Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğünün görev ve yetkileri şunlardır:^[3]

a) Bakanlığın çocuklara yönelik koruyucu, önleyici, eğitici, geliştirici, rehberlik ve rehabilite edici sosyal hizmet faaliyetlerini yürütmek ve koordine etmek,

b) Çocuklara yönelik sosyal hizmetler konusunda politika ve stratejiler belirlenmesi amacıyla gerekli çalışmaları koordine etmek, belirlenen politika ve stratejileri uygulamak, uygulanmasını izlemek ve değerlendirmek,

c) Kamu kurum ve kuruluşları, gönüllü kuruluşlar ile gerçek ve tüzel kişilerce çocuklara yönelik yürütülen sosyal hizmetlere ilişkin ilke, usûl ve standartları belirlemek ve bunlara uyulmasını sağlamak,

ç) Çocukların her türlü ihmal ve istismardan korunması ve sağlıklı gelişimi için gerekli önleyici ve telafi edici mekanizmaları oluşturmak ve uygulamaya koymak,

d) Geçici ya da sürekli olarak aile ortamından mahrum kalan veya yüksek yararı ailesinin yanında bulunmamayı gerektiren çocuklara, özel bakım ve koruma hizmeti sunmak,

e) Özel surette korunması gereken çocuklara yönelik hizmetleri, habersiz denetimleri de kapsayacak şekilde yerinde denetlemek, tespit edilen aksaklıklara ve yetersizliklere karşı gerekli önlemleri ivedilikle almak,

f) Özel surette korunması gereken çocuklara en nitelikli hizmetin verilebilmesini teminen, fiziki altyapı, nitelikli personel yetiştirilmesi ve istihdamı gibi hususlarda her türlü önlemi almak,

g) Özel surette korunması gereken çocukların ilgili mevzuat uyarınca işe yerleştirilmesi işlemlerinde koordinasyonu sağlamak,

ğ) Özel surette korunması gereken çocuklara yönelik hizmetler konusunda kamu kurum ve kuruluşlarıyla gönüllü kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, bu alandaki gönüllü girişimleri teşvik edici mekanizmaları geliştirmek ve uygulamak,

h) Özel surette korunması gereken çocuklar sorununda toplumsal duyarlılığı ve dayanışmayı güçlendirici faaliyet, proje ve kampanyalar düzenlemek,

ı) Evlat edindirme ve koruyucu aile hizmetlerini koordine etmek,

i) 3/7/2005 tarihli ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununda belirlenen tedbirleri yürütmek ve koordinasyonunu sağlamak,

j) Bakan tarafından verilen diğer görevleri yapmak.

İstanbul Himaye-i Etfal Cemiyeti

Osmanlı Devleti'nde, Tuna Valiliği döneminde Mithat Paşa tarafından kurulan ıslahhaneler, II. Meşrutiyet döneminde kurulan "Darüleytamlar" gibi kuruluşlar şehit çocuklarına bakma görevini üstlenmişti. Bu kurumların yetersiz kaldığının görülmesi üzerine "Himaye-i Etfal Cemiyeti" ilk olarak Kırklareli'de 1908 yılında kurulmuş ve Balkan Savaşı'na kadar çalışmalarını yürütmüştü.

Bugüne kadar gelen asıl yapılanma, 1917’de gerçekleşti. Cemiyet, 1917 yılında ulusal düzeyde kuruldu ve İstanbul merkez oldu 6 Mart 1917’de İstanbul’da Galatasaray Yurdu’nda toplanan cemiyet 20 kişilik bir merkez heyeti kurdu.^[4] I. Dünya Savaşı nedeniyle cephede savaşanların çocukları ile kaybedilen topraklardan Anadolu’ya göç eden ailelerin kimsesiz ve yoksul kalan çocuklarına bakmak amacıyla İstanbul Firuzağa’da 100 kapasiteli çocuk misafirhanesi açarak işe başladı. 17 Ocak 1921 tarihli bir padişah iradesi ile kamu yararına çalışan bir cemiyet olarak kabul edildi.

İstanbul Himaye-i Etfal Cemiyeti çalışmalarını yürütürken, derneğin kurucularından bir kısmı Millî Mücadele'ye katılmak üzere Ankara'ya gidince TBMM hükümetinin kurulduğu ve yeni devletin inşa edildiği dönemde Ankara'da yeni bir Himaye-i Etfal Cemiyeti kuruldu.^[5] Yeni cemiyetin kurulması, özellikle Türk Kurtuluş Savaşı sırasında öksüz ve yetim kalan çocukların korunması, yetiştirilmesi amacıyla Millet Meclisi’nin bazı üyelerinin girişimiyle gerçekleşti. Kurtuluş Savaşı boyunca "İstanbul Himaye-i Etfal Cemiyeti" ve "Ankara Himaye-i Etfal Cemiyeti" olmak üzere iki yarı dernek varlığını sürdürdü. Son kurulunu 1923 yılında yapan İstanbul Himaye-i Etfal Cemiyeti, tekrar genel kurul yapmayarak Kurtuluş Savaşı sonuçlandıktan sonra tarihe karıştı.

