1974 Kıbrıs Darbesi
1974 Kıbrıs Darbesi veya 1974'te Kıbrıs'ta askerî ihtilâl veya Kıbrıs'ta Yunan Darbesi, 15 Temmuz 1974 tarihinde Yunanistan'daki askeri cunta desteği[1][2] ile Kıbrıs'ta enosis'e yönelik milliyetçi Rumların III. Makarios'u devirmesi[3] ve 20 Temmuz 1974'te Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Kıbrıs'a harekât düzenlemesine neden olan askerî müdahale.[4]
Kıbrıs tarihi |
 |
| İlk Çağ |
Kıbrıs (Roma eyaleti) |
| Osmanlı dönemi |
Osmanlı-Venedik SavaşıLala Mustafa Paşa |
| Birleşik Krallık dönemi |
Kıbrıs Sözleşmesi |
| Modern tarih |
Zürih ve Londra Antlaşmaları |
Arka plan
Kasım 1973 tarihinde Yunanistan'da Yunan Ordusu'ndan Dimitrios Yoannidis'in önderliğinden bir grup albay ihtilâl yaparak, ülkenin yönetimine el koydu.[5] Kıbrıs Cumhuriyeti istihbaratı Mart 1974 tarihinde Yunanistan'daki cunta tarafından finansal ve idari yönden desteklenen EOKA-B’nin, darbe yapacağına dair III. Makarios'a haber verdi. Bunun üzerine 25 Nisan 1974 tarihinde bir bildiri yayınlanarak EOKA-B ada üzerinde yasa dışı ilan edildi ve 2000'e yakın EOKA-B üyesi tutuklandı.[6]
III. Makarios Temmuz 1974'ün başlarında Yunanistan Cumhurbaşkanı'na Yunan askerlerin adadan çekilmesi ve kendisine düzenlenen suikast planlarının son bulmasını istedi. 3-5 Temmuz tarihlerinde ise asker ile polisler ada üzerinde birbirleri ile çatışmaya başladı. Makarios bunun arkasında cunta yönetiminin olduğunu iddia etti ve bu olayların son bulmasını istedi.[7]
Darbe
Yunan Cuntası, III. Makarios'un bu açıklamaları nedeniyle 15 Temmuz 1974 tarihinde Kıbrıs Ulusal Muhafız Birliği'ne bu birliğin komutanının görevinden alınmasını ve adanın kontrolünü Yunan subayların bulunduğu bu birliğin almasını istedi.[8] Birlik aynı gün Lefkoşa'daki Başkanlık Sarayı'nı bastı, fakat sarayın önceden basılacağı yönünde istihbarat alan III. Makarios, sarayın arka bahçesinden iki yaveri ile birlikte bir askeri zırhlı araca binerek Baf'a kaçtı.[7] Bir helikopter, Ağrotur’daki Birleşik Krallık Üssü’nden III. Makarios ve yaverlerini alarak Londra’ya götürdü.[9]
III. Makarios, 16-17 Temmuz tarihlerinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin kendisinin Kıbrıs Cumhuriyeti’nin hukukî lideri olarak kabul edildiği toplantılarda "Kıbrıs’ın bağımsızlığının ortadan kalktığını ve halkının tehlike altına olduğunu" belirtti.[10] EOKA'nın tanınan simalarından Nikos Sampson yeni hükûmetin geçici devlet başkanı olarak dünyaya ilan edildi.[11] Ertesi gün başkanlık yetkileri kullanılarak Kıbrıs Helen Cumhuriyeti ilan edildi.[12][13]
Sonuçları
15 Temmuz 1974 darbesi ve Nikos Sampson'un yeni hükûmetin devlet başkanı olması sonucu, Türkiye, Kıbrıs Harekâtı'nı başlattı.