüri tarafından dikkate alındığını söyledi.

Açıklamada şöyle denildi: "Logoda yer alan renklerin bayrak kırmızısı ve beyaz olması bayrağımıza çağrışım yapmaktadır. Asker figürü, 1. Dünya Savaşı’nda Çannakkale cephesinde Türk askerinin kıyafeti ile verilerek tarihi olaya gönderme yapılmaktadır. Boğazda kararlılıkla duran Türk askeri illüstrasyonu Çanakkale’nin geçilmediğini ve geçilemeyeceğini vurgulamaktadır. Gelibolu Yarımadası aynı zamanda askerin arkasına açılan bir melek kanadı gibi yerleştirilerek şehitlerimizin ruhaniyetine gönderme yapılmaktadır."^[1]

Gelibolu Yarımadası Barış Parkı Uluslararası Fikir ve Tasarım Yarışması hazırlıkları bağlamında, TMP içindeki Türk şehitlik ve anıtları teker teker tespit edilmiş ve bir katalog çalışmasındaa ayrıntılı olarak verilmişti.

• Suvla : Anafartalar cephesi - 05 adet
• Conkbayırı : Kabatepe-Arıburnu (Anzak) cephesi - 16 adet
• Seddülbahir : Alçıtepe cephesi - 15 adet
• Kilitbahir-Eceabat yöresi - 08 adet
• GYTMP Sınırları dışında - 11 adet
• Toplam Şehitlik ve Anıtlar - 55 adet

Toplam ellibeş (55) adet Türk şehitlik ve anıtı hakkında Katalog çalışmalarındaki bilgilerin izleyen bölümde tekrar ayrıntılı sunulmasında yarar görülmektedir. Çünkü, bu şehitlik ve anıt stoğu TMP’ın temel kaynak değeri olup, bu bilgi ve veri tabanının TMP UDGP çalışması bağlamında "TMP Türk Şehitlik ve Anıtlar Envanteri" olarak derlenmesi ve zaman içinde güncelleştirilip, zenginleştirilerek kullanılması gerekmektedir. Bu, TMP yönetimine düşen önemli bir görevdir. (kaynaklar daha sonra eklenecektir)

Tanıtım Merkezleri

1. Milli Park idare ve ziyaretçi merkezi - (Kilitbahir bölgesi)
2. Kilye Koyu ana tanıtım merkezi - (Kilitbahir bölgesi)
3. Kabatepe tanıtım merkezi - (Conkbayırı bölgesi)
4. Alçıtepe tanıtım merkezi - (Seddülbahir bölgesi)
5. Seddülbahir tanıtım merkezi - (Seddülbahir bölgesi)

Dinlenme Noktaları

1. Kabatepe Kamp ve Günübirlik Kullanım Alanı ve Tesisleri
2. Jandarma İskelesi Ziyaretçi Dinlenme Noktası
3. Mortokoyu Ziyaretçi Dinlenme Noktası

Anıtlar

Şehitlikler ve anıtlar

Şehitlikler

Diğer eserler ve alanlar

Mezarlar ve mezarlıklar

Gelibolu Yarımadası üzerinde toplam 36 adet yabancı anıt ve mezarlık bulunmaktadır. Bunlardan 34 adedi Anzak'lara ait olurken, bir adedi Fransa'ya ve bir adedi de İngilizlere ait. Son olarak Yeni Zelanda'ya ait bir adet Ulusal Şehtilik Anıtı mevcut. Bu anıt ve mezarlıklar, Lozan Antlaşması'nın 124-136 nolu maddeler arasındaki anlaşma hükümleri ile koruma altına alınmış^[6] ve bakım-onarımını merkezi Londra’da bulunan İngiliz Milletler Topluluğu Harp Mezarlıkları Komisyonu'na^[7] bağlı Çanakkale’deki İngiliz Milletler Topluluğu Harp Mezarlıkları Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Yabancı anıt ve mezarlıkların bulunduğu topraklar hiçbir şekilde yabancılara ait değildir, sadece onlara tahsisli topraklardır. Anlaşma hükümleri gereği anıt ve mezarlıkların olduğu yerlerde bayrak ve asker bulunduramazlar. Yabancı anıt ve mezarlıklar Çanakkale Savaşı sonucu düşmanın ulaşabildiği en son hat üzerine inşa edilmişlerdir.

Avustralya Hükûmetine bağlı olan "Departement of Veterans' Affairs",^[8] yani 'Şehitlikler Departmanı İlişkileri'nin resmi internet sitesinde burada yayımlanan bilgiye göre alttaki liste şekillendirilmiştir. Anzaklar kendi mezarlıklarının bulunduğu yerleri 2 isimledirmeyle adlandırıyorlar; North Graves, yani 'Kuzey mezarlıklar' ve South Graves, yani 'Güney mezarlıklar'.^[9] Gelibolu Yarımadası'nda bulunan bütün bu yabancı mezarlıklar "Anzak Mezarlıkları" olarak isimlendiriliyor Avustralya Şehitlikler Departmanı tarafından.

Kuzey cephesi mezarlık ve eserleri

Güney cephesi mezarlık ve eserleri

Tarihi ve turistik açıdan önemli bir yere sahip olan Çanakkale'de il genelinde 19 tabyanın bulunduğu bildirildi. Çanakkale'de 3 yıl önce vefat eden araştırmacı-yazar Ramazan Eren tarafından derlenen Çanakkale ve yöresindeki Türk devri eserlerinin anlatıldığı kitapta, il genelinde 19 tabyanın bulunduğu ifade ediliyor. Tabyaların büyük kısmı çetin muharebelere sahne olan Çanakkale il merkeziyle Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı'nda bulunuyor. Bu Tabyalarının büyük kısmının halen ayakta olduğu belirtiliyor.