Ankara Himaye-i Etfal Cemiyeti

Ankara Himaye-i Etfal Cemiyeti, 30 Haziran 1921'de Ankara'da, Hâkimiyet-i Milliye'nin bir odasında kurulmuştu. Kurucular şu kişilerdir:

Mustafa Fevzi Paşa (Kozan Mebusu), Dr. Adnan Bey (İstanbul Mebusu), Dr. Fuad Bey (Bolu Mebusu), İbrahim Süreyya Bey (Saruhan Mebusu), Mustafa Necati Bey (Saruhan Mebusu), Dr. Refik Bey (Beyazıt Mebusu), Muhtar Bey (İstanbul Mebusu), Rauf Bey (Büyük Millet Meclisi İkinci Başkanı), Şeref Bey (Edirne Mebusu), Vasıf Bey (Balıkesir Kuvay-ı Miliyet Hareketi Heyet-i Merkeziye Azasından), Abdullah Azmi Bey (Eskişehir Mebusu), Nadi Bey (İzmir Mebusu), Nafiz Bey (Erzurumlu Tüccar), Dr. Rıza Nur Bey (Sinop Mebusu), Faik Bey (Edirne Mebusu), Hüseyin Ragıp Bey (Matbuat Umum Müdürü), Hoca Esat Efendi (Aydın Mebusu), Eyüp Sabri Bey (Eskişehir Mebusu), Emin Bey (Canik Mebusu), Enver Bey (İzmir Mebusu), Hamdi Bey (Bilecik Mebusu), Vehbi Bey (Niğde Mebusu).

Cemiyet kuruluşundan hemen sonra TBMM Başkanı Mustafa Kemal'in desteğini aldı. Ankara HEC'nin kurulup güçlenmesi üzerine İstanbul HEC'nin çalışmalarına 1923’te son verildi.

Kurum, 1924'te pastörize süt dağıtımı, 1927'de anne ve çocukların ücretsiz yararlanabileceği "Sıhhi Banyolar"ın hizmete girmesi, 1928'de çocuk bahçelerinin açılması, 1929'da diş muayeneleri ve tedavilerinin başlaması, "Çocuk Bakıcı Okulu"'nun açılması gibi sosyal hizmet alanındaki pek çok ilki gerçekleştirdi ve döneminin en büyük sivil toplum örgütü haline geldi. Bu örgüt, tıpkı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) gibi devlet bütçesinden kanunla ayrılmış paya sahip bir kurumdu.

Kamu Yararına Çalışan Dernek Statüsü

1935 yılında dilde sadeleşme hareketlerinin ardından adı “Çocuk Esirgeme Kurumu” olarak değişen^[2] kurum, 1937 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile kamu yararına çalışan dernek kabul edildi.

1960 Darbesinden Sonra

1961'de çıkan bir kanun üzerine kısa bir süre için kurumun idare heyeti Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’nca atanarak faaliyetlerini sürdürdü; Devlet Başkanı Orgeneral Cemal Gürsel, kurumun fahri başkanı kabul edildi.^[6]

1980 Darbesinden Sonra

1980'de büyük bir ekonomik sıkıntı içine düşen kurum, askerî darbeden sonra kapanış sürecine girdi. 5 Mayıs 1981'de Resmi gazetede yayınlanan kararla dernek feshedildi, görevleri Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına devredildi. 27 Mayıs 1983'te resmi gazetede yayınlanan 'Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kanunu ile Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu tarihe karıştı, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığının yönetiminde, kamu tüzel kişiliği olan katma bütçeli bir kurum haline geldi.

1991'de çıkartılan Kanun hükmünde kararname ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Başbakanlığa bağlanmıştır. 3 Haziran 2011 tarihli ve 633 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının kurulmasından sonra faaliyetleri sonlandırılarak Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına devredilmiştir.^[7]

Çocuk Esirgeme Kurumu'nun dernek statüsünde faaliyet gösterdiği dönemde kuruma başkanlık yapmış bazı isimler şunlardır:

Çocuk Esirgeme Kurumu Müzesi; Ankara'nın Altındağ ilçesinde açılması düşünülen bir müzedir. Kurtuluş Savaşı'nda öksüz ve yetim kalan çocukların korunması, bakımının sağlanması, eğitilmesi ve yetiştirilmesi amacıyla 30 Haziran 1921 tarihinde kurulan Çocuk Esirgeme Kurumu (Himaye-i Etfal Cemiyeti); Cumhuriyet döneminde de faaliyetlerini sürdürerek çocuklara ve ailelere bakım, eğitim, sağlık ve kültür hizmetlerini sistemli bir şekilde sağlamıştır. Çocuk Esirgeme Kurumuna ait tarihi dokümanların ve eşyaların sergileneceği müzenin, kurumun ilk binalarından olan bir tarihi yapının içine kurulması planlanmaktadır. Ayrıca, müzenin bir bölümünün çocuklara yönelik kütüphane ve kültür merkezi olarak hizmet vereceği açıklanmıştır.^[8]

• Resmi site5 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.