Çevik Bir
Çevik Bir (14 Mayıs 1939), Türk asker. Eski 1. Ordu Komutanı ve TSK Genelkurmay II. Başkanı.
| Çevik Bir İS.1958-2 | |
|---|---|
 1993'te Somali'de bulunan Mogadişu Havalimanı'nda. | |
| Doğum | 14 Mayıs 1939 Buca, İzmir, Türkiye |
| Bağlılığı |  Türkiye |
| Branşı |  Türk Kara Kuvvetleri |
| Hizmet yılları | 1958-1999 |
| Rütbesi |  Orgeneral[a] |
| Birimi |
|
| Komutası |
|
| Çatışma/savaşları | Somali İç Savaşı |
| Ödülleri |         |
| Ailesi | |
| Eşi | Nilgün Bir |
| Çocukları | 1 |
Askerî kariyeri
1955 yılında Işıklar Askerî Lisesini bitirdi.[2] 1958 yılında Kara Harp Okulundan istihkâm subayı olarak mezun oldu. Çeşitli istihkâm birliklerinde Takım ve Bölük Komutanlığı görevlerinde bulundu. 1970 yılında Kara Harp Akademisinden mezun oldu. 1971'de ise Silahlı Kuvvetler Akademisini tamamladı. 1973 yılında da NATO Savunma Kolejini bitirdi.[3]
Tümen ve Genelkurmay Karargahı'nda Harekât ile ilgili görevlerde bulundu. 1973-1976 yılları arasında Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı'nda (SHAPE) Proje Subayı olarak görev yaptı. Kara Kuvvetleri Komutanlığı Harekât Başkanlığında NATO Plan Subayı olarak çalıştı. Daha sonra Genelkurmay Başkanı Özel Kalem Müdürlüğü, Millî Güvenlik Konseyi Başkanı Başyaverliği, Devlet Başkanı Başyaverliği ve Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alay Komutanlığı görevlerini yerine getirdi.[3] Bu süreçte uzun süre Kenan Evren ile yakın çalıştı.[4][5]
1983'te tuğgeneral rütbesine terfi etti. Tuğgeneral rütbesiyle 1983-1985 döneminde NATO Avrupa Müttefik Komutanlık Karargahı'nda (SHAPE) Lojistik ve İnfrastrüktür Daire Başkanlığı ve 1985-1987 arasında da 4. Zırhlı Tugay Komutanlığı görevlerinde bulundu.
1987 yılında tümgeneral rütbesine, 1991 yılında da korgeneral rütbesine terfi etti. Korgeneral rütbesinde 1991-1993 yılları arasında Genelkurmay Harekât Başkanlığı, 1993-1994 yılları arasında da Somali Birleşmiş Milletler Barış Gücü Komutanlığı (UNOSOM II) ve Kara Kuvvetleri Denetleme ve Değerlendirme Başkanlığı görevlerinde bulundu. 16 Ağustos 1994 tarihinde Genelkurmay Harekât Başkanlığı'na atandı.[3]
30 Ağustos 1995 tarihinde orgeneral rütbesine terfi etti. Orgeneral rütbesinde 1995-1998 yılları arasında Genelkurmay II. Başkanlığı görevinde bulundu. 30 Ağustos 1998 tarihinde 1. Ordu Komutanı olarak atandı. 30 Ağustos 1999 tarihinde emekli oldu. Evli ve bir çocuk babası olup İngilizce bilmektedir.[3]
Askerlik sonrası
Cumhurbaşkanı aday adaylığı
2000 cumhurbaşkanlığı seçimi öncesinde aday adaylığını açıkladı ama aday gösterilmedi.[6]
Danışmanlığı
Emekli olduktan sonra İsrail ile olan ilişkilerde Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın ve Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün danışmanlığını yaptı.[7]
28 Şubat süreci ve hakkındaki diğer iddialar
28 Şubat sürecinde irticai faaliyetlerde bulunduğu iddia edilen kesime karşı uygulamaların takibi için kurulan Batı Çalışma Grubu ile tanındı. Ordu içinde faaliyet gösteren "Batı Çalışma Grubu" ile medyanın gündemine geldi.[8] 28 Şubat 1997'deki MGK toplantısından sonra yaptığı açıklamada "Demokrasiye balans ayarı verdik." değerlendirmesinde bulundu. Daha sonra, bu sözün yanlış aktarıldığını belirtti.[9]
Daha sonra, emekliliğinin ertelenip genelkurmay başkanı olmasının önünü açabilmek amacıyla, 1999 Gölcük Depremi sırasında 1. Ordu komutanı olarak ancak sıkıyönetim ilan edilirse askerî birlikleri yardıma sevk edeceği şeklinde Ankara'ya şantaj yaptığı iddia edildi.[10] Bu olayı 10 yıl sonra, 24 Haziran 2009 tarihli Radikal gazetesindeki köşe yazısında isim vermeden anlatan Avni Özgürel, bundan 6 yıl sonra ise, 31 Temmuz 2015'te kendisiyle yapılan bir söyleşide bu kez isim de vererek "Sözünü ettiğimiz kişilerin bir kısmı beni mahkemeye verdi, bir kısmı tehdit etti. Ben mahkemeye verenlerden memnun oldum ama duruşmaya gelmediler. Keşke devam etselerdi. Bunların içinde Çevik Bir Paşa filan da var. Ben hiçbir şeyi saklamam, okumasını bilen anlar. 17 Ağustos depreminde hangi orgeneralin şantaj yaptığını…" dedi.[11]
İlk olarak 12 Nisan 2012 tarihinde 28 Şubat darbe soruşturması kapsamında göz altına alınarak Ankara'ya gönderildi.[12][13] 15 Nisan 2012'de ise tutuklandı.[14] 19 Aralık 2013'te, 13. Ağır Ceza Mahkemesi Başkanı Tayyar Köksal tarafından tahliyesine karar verildi.