Bu tabyalardan en eskilerinden birinin de 1839 ile 1861 yılları arasında Sultan Abdülmecid tarafından yaptırılan Anadolu Mecidiye tabyası olduğunun belirtildiği kitapta, tabyanın 1882 yılında Sultan II. Abdülhamid tarafından onarılarak yeni surlar ilave edildiği anlatılıyor. Bunun dışında en eski tabyalardan birisinin de 1853-1856 yılları arasında Osmanlı ile Rusya arasındaki Kırım Savaşı sırasında boğaz trafiğinin güvenliğini sağlamak için yaptırılan Bolayır tabyalarının olduğunun ifade edildiği kitapta, Çanakkale’nin adeta bir tabya zengini il olduğu dile getiriliyor. Bu arada, Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı’nda uzun devreli gelişim planı çerçevesinde yeniden restore edilen tabyaların pırıl pırıl hali takdir topluyor.

Avrupa Yakası

1. Domuzdere Tabyası - (Alçıtepe bölgesi)
2. Değirmenburnu Tabyası - (Kilitbahir bölgesi)
3. Ertuğrul Tabyası - (Seddülbahir bölgesi)
4. Kayalık Tepe Tabyası - (Conkbayırı bölgesi)
5. Namazgâh Tabyası - (Kilitbahir bölgesi)
6. Rumeli Hamidiye Tabyası - (Kilitbahir bölgesi)
7. Rumeli Mecidiye Tabyası ve Şehitliği - (Kilitbahir bölgesi)
8. Yıldız Tabyası - (Kilitbahir bölgesi)

Anadolu Yakası

1. Anadolu Hamidiye Tabyası
2. Anadolu Mecidiye Tabyası
3. Çataltepe Tabyası
4. Çimenlik Tabyası
5. Dardanos Tabyası
6. İntepe Tabyası
7. Karanlık Liman Tabyası
8. Mesudiye Tabyası
9. Orhaniye Tabyası
10. Topçular Tabyası
11. Turgut Reis Tabyası

1. Akbaş Kalesi - (Kilitbahir bölgesi)
2. Bigalı Kalesi - (Kilitbahir bölgesi)
3. Çamburnu Kalesi - (Kilitbahir bölgesi)
4. Çimenlik Kalesi - (Çanakkale merkez, anadolu yakası)
5. Çimpe Kalesi - (Gelibolu bölgesi)
6. Harapkale - (Seddülbahir bölgesi)
7. Kilitbahir Kalesi ve Sarıkule - (Kilitbahir bölgesi)
8. Kilye Kalesi - (Kilitbahir bölgesi)
9. Seddülbahir Kalesi - (Seddülbahir bölgesi)

1. 10 Ağustos 1915 Anafartalar Savaş Koleksiyonu - (Özel)
2. Anafartalar Harp Hatıraları Müzesi - (Özel)
3. Büyük Anafarta Köyü Barış Müzesi - (Özel)
4. 1915 Seddülbahir Savaş Malzemeleri Galerisi - (Özel)
5. Alçıtepe Çanakkale Savaşları Galeriyesi - (Özel)
6. Bigalı Köyü Atatürk Evi Müzesi - (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
7. Çamburnu Ziyaretçi Merkezi Milli Parklar Müzesi - (Orman Bakanlığı)
8. Çanakkale Askeri Deniz Müzesi ve Parkı - (Resmi)
9. Çanakkale Şehitleri Anıtı Harp Müzesi - (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
10. Gelibolu Savaş Müzesi - (Resmi)
11. Gelibolu Panorama Müzesi - (Resmi)
12. Kabatepe Tanıtım Merkezi Müzesi - (Orman Bakanlığı)
13. Kilitbahir Namazgah Tabyaları Müzesi - (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
14. Kilitbahir Kalesi Sarıkule Müzesi - (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
15. Kilitbahir Kültür Evi - (Kilitbahir Muhtarlığı)
16. Kilye Koyu Ana Tanıtım Merkezi Müzesi - (Osman Bakanlığı)
17. Salim Mutlu Savaş Hatıraları Müzesi - (Özel)
18. Şehitlik Abidesi Savaş Eserleri Müzesi - (Resmi)

• Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı
• Çanakkale Şehitlikleri
• Çanakkale Savaşı
• Çanakkale Savaşı kronolojisi
• Çanakkale Boğazı
• Çanakkale Deniz Harekâtları
• Çanakkale Müstahkem Mevkii Komutanlığı
• Arıburnu Cephesi
• Conk Bayırı Muharebesi
• Anafartalar Savaşı
• Anafartalar Cephesi
• Birinci Anafartalar Muharebesi
• İkinci Anafartalar Muharebesi
• Kirte Bağları Muharebesi
• Tekketepe Muharebesi

Virtüel tur

• http://www.360tr.com/17_canakkale/gelibolu/ 1 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı Müdürlüğü Resmi Web Sitesi
• GYTMP Çalışma usul ve görevleri hakkında yönetmelik
• Fotograflarla Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı 24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türkiye Milli Parklar Genel Müdürlüğü 3 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İngilizce Vikipedi'de mezar listeleri kategorisi 30 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• CWGC'nin, yani İngiliz Milletler Topluluğu Harp Mezarlıkları Komisyonu resmi websitesi 21 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Çanakkale Savaşı üzerine içeriği profesyonelce hazırlanmış kişisel bir website 27 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Çanakkale Şehitleri Tanıtım ve Araştırma Derneği 4 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Gelibolu Yarımadası gezi notları