28 Şubat davası
28 Şubat sürecinde "Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini cebren devirmeye, düşürmeye iştirak" ile suçlanan 103 sanık hakkında yapılan 28 Şubat soruşturması kapsamında 12 Nisan 2012 tarihinde Ankara 11. Ağır Ceza Mahkemesi Nöbetçi Hakimliği tarafından tutuklanarak Sincan Cezaevine konuldu. 19 Aralık 2013 tarihinde Ankara 13. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından adli kontrol şartıyla tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakıldı.[15] 13 Nisan 2018 kararını açıklayan mahkeme heyeti, "Türkiye Cumhuriyeti icra vekilleri heyetini cebren ıskat veya vazife görmekten men" suçlamasıyla kendisi dahil 21 sanığa ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verdi.[16]
19 Ağustos 2021'de tutuklandı ve Muğla Cezaevi'ne gönderildi.[17][18] Daha sonra Aliağa F Tipi Cezaevi'ne sevk edildi.[19]
11 Eylül 2021'de Genelkurmay Personel Başkanlığı, 28 Şubat davasında hüküm giyen 13 emekli generalin rütbelerinin sökülmesine ilişkin idari işlemin yapıldığını davanın görüldüğü Ankara 5. Ağır Ceza Mahkemesi'ne bildirdi. Böylece Çevik Bir'in rütbesi söküldü.[1]
Demans hastası olan Bir, 29 Eylül'de İstanbul'daki Adli Tıp Kurumuna getirildi.[20] 4 Ekim'de kararını açıklayan Adli Tıp Kurumu 3. İhtisas Kurulu, Çevik Bir dâhil 7 eski generalin cezaevinde kalmalarına engel fiziki ve psikolojik hastalıkları olmadığına karar verdi.[21] Bir'in sağlık durumunun kötüleşmesi üzerine avukatı, savcılığa infaz erteleme talebinde bulundu.[22] 1 Ağustos 2022 tarihinde Bir'in infazı 1 yıl ertelendi ve cezaevinden tahliye edildi.[23]
17 Mayıs 2024'de Resmi Gazete'de yayınlanan Cumhurbaşkanlığı kararı ile cezası diğer 7 general ile birlikte sağlık sorunları nedeniyle affedilmiştir.[24]
Ödüller
- Kendisine 1997 yılında Washington'da Atatürk Society of America tarafından bölgede laikliğin savunucusu olduğundan dolayı "Laiklik ve Demokrasi Ödülü" verildi.[25][ölü/kırık bağlantı]
- 1999 yılında Ulusal Güvenlik İşleri Musevi Enstitüsü (JİNSA) tarafından verilen "Uluslararası Liderlik Ödülü"[26]
- Madalyaları
- Birleşmiş Milletler Madalyası - (1994)
- Almanya Onur Madalyası - (1994)
- ABD Liyakat Madalyası - (1994)
- TSK Üstün Hizmet Madalyası - (1995)
- TSK Liyakat Madalyası - (1996)
- İngiltere Üstün Başarı Madalyası - (1997)
- İngiltere Üstün Hizmet Madalyası - (1997)
- Ürdün İstihkak Madalyası - (1998)
- Fransız Liyakat Madalyası - (1999)
- Şerit rozetleri
- Kara Harp Okulu Şerit Rozeti
- Mesleki İhtisas Şerit Rozeti
- Harekât Şerit Rozeti (2 NCİ)
- Eğitim - Öğretim Başarı Şerit Rozeti
- İdari ve Lojistik Hizmet Şerit Rozeti
- NATO Yurt Dışı Sürekli Görev Şerit Rozeti
- Komutanlık Şerit Rozeti
Notlar
Kaynakça
| Askerî görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Atilla Ateş | 1. Ordu Komutanı 18 Ağustos 1998 – 20 Ağustos 1999 | Sonra gelen: Hilmi Özkök |
| Önce gelen: Ahmet Çörekçi | TSK Genelkurmay II. Başkanı 30 Ağustos 1995 – 30 Ağustos 1998 | Sonra gelen: Hilmi Özkök